33-сурет. Соқыр ішек. Құрт төрізді өсіндісімен.
Жіңішке ішек тесігі.
Жіңішке ішектің мықын бөлігі.
Құрт тәрізді өсіндінің ашылған тесігі.
Құрт тәрізді өсінді.
Соқыр ішек (слепая кишка, сеасum) – тоқ ішектің басталатын жері мен оң жақтағы мықын шұңқырында. Ұзындығы — 6 см. Оның артқы ішкі бетінен құртқа ұқсас аппендикс (червеобразный отросток, appendix vеrmiformis) атты өсінді шығып тұрады, ұзындығы 2-13 см.
Құртқа ұқсас өсіндінің шырышты қабатының астында көптеген қорғаныс қызметін атқаратын лимфа безі орналасқан.
Тоқ ішектің жоғары көтерілуші бөлігі (восходящая толстая кишка, colon ascendens) бауырдың төменгі шетінде дейін көтеріліп, осы жерде иіледі. Оны жуан ішектің бауырлық иілуі деп атайды. Иілген жерінде ол көлденең тоқ ішекке өтеді.
Көлденең тоқ ішек (поперечно-ободочная толстая кишка, colon transvеrsum) өзінің шарбысы бар, шажырқаймен жан-жақты қоршалған. Іш қуысында көлденеңінен орналасқан, сол жақта көк бауырдың төменгі шетіне келгенде иіліптөменгеқарай бағытталған бөлігіне өтеді.
Тоқ ішектің төменге бағытталған бөлігі (нисходящая толстая кишка, colon descendens)төменқарай мықын қырыныңтұсынакелгенде тоқ ішектің қимасына өтеді.
Қима тәріздес тоқ ішек (сигмовидная кишка, colon sigmoideum)-111 сегізкөз омыртқасыныңтұсында. Сол жақтағы мықын шұңқырына асылып тұрады. Қима тәріздес тоқ ішектің жалғасы-тік ішек.
Тік ішек (прямая кишка, rectum) ас қорыту жолыньң соңғы бөлігі. Ол кіші астауда орналасқан, соңы анал немесе артқы түтік.
Тік ішектің жоғарғы бөлігі кең. Оны - ішектің “ампуласы” деп атайды, шырышты қабатында тік ішектің иілген тұстарымен тура келетін қатпарлары бар.
Тік ішектің төменгі бөлігінің тарылған тұсы - анал түтігі. Ол жерде анал бағандары, ал аралықтарында анал қуыстары бар. Анал тесігі мен қуыстары арасында геморроидал аймақ бар, көптеген вена тамыры осы жерде.
Анал тесігінің сыртқы бетін айналма бұлшық еттер қаптаған.
Іш перде (брюшина, pеritoneum) іш қуысын, іш қуысындағы мүшелерді қаптаған дәнекер ұлпалы қабық.Бұл қабықта дәнекер ұлпаның серпімді талшығы бар, оның үсті мезателиймен жабылған, сіңіру, сору қасиеті бар. Ол іш қуысындағы мүшелерді үйкелістен сақтайтын сір сұйықтығын бөледі. Іш қуысындағы қабынуды қоршауға алып, басқа мүшелерге өтуін шектейді.
Іш перденің екі қабаты бар. Іш қуысының қабырғасын жауып тұрған бөлігі -”париеталь”, ал мүшелердің озін жауып тұрған қапшығын “висцераль” деп аталады.
Іш қуысындағы мүшелер іш пердемен түрліше жабылады.
Егер іш қуысындағы мүше — іш пердемен түгел жабылған болса — “интроперитонеал”, 3 жағынан жабылса - “мезоперитонеал”, ал тек алдынан жабылса — “экстроперитонеал” мүше деп аталады.
"Париеталь” және “висцераль” іш пердесі қабаттарының арасында қуыс бар, онда азғана сір сұйықтығы болады.Бұл қуыс еркектерде тұйық, ал әйелдерде жатыр түтігі, жатыр, жатыр қанабы арқылы іш қуысына сыртқы ортаға ашылады.
Париеталь және висцерал қапшықтар бір біріне өткенде іш перденің жалғамалары және май шоғыры пайда болады.
Іш перденің қос қабаты, шажырқай (дупликатура, брыжейка) арқылы ащы ішек, тоқ ішектің көлденең бөлігі, қима тәріздес тоқ ішек іш қуысының артқы қабырғасына ілініп тұрады.Бұл екі жапырақтын, арасындағы дәнекер ұлпа арқылы — қан, лимфа тамырлары, жүйке өтеді.
Іш пердеден пайда болған жалғамалар-іш қуысының қабырғасынан ішкі мүшелерге, немесе ішкі мүшелермен іштің қабырғасының арасында болады. Олардың әрқайсысының аттары бар. Мысалы: көкеттен бауырға тартылған жалғама “орақша” деп аталады.
Асқазан — көкбауыр, көкет - көкбауыр жалғамалары іш перденің асқазан мен көкет және көкеттен көкбауырға өткен бөлігі.
Шарбы (сальник) іш перде жапырақтарының арасындағы майлар. Кіші шарбы - іш перденің бауыр-ұйқыбезі жапырақтарының арасында.Бұлардың арасынан жалпы өт жолы, бауыр артериясы, қақпа венасы, жүйке және лимфа тамыры өтеді.Үлкен шарбы- асқазанның үлкен иіріміненбасталады. Ол іш перденің екі жапырағы түрінде шат байламына дейін төмен түседі де, одан көлденең тоқ ішекке дейін көтеріледі. Оның алдынан өтіп іш қуысының артқы қабырғасына бекиді.
Ересек адамдарда іш перденің төменге түскен екі жапырағы, көтерілген екі жапырағымен бірігіп үлкен май шоғыры (большой сальник) пайда болады.
ТЫНЫС АЛУ ЖҮЙЕСІ
(Дыхательная система, systema respiratorum)
Тыныс алу жүйесініңжалпы сипаттамасы Тыныс алу - адам, жануарлар мен өсімдіктердің өмірлік маңызы бар қызметтерінің бірі болғандықтан, тірі дене мен сыртқы орта арасындағы газ алмасуын қамтамасыз етеді. Осы қызметінің нәтижесінде дене оттегімен қамтамасыз етіледі де, зат алмасу өнімдері — көмір қышқыл газы, су буы, т.б. сыртқа шығады.
Тыныс алу жүйесі — тыныс алу жолы мен газ алмасу мүшесінен тұрады. Тыныс алу жолына: мұрын қуысы, көмекей, кенірдек, бронхтар кіреді, ал тыныс алатын немесе газ алмасатын мүше - өкпе (34-сурет).