32-сурет. Үйқы безі.

1. Асқазанның пилорик жолы.

2. Бездің денесі.

3. Үшы.

4. Басы.

5. 12 елі ішек.

6. Бездің негізгі өзегі.

7. Қосымша өзегі.

8. 12 Елі ішек катпарлары.

Жіңішке ішек

(тонкая кишка, intestinum tenue)

Жіңішке ішек асқазанның пилорикбөліміненбасталады. Ол қызметі жағынан ас қорытужүйесінде ең маңызы орын алады. Жіңішке ішекте тағам өттің жәнеұйқы безі сөліннің әсерінен қорытылып, қан мен лимфаға сіңіріледі.

Жіңішке ішек кіндіктің айналасында, асқазан мен көлденең тоқ ішектің астында орналасқан, ұзындығы 2,2-4,5 м.

Жіңішке ішек үш бөлімнен тұрады.

I. Он екі елі ішек (ұлтабар). 2. Ащы ішек. 3. Ащы ішектің мықын бөлігі.

Он екі елі ішек, ұлтабар (двенадцатиперетная кишка, duodenum) жіңішке ішектің ең қысқа бөлігі, асқазанныңпилорик бөлігінен басталып, ащы ішекпен жалғасады, ұзындығы — 21 см.

Он екі елі ішектің жоғары және төмен қарай бағытталған, горизонталь және жоғарыға көтерілуші бөлігі бар. Ол ұйқы безінің басын орап жатады.

1. Жоғарғы бөлігінің ұзындығы - 4-5 см., XII кеуде, I бел омыртқасының тұсындаорналасқан.Оныңжоғарғы беті бауырдың шаршы бөлігімен жанасады, алдыңғы беті өтқуығымен,артқы беті қақпа венасы, жалпы өт жолы және асқазан-ұлтабар артерия қан тамырымен шектескен.

2. Ұлтабардың төменгі бағытталған бөлігінің ұзындығы 8-10 см., омыртқа жотасының тұсында горизонталь бөлігімен жалғасады.

Ұлтабардынбұл бөлігін алдынан көлденең тоқ ішектің шарбысы орап өтеді. Артында оң жақтағы бүйрекпен, сол жағында жалпы өт жолымен,алдында бауырмен шектеседі.

3. Ұлтабардың горизонталь бөлігінің ұзындығы 6-8 см., солға қарай горизонталь бағытта II бел омыртқасының денесін алдынан кесіп өтеді.Бұл бөлік жоғарғы жағында ұйқыбезінің басымен, артында - төменгіқуыс венамен және оң бүйректің венасымен шектеседі.

4. Ұлтабардың жоғары бағытталған бөлігінің ұзындығы - 4- 7 см. Ол омыртқа жотасының сол жағында II бел омыртқасының тұсындаащы ішекке өтеді. Жоғарғы жағында ұйқы безінің денесімен, алдында шарбының түбімен, артында қуыс венамен, іш қолқасы және сол бүйрек венасымен шектеседі.

Он екі елі ішек бауырдың қақпасынан басталатын, бауыр ұлтабар, ұлтабар — бүйрек және көтерме жалғамаларымен көкеттің аяғына бекиді. Шарбы он екі елі ішектің тек қана басталған жерін орап тұрады. Қалған бөлігі оның артында, іш қуысының артқы қабырғасына жанасып жатады. Жіңішке ішектің ащы ішек және оның мықын бөлігі шарбымен жабылып, оған ілініп тұрады, арасынан лимфа бездері, жүйке мен қан тамырлар өтеді.

Жіңішке ішектің қабырғасы үш қабаттан тұрады:

1. кілегейлі, оның кілегейлі және кілегей асты негіз қабаты бар;

2. бұлшық ет қабаты;

3. үйма (адвентиция) қабаты.

Жіңішке ішектің кілегейлі қабатында бүрлер (ворсинки) бар. Олар ішектің ішкі қабатына барқытқа ұқсаған түр береді. Бүрлер ішектің кілегейлі қабатының өсінділері. Ішектіңәрбір шаршы мм 18-40 бүрлер болады, олар ішектің сіңіру көлемін едәуір арттырады. Бүрлердің ортасында лимфа, ал шеттерінде қан тамырлары болады. Бүрлер ішектің жоғарғы бөлігінде, төменгі бөлігіне қарағанда әлдеқайда көп. Ішектің төменгі бөлігінде бұралған қатпармен бірге ұзыннан жатқаны да болады. Жіңішке ішекте ұзына бойында криптарлар бар, олар түтікше кілегей асты негізіндегі ойыс жерлер. Кринталарға жіңішке ішектің бездерінің өзегі ашылады. Лимфа түйіндері - тек қана жіңішке ішектің мықын бөлігінде топталып орналасқан, ал басқа бөлімінде әр жерде. Олар негізінен қорғаныс қызметін атқарады.

Жіңішке ішектің сөлін оның қабырғасында орналасқан бездер бөліп шығарады. Тәулігіне ішектен 2-3 л сөл бөлінеді. Ішек сөлі түссіз, лайлы сұйықтық,өзіне тән иісі бар. Ол сүйық және қатты бөліктен тұрады, қатты бөлігінің құрамында ішектің шырышты қабатынан бөлінген безді жасушалар мен ферменттер жиынтығы болады. Ішек сөлінде 22-ден артық фермент бар. Олардың ішіндегі ең негізгісі –энтерокиназа ферменті. Ол ұйқыбезінің трипсиноген, липаза, амилаза ферменттерін күшейтеді, ал сахароза мен мальтазаны қорытатын сахароза ферменті — тек жіңішке ішекте болады.

Жіңішке ішекте астыңқорытылуы

Жіңішке ішек бірнеше физиологиялық қызмет атқарады:

1. Сөл бөліп шығарады;

2. Асты араластырады, жылжытады;

3. Қорытылған тағам, тұз, су ішек қабырғасы арқылы лимфа, қан капиллярларына сорылады.

Жіңішке ішектіңбұлшық ет қабаты ұзына бойына және көлденеңінеорналасқан бірыңғай салалы бұлшық еттерден тұрады. Олар құрт және маятникше тартып, босаңсиды.

Ішектің құртқа ұқсайтын қимылы, оның ұзына бойындағы бұлшық еттерінің жиырылып, босаңсуынан пайда болады, сондықтан ас коймалжыңы жоғарыдан төменге қарап жылжиды.

Ішектің айнала орналасқан бұлшық еттері жиырылып, босаңсығанда көлденеңіне маятник тәрізді қозғалыс пайда болады.Бұл қазғалыстан ішектегі ас қоймалжыңы ішек сөлімен араласады.

Т о қ і ш е к

(толстая кишка, intestinum crassum)

Тоқ ішек ac қорытужолының соңғы бөлігі, жіңішке ішектің тікелей жалғасы, ұзындығы 1,5-2м. Тоқ ішектің жіңішке ішектен айырмашылығы:

1. Оның ұзына бойына қатпарлары (гаустралары) бар;

2. Шырышты қабаты ішінен жарты айланып қатпарланып тұрады;

3. Онда бүрлер (ворсинкалар) болмайды;

4. Ішекті айнала орналасқан біріңғай салалы бұлшық еттердің үш таспасы бар.

Тоқ ішек — соқыр ішек, жоғары көтерілуші, көлденең,төменбағытталған, қима тәрізді, тік ішек болып бөлінеді (33-сурет).