• Тақырыбы: Патологиялық физиология курсына кіріспе.

• Мақсаты: студенттерді патологиялық физиологияның негізгі әдістерімен және талаптарымен таныстыру, оның клиникамен тығыз байланысын.

• Дәріс жоспары:

1. Патологиялық физиология бастапқы ғылым және оқу пәні ретінде.

2. Патологиялық физиология пәні, мақсаты, талаптары; медициналық жоғарғы оқу жүйесінде оның орны; патофизиология қазіргі клиникалық медицинаның теориялық негізі ретінде.

3. Патологиялық физиологияның объектілері мен әдістері. Днесаулық сақтау профилактикалық бағытының дамуы үшін патофизиологиялық зерттеулердің мәні, аурулардың емдеуі мен диагностикасының жаңа әдістері мен заттарын құру және жетілдіру.

4. Басқа ғылымдармен патологиялық физиологияның байланысы. Молекулалық биологияның, генетиканың, биофизиканың, биохимияның, электрониканың, математиканың, кибернетиканың, экология және басқа ғылымдардың жаңа жетістіктерінің қазіргі патофизиологияның дамуындағы рөлі.

5. Тәжірибелік терапия емнің жаңа әдістерінің өңделуінің және сырқат зерттеуіндегі қажет әдіс ретінде.

6. Клиникалық патофизиология туралы түсінік, оның талаптары мен перспективалары.

7. Адамға зерттеу мүмкіншілігі мен шектеулері, олардың диентологиялық аспектілері.

8. Патофизиология тарихынан қысқаша мағлұматтар, оның дамуының негізгі кезеңдері.

9. Патофизиологияның негізін қалаушылар: И.М.Сеченов, В.В.Пашутин, И.И.Мечников, В.В.Подвысоцкий, А.А.Богомолец, И.Г.Савченко, Л.А.Тарасевич, Д.К.Заболотный және т.б. Қазақстанда патофизиологияның дамуы: Н.Э.Глеклер, Х.С.Насыбуллина, Я.А.Лазарис, Т.А.Назарова, Х.Е.Маманова, В.Г.Корпачев.

10. Патофизиологияның оқу курсының құрылысы; жалпы патологиялық физиология (жалпы нозология, типтік патологиялық процесстер); жеке патологиялық физиология (мүшелердің және жүйелердің патофизиологиясы).

• Дәріс тезистері:

Патологиялық физиология бастапқы ғылым және оқу пәні ретінде.

Патологиялық физиология бастапқы ғылым ретінде медицина оқу жүйесінде ерекше орын алады. Теориялық және клиникалық пәндер қиылысында орналасып және интегративті медико-биологиялық ғылым бола отырып, ол дәрігерлік ойлау қабілетін дамытады. Патологиялық физиологияның негізгі мақсаты-студенттерді "науқас төсегінде дүниетануды қолдану" білуді үйрету (С.П.Боткин).

Патологиялық физиология ауру ағзаның тіршілік әрекетін оқытатын ғылым. Медициналық оқу бағдарламасы мынадай үлгімен құрастырылған, бастапқыда қалыпты ағзаның қызметі мен құрылысын қарастыратын пәндер оқытылады (қалыпты анатомия, гистология, биохимия, қалыпты физиология), сосын ауру ағзаның қызметі мен құрылысы туралы мағлұматтарды студентке беру үшін құралатын талаптары бар пәндер оқытылады. Осымен оны тікелей клиникаға әкеледі. Бұндай талапты патологиялық анатомия мен патологиялық физиология орындайды.

Патологиялық физиология аурудың шығу тегінің, дамуының, ақыр соңының негізгі заңдылықтарын оқытады. Қазіргі уақытта сырқаттың мыңдаған түрлі нозологиялық формалары қарастырылған. Практикалық дәрігер бір сырқатты басқа сырқаттан ажыратуға, дұрыс диагноз қоюға және рационалды ем тағайындауға тырысады. Патофизиология жекеден тыс жүреді, көптеген аурулар тобын сипаттайтын жалпыны табуға тырысады. Патологиялық физиологияның соңғы мақсатыауру дамитын заңдарды ашу болып табылады. Осымен байланысты патологиялық физиология философиямен тығыз байланысқа кіреді, өйткені, ауру заңдарын ашу материалистік диалектика заңдарының негізінде қаланады.

Патологиялық физиология пәні, мақсаты, талаптары; медициналық жоғарғы оқу жүйесінде оның орны; патофизиология қазіргі клиникалық медицинаның теориялық негізі ретінде.

Патологиялыќ физиология — гректіњ pathos (ауру, дерт, кесел), physicis — (функция, ќызмет), logos — (ілім, ұѓым) деген сөздерінен ќұралѓан, дерттану физиологиясы деген ұѓымды білдіреді. Сонда патологиялыќ физиология ауру организмніњ физиологиясы деген ұѓым. Ќалыпты физиология сау организмніњ тіршілік зањдылыќтарын зерттейтін болса, патологиялыќ физиология ауру организмніњ тіршілік зањдылыќтарын тексереді. Атап айтќанда, патологиялыќ физиология жасушалардыњ, аѓзалардыњ, жүйелердіњ және организмніњ ќалыптан тыс өзгерулерініњ ењ жалпы зањдылыќтарын аныќтайды. Сонымен патологиялыќ физиология дегеніміз дерттік үрдістердіњ пайда болу себептері, даму жолдары мен салдарлары туралы ілім. Бұл көрсетілген патологиялыќ физиологияныњ негізгі маќсаты болса, оныњ алдында тұрѓан міндеттері болып, төмендегілер саналады:

1. Аурудыњ пайда болу себептік байланыстарын (этиологиясын, гректіњ aitia — себеп, logos — ѓылым деген сөздерінен тұрады) зертеу;

2. Аурудыњ даму және сауыѓу жолдарыныњ негізгі зањдылыќтарын (патогенез, гректіњ pathos— ауру, дерт, кесел және genesis — даму деген сөздерінен ќұралѓан) аныќтау;

3. Эксперименттік емдеу тәсілдерін жетілдіру;

4. Клиникалыќ дүние тануды ќалыптастыру;

5. Патологиялыќ зањдылыќтардыњ жалпы теориясын ќалыптастыру.

Патологиялыќ физиология жалпы биологиялыќ ѓылымдармен тікелей байланысты және олардыњ, әсіресе ќалыпты физиология мен биохимия пәндерініњ, негіздеріне сүйенеді. Олардын айырмашылыѓы жоѓарыда көрсетілген патофизиологияныњ маќсаттары мен міндеттерінде. Сонымен бірге патофизиологиялыќ патанатомия пәнімен тыѓыз байланысты. Бұл екі пән жалпы биологиялыќ және клиникалыќ пәндердіњ арасында тұрады. Біраќ патанатомия зерттеу үшін өліктен алынѓан материалдарды пайдаланады. Ќазіргі жаѓдайда ауруды тексеру үшін патанатомия биопсия (bios —өмір, тіршілік, opsis— ќарау) жиірек ќолданылады. Осы әдістерді ќолдана отырып, патанатомия аѓзаныњ немесе тінніњ ќұбылыс өзгерістерін, кеселдіњ белгілі бір даму сатысында ѓана зерттей алады. Бұл әдістермен патанатомдар аурудыњ өзгерістерін даму сатыларында тексере алмайды. Ал, патофизиология болса, ол бүлінген жасушаныњ, тінніњ, аѓзаныњ, жүйеніњ және тұтас организмніњ ќызметтердіњ дерттіњ пайда болѓанынан бастап, ењ соњына дейін баќылай алады және зертеу әдістерінде патоморфологиялыќ тәсілдердіњ кеселдіњ кез-келген сатысында ќолдана алады.

Егер патологиялыќ анатомия науќастыњ аѓзалары мен тіндеріндегі жергілікті ќұрылымдыќ өзгерістерді зерттесе, онда патофизиология тұтас организмді, оныњ реттеуші жүйелерімен біріктіріп зерттейді. Науќас организмніњ сыртќы орта ыќпалдарына бейімделу мүмкіншіліктерін, ондаѓы ќорѓаныстыќ-компенсациялыќ жаѓдайларды зерттеу патофизиология пәніне ѓана тән өте ыњѓайлы мүмкіншілік.

Патофизиология пәні клиникалыќ пәндердіњ негізі болѓандыќтан соњѓыларды жаќсы ұѓу үшін оны білу мамандыѓына ќарамай, дәрігерлердіњ барлыѓына өте ќажет. Клиникалыќ пәндерде жекелеген аурулардыњ пайда болу себептерін, даму механизмдерін және салдарларын белгілі науќас адамдарда тексереді. Бұл кезде сырќат адамныњ жасына, жынысына, әлеуметтік орналасќан ортасына ж.б. жаѓдайларѓа ќарай аурудыњ пайда болу себептері, даму жолдары әр түрлі араќатынастарда болу мүмкін. Сондыќтан да «дертті емдемей, науќас адамды емдеу ќажет» деген ќаѓида ќалыптасќан. Ал, патофизиология ауру себептерініњ, даму жолдарыныњ жалпы зањдылыќтарын тексереді. Аурудыњ пайда болу себептеріне, организмніњ ќоздырѓышѓа жауап ќайтару ќабілетіне және сыртќы (әлеуметтік) ортаныњ жаѓдайына байланысты организмде жасушалардыњ, аѓзалардыњ жѕне реттеуші жүйелердіњ ќызметтері өзгерулерініњ әртүрлі байланыстары пайда болады.

Осы џрдістердіњ даму сатыларында, кибернетика тілімен айтќанда, ауру организмніњ жања «баѓдарламасы» ќўрылады. Бўл «баѓдарламада» кейбір љзгерістер ђртџрлі кестелерде бірдей болуы мџмкін. Клиникада аурулардыњ жеке тўлѓаларындаѓы дара кљріністерін зерттеп, емдейді. Мысалы, терініњ ќабынуын — нефрологтар, т.с.с. тексеріп емдейді. Ал, ќабыну процестерініњ орналасќан жеріне ќарамай барлыѓыныњ даму негізінде белгілі бір жалпы зањдылыќтар жатады. Осы жалпы зањдылыќтарды патофизиология зерттейді. Сол сияќты ісіктерде орналасќан жеріне ќарай ђртџрлі клиникалыќ кљріністермен сипатталады жѕне олар онкологтармен зерттелсе, бўл ісіктердіњ дамуындаѓы жалпы зањдылыќтарды патофизиология тексереді.

Патофизиология ќалыпты физиологяи сияќты эксперименттік ђдісті ќолданады. Лабораториялыќ жануарларда адам ауруларыныњ џлгісін (моделін) алады. Аурудыњ џлгісі деп лабораториялыќ жануарларда адам ауруларыныњ кейбір белгілеріне сђйкес аурулардыњ тџрлерініњ кљшірмесін алуды айтады.

Ќазіргі жаѓдайда адамныњ кљп ауруларыныњ џлгілерін эксперименттік жануарларда алуѓа болады. Мысалы, травмалыќ шок, ќантты диабет, атеросклероз, жоѓары ќан ќысымы ауруы, миокард инфаркты, љкпе, бџйрек ќабынуы ж. б. Сонымен ќатар, есте саќтайтын бір жай, ол адамныњ организмі жџйе ретінде тіпті ењ жоѓары ўйымдастырылѓан жануарлардыњ (адам ќалыптас маймылдардыњ) организмінен ђлде ќайда жоѓарыда, кџрделі екенін ўмытпау керек. Сондыќтан адам ауруларыныњ џлгісін жануарларда толыќ кљлемінде алу мџмкін емес. Сонда да аурудыњ патогенезіндегі кейбір мањызды тџйіндерін, кейбір симптомдар мен синдромдардыњ џлгісін алудыњ толыќ мџмкіндігі бар. Мысалы, гипертониялыќ аурудыњ џлгісін алѓанда адамда кездесетін ауруды толыќ ќайталау мџмкін емес. Сондыќтан тек сол ауруѓа тђн симптомдыќан ќысымыныњ жоѓарлауын (гипертензия) ѓана эксперименттік жануарларда алуѓа болады.

Ал, адамныњ кейбір ауруларын жануарларда ќайталауѓа мџлде болмайды. Ол жан-дџниелік (психикалыќ) аурулар, ісіктіњ кейбір тџрлері (асќазанныњ обыр ісігі (рак), зат алмасуыныњ аурулары (подагра), аллергиялыќ аурулар (бронхиалыќ демікпе), жыныстыќ ќатынас аурулары (мерез, соз) (жџре пайда болѓан иммундыќ тапшылыќ синдромы) ЖИТС ж. б.

Патологиялық физиология-адам және жануардың ауру ағзасының тіршілік әрекеті, яғни ауру ағзаның физиологиясы туралы ғылым. Патологиялық физиология ауыруға, ауруалды, ауруға және сауығуға тұрақтылықтың механизмі мен табиғатын көрсететін ғылым.

Патологиялық физиологияның зерттейтін заты ауру кезінде клеткалардың, мүшелердің және толық ағзалардың функциялар бұзылыстарының жалпы заңдылықтарын оқыту болып табылады.

Болашақ дәрігерді дайындаудағы патологиялық физиологияның мақсаты-патологиялық процесстерді тану, жалпы көптеген аурулар немесе олардың топтары үшін; аурудың негізі мен олардың даму заңдары туралы бастапқы мағлұматтар алу, соңында клиникалық дамуы мен құрылуы. Бұл талап патофизиологияны клиникалық ғылымдармен, екеуінің мақсаты бір болғандықтан, тығыз байланстырады. Дегенмен жақындағы талаптар, әдістер мен объектілері олардың әртүрлі.

Патологиялық физиология-тәжірибелік медицинаның негізгі пәні, сондықтан патофизиологиялық зерттеулерде тәжірибелік әдіс маңызды рөл атқарады, ол әртүрлі аурулардың этиологиясын, патогенезін, саногенезін түсінуге, сонымен қатар терапияның ғылыми негізделген әдістерін өңдеуге клиницистерге көмектеседі (тәжірибелік терапия).

Патологиялық физиология аурудың негізімен, себебімен, шарттарымен, олардың пайда болу механизмімен, дамуымен және соңымен диалектик материализм және нақты мәліметтер клиникада және тәжірибеде алынғандар принципінің негізінде шұғылдана отырып, анықтамаларды құрайды және ауру, нозология, этиология, патогенез және т.б. негізгі медициналық көріністерін ашады. Бұл түрлі мамандықтағы дәрігердің дүниеге көзқарасының құрылуына үлкен мағына береді. Практикалық медицина үшін ең қажеттісі практикалық дәрігерді патофизиология қаруландыратын үлкен фактылық тәжірибелік материал болып табылады. Ауру патогенезінің көптеген сұрақтарын шешу және патогенетикалық терапияны негіздеу патофизиологтардың зерттеулері арқасында мүмкін болды. Сонымен, көмірсу алмасу бұзылысының патогенезін ашу панкреаттық диабетті модельдеумен байланысты екені белгілі (И.Меринг және О.Минковский, 1889). Ал, тағамдық-витаминдердің қосымша факторларын анықтау жануарларға жасалған тәжірибелер қорытындысында болды. (Н.И.Лунин, 1800). Клиникада қолданатын тірілудің тиімді әдістері жануарларда терминалды жағдайлар мәселелерінің тәжірибелік өңделуінің қорытындысы болып табылады (Ф.А.Андреев, В.А.Неговский және т.б., 1943).

Патологиялық физиологияның объектілері мен әдістері. Днесаулық сақтау профилактикалық бағытының дамуы үшін патофизиологиялық зерттеулердің мәні, аурулардың емдеуі мен диагностикасының жаңа әдістері мен заттарын құру және жетілдіру.

Ауру-патологиялық физиологияның оқыту объектісі, әдісі-патофизиологиялық тәжірибе болып табылады. Тәжірибемен көптеген ғылымдар қолданады (қалыпты физиология, фармакология және т.б.).

Патологиялық физиология тәжірибесінің мәні жануарда ауруды тудыру, оны зерттеу және алынған мәліметтерді клиникаға жеткізу болып табылады.

Тәжірибенің мағынасы патологиялық процесстің дамуын басынан аяғына дейін бақылауға мүмкіншілік беретіндігінде тұр. Практикалық дәрігер мұндай мүмкіншілікке ешқашан ие емес, себебі, науқас адам оған сырқат көрінгенде ғана келеді.

Тәжірибе клиникада қолданбайтын әсерлерді жануар ағзасына жасауға мүмкіндік береді (жарақат, ісіктер трансплантациясы, сәулелендіру). Тек жануарларға, аурулары бар жаңа емдік заттарды тәжірибе жүзінде қолдануға болады.

Аурудың тәжірибелік моделі әрқашан қарапайым, адамның сырқатына қарағанда. Бұл саналы қарапайымдылық экспериментаторға ауруды негізгі элементтерге талдауға мүмкіндік береді. Әрі қарай оны адамға реконстрлеу үшін. Сонымен сырқат моделі ешқашан адамның сырқатына тең болмайтынын есте сақтау керек.

Барлық эксперименттер жедел және созылмалыға бөлінеді. Олардың әрқайсысын қолдану зерттеушінің қоятын мақсаты болып жазылады. Қан жоғалтудың зардабын зерттеу үшін жедел тәжірибе қажет. Ісіктің пайда болуын созылмалы экспериментте зерттеуге болады.

Басқа тәжірибелер сияқты патофизиологиялық тәжірибе төрт кезеңнен тұрады.

1. Экспериментатор жауап алғысы келетін сұраққа дайындық. әр тәжірибенің гипотезасы болуы қажет. Зерттеуді үмітте жүргізуге болмайды, бірдеңе қызық шығады деп. "Егер баста ой болмаса, фактыны көре алмайсың" (И.П.Павлов).

2. Қойылған талапқа сәйкес келетін жеке әдістемені таңдау және сәйкес бақылауды қамтамасыз ету. Бақылау негізгіге параллель қойылатын бос тәжірибе болуы мүмкін. Мысалы, бір жануарға гистамин енгізеді, екіншісіне натрий хлордың изотоникалық ерітіндісін. Егер сөз адамға жасайтын тәжірибе жайлы болса, онда психотерапевтік әсерді ескере отырып, біреуіне дәрілік зат, екіншісіне индефферентті зат енгізеді, оны зерттелетін адам біліп қана қоймай, онымен бірге күтіп жүрген персонал да білмейді. Дәрілік затты клиникалық сынау кезіндегі бақылау түрінде енгізілген индефферентті зат плацебо деп аталады (лат. Placere-ұнау). Тәжірибені өткізу кезінде экспериментатор жігерінен тыс қорытындыда айқындалатын барлық субъективті факторлар шектелу керек.

3. Экспериментті жоспарлар. Тәжірибе қойылған сұраққа жауап береді, егер де ол дұрыс жоспарланған болса. Ең алдымен тірі объект нақты ғылымдармен ісі бар объектілерден ажыратылады екенін ескеру қажет. Ағза мүшелерден тұрады, мүшелер-клеткадан, клетка субклеткалық құрылымдардан (ядро, митохондрия, рибосома), олар болса молекулалық жүйенің ансамбльінен тұрады. Әр осындай жүйе жеке қызмет ететін бірлік, төменгі реттің жүйесінен тұрып, жоғарғы реттің жүйесінің құрамына кіреді. Осылай ағзада реттеудің және бағыныштың күрделі динамикалық қатынасы орналасады.

Мұндай күрделі жүйе оған стандартты тітіркендіргіштің әсері кезінде де тұрақты жауап бермеуі мүмкін. Онымен қатар, мұндай биологиялық жүйе "ашық" және тәжірибе қорытындысында көрінетін орталық кездейсоқ әсерлерінен ешқалай шектеле алмайды. Сонымен қатар бірдей жануарлар тектік белгілерімен және индивидуальді дамуымен ажыратылады екенін ескеруіміз қажет. Сондықтан, экспериментатор жиі жауап алады, кездейсоқ, қосымша мағыналы мөлшерде. Заңдылық көптеген кездейсоқтардан өту керек.

Осыны түсіне отырып, ғалымдар тек кездейсоқты ғана ескере отырмай, онымен бірге оны алдын ала жоспарлай бастайды. Бұл кезде кездейсоқ теориясының математикалық аппараты қолданады. Тәжірибеге кездейсоқты қажет элементретінде енгізу үшін, рандомизацияны қолданады (ағыл. Random-жағдай). Көптеген факторларға бір уақыттағы әсерін сынау немесе өзгерген жағдайдағы тәжірибені кіргізуге болатын жоспарлаудың басқа да әдістері бар.

4. Алынған мәліметтерді өңдеу. Тәжірибені аяқтауы бойынша жануарларға зерттеу жүргізу жалғасады: өмірлік қызметтің (кимограмма) тіркелу қорытындысы бағаланады, тірі және өлген кездегі жануарлардың ұлпасына морфологиялық, биохимиялық және басқа зерттеулер жүргізіледі. Бүкіл сандық материал статистикалық өңдеуге ұшырайды. Орта өлшемін, ортадан ауытқығанын, орта өлшемдерімен оның шамаластарының арасындағы айырмашылықты анықтау үшін.

Соңғы жылдары физика, химия, электроника, компьютерлік техника табыстарының арқасында патофизиологияда жаңа мүмкіншіліктер пайда болды.

Жаңа әдістер патологиялық процесстерді тікелей науқастың ағзасында зерттеуге қол жеткізді. Сондықтан клиникалық патофизиологияны тәжірибелі патофизиология деп атауға болады, бірақ адамға.

Клиникалық ғылымдардың зерттеу объектісі нақты науқас адам нақты сырқат көріністерімен болып табылады.

Патологиялық физиология клиникалық ғылымдармен тығыз байланыста, адам ауруы оның зейіні мен зерттеуі басты объектісі болғандықтан. Бірақ патофизиологияда зерттеудің негізгі әдісі ұзақ уақыт бойы жануарларға тәжірибе жасау болып табылады: жүйелер мен мүшелердің жеке ауру бұзылыстарын жаңадан өндіруге ұмтылу, адам ауруының жеке түрлерінің адекватты модельдерін алу. Мысалы, Броун-Секаритте бір немесе екі бүйрек үсті безін алу жолымен адамның аддисон ауруының моделін жасағысы келді; И.П.Павлов иттиерде ляпис, сулема және басқа тітіркендіргіштермен асқазанның шырышты қабатын зақымдай отырып, асқазанның қабынуы кезінде асқазан сөлініңсекрециясының бұзылысының моделін өндірді.

Эксперименттік тђжірибеде патофизиологтар физиологияныњ, электрофизиологияныњ, биохимияныњ, гематологияныњ, морфологияныњ, иммунологияныњ белгілі ђдістерін ќолданады. Соњѓы кездерде ќазіргі компьютерлерді пайдаланып, аурудыњ математикалыќ џлгілерін алуда љзініњ орнын алып келеді.

Эксперименттік ђдістердіњ негізгі мџмкіншіліктері.

1. Аурудыњ пайда болу себептері мен себептік байланыстарын тексере алады.

2. Аурудыњ эксперименттік џлгісінде ењ алѓашќы пайда болу сатысынан бастап соњѓы нѕтижесіне дейін байќауга болады. Клиникалыќ пђндердіњ мўндай мџмкіншілігі жоќ. Науќас адам дђрігерге ђбден сырќаттанѓан соњ ѓана келеді.

3. Аурудыњ емделмеген тџрін байќап, толыќ тексеруге болады. Клиникаѓа науќас адам келісімен оѓан ем тђсілдері ќолданылады да, кљрсетілген мџмкіншілік жоќтыњ ќасы болады. Ал, бўл мџмкіншіліксіз аурудыњ патогенезін аныќтау мџмкін емес.

4. Жања ашылѓан ќандайда болмасын ем тђсілдері ењ алдымен тек жануарларда тексерістен (эксперименттік терапия) љткеннен кейін ѓана клиникаѓа алынады. Сайып келгенде, патофизиологияныњ басты маќсаты — аурулардыњ пайда болу себептерін, даму жолдарын, оларды тиімді емдеудіњ жолдары мен ђдістерін тџсінуге жеткізу.

Патофизиологиялыќ эксперимент џш сатыдан тўрады:

1. Бастапќы, яѓни аѓзаныњ немесе организмніњ ќалыпты ќызметін зерттеу;

2. Аурудыњ эксперименттік џлгісін алу. Оныњ дамуын зерттеу;

3. Эксперименттік емдеу. Соњѓысы арќылы аурудыњ даму зандылыќтарын тџсіну, љзінділік бір тексеру десе де болады. «Бџлінген љмір аѓымын эксперименттік терапия арќылы ќалыпты арнасына салган зерттеуші ѓана љмірді зерттедім, деп айта алады»— деп жазды И. П. Павлов.

Экспериментке ќойылатын талаптар:

1. Теориялыќ дайындыќ: а) эксперимент идеясын аныќтау, яѓни тексеруді ќажет ететін ой, болжам болуы керек.

б) эксперименттіњ жоспарын жасау, шешетін мђселелерді белгілеу, яѓни ќойылѓан сўраќтарды аныќтау. Демек, алѓа белгілі бір маќсат ќойылады. Ол џшін кењ теориялыќ дайындыќ ќажет.

2. Тђжірибе жасау џшін тірі объектіні тањдаудыњ мањызы ерекше. Экспериментті кездейсоќ жануарѓа жасауѓа болмайды. Жануардыњ тџрі, оныњ жасы, жынысы, орталыќ нерв жџйесініњ тџрі, кџтім жаѓдайы (азыќтануы, сыртќы температура жаѓдайлары ж. б.) мањызды. Мђселен, асќазан жарасыныњ даму механизмін зерттеу џшін ќоян мџлде жарамсыз жануар болып табылады. Себебі оларда асќазан жарасы љзбетінше жиі кездеседі. Бўл џрдісті егеуќџйрыќтар мен иттерде тексерген дўрыс. Анафилаксия бђрінен аќ тышќандар мен тењіз тышќандарында жаќсы дамиды. Егеуќўйрыќтар бўл маќсатта ењ ќолайсыз жануарлар.

3. Ђрбір эксперименттік зерттеу міндетті тџрде бір уаќытта салыстырмалы тђжірибелерімен ќабаттасуы тиіс. Негізгі тђжірибе баќылау тђжірибесінен тек бір ѓана жаѓдаймен ерекшеленуі керек. Ол ауру туындататын тђсілдермен одан емдеудіњ жолдары. Басќа жаѓдайлардыњ барлыѓы екі тђжірибеде бірдей болуы ќажет. Егер негізгі тђжірибе баќылау тђжірибесінен љзгешелігі бір жаѓдайдан артыќ болса, онда мџндай эксперимент таза тђжірибе бола алмайды. Баќылау тђжірибесі љте таза болуы керек жђне оѓан љте жоѓары талап ќойылуы шарт. Сонда ѓана бўл тђжірибеніњ нђтижелерімен негізгі тђжірибеніњ нђтижелерін салыстыруѓа болады жђне алынѓан нђтиже љте сенімді жђне жауапты бола алады. Баќылау тђжірибесі клиникалыќ зерттеулер џшін де сондайлыќ ќажет. Мђселен, дертті жазѓан белгілі бір емдік тђсіл осы жагдайда тиянаќты жџргізілген баќылау зерттеуінсіз аныќталмайды.

Сљйтіп, білімніњ бір саласындаѓы біздіњ деректеріміздіњ дўрыстыѓы мен толыќтыѓы ќолданылатын ђдіске жђне зерттеулеріміздіњ техникалыќ жабдыќтау дђрежесіне байланысты.

Кейбір жаѓдайда практикалыќ медицинаныњ талабы жануарларда жасалатын тђжірибелермен шешілмеуі мџмкін. Сондыќтан ерекше жаѓдайларда, аса бір ўќыптылыќпен жђне жоѓары жауапкершілікпен, тђжірибе љз еріктерімен келіскен адамдарда љткізілуі мџмкін. Бўл тђжірибелік сынаудыњ ењ жоѓары дђрежесі, жања шыќќан дђрі-дђрмектерді, жања медициналыќ зерттеу ќўралдарды жануарларда жан-жаќты тексерілген соњ клиникада алѓашќы ќолдану тђжірибеніњ бір тџрі. Бўдан басќа медицинаныњ даму тарихында љзіне-љзі тђжірибе жасаудыњ тањѓажайып ерлік џлгілері жеткілікті.

Осыѓан ќосатын жай, ќазір патофизиологияда клиникалыќ баќылау ђдісі де кењінен ќолданылады. Клиникалыќ патофизиология љзі бір жеке пђн болып тарап келеді. Яѓни, ќазіргі зерттеу ќўралдарыныњ (компьютерлік томографтар, ультрадыбысты ќўралдар ж. б.) жетістіктері клиникалыќ патофизиологияныњ дамуына џлкен ыќпал етеді.

Басқа ғылымдармен патологиялық физиологияның байланысы. Молекулалық биологияның, генетиканың, биофизиканың, биохимияның, электрониканың, математиканың, кибернетиканың, экология және басқа ғылымдардың жаңа жетістіктерінің қазіргі патофизиологияның дамуындағы рөлі.

Патологиялық физиология оның алдында болатын ғылымдарға және физиология мен биохимия беретін мәліметтерге сүйенеді. Әсіресе патофизиологияның қалыпты физиологиямен көп мәселелері ортақ. Кейде патологиялық физиологияны ауру ағзаның физиологиясы деп те атайды. Екеуі де, ағза тіршілік ететін және қызмет ететін заңдарын ашуға тырысады. Бұл заңдар сырқатты түсіну үшін үлкен мағына береді. Бірақ сырқатты қалыпты процесстің бір комбинациясы деп түсіну қате болар еді. Патологиялық процесс ағзаның сапалы жаңа жағдайына әкеледі. Міне осында патологиялық физиологияның қалыптыдан айырмашылығы және патологиялық физиологияның негізгі талабы: барлық көптүрлі көріністері бар сырқатты зерттеу және ол дамитын заңдарды ашу.

Патологиялық физиология патологиялық анатомиямен тығыз байланысты. Жүз жыл бұрын шамасында екеуі бір ғылым болған. Оның бөлінуі патологиялық процесстің динамикасын түсіну үшін морфологиялық анализ жеткіліксіз болуына негізделген. Функционалды өзгерістер морфологиялық өзгерістермен тығыз байланысты, бірақ олардың арасында қатал сәйкестік жиі байқалмайды. Өйткені, әр мүше компенсаторлы қасиетке ие, сондықтан құрылымының өзгерісінде оның қызметі бұзылмауы да мүмкін. Міне, сондықтан клиниканың кейбір сұрақтары мәйітті зерттегенде, бөліктік материалдарды микроскопиялық зерттегенде шешілмеді. Бұл тек ағзада патологиялық процесстің дамуын бақылау кезінде ғана мүмкін болды. Экспериментті кең қолдану негізінен патологиялық физиологияны патологиялық анатомиядан ажыратады.

Патологиялық физиология клиникалық ғылымдармен байланысты. Соңғы мақсат оларда бір. Клиникалық ғылымдар да, патологиялық физиология да науқас адамды тиімді емдеу және ескерту үшін ауруды зерттейді. Бірақ жақын арадағы міндет, сонымен қатар әдістері мен объектілері олардың әртүрлі. Клиникалық ғылымдардың зерттеу объектісі науқас адам нақты сырқат көріністерімен. Мысалы, ішкі аурулар клиникасы пайда болу себептерін, симптомдарын, ағымның ерекшелігін, емдеу әдістері мен созылмалы гломерулонефрит және жүйелік қызыл ноқта сияқты ауруларының прогнозын зерттейді. Неврологиялық клиника осындай бағытта мысалы, антирабилық егуден кейін дамитын энцефаломиелиттті зерттейді. Көз ауруларының клиникасы мынадай жағдайға ұшырасты, егер бір көз жарақаттанса, онда уақыт өте келе интактты екінші көз зақымдалады. Бұның барлығы-әртүрлі аурулар әртүрлі орналасуымен, симптомдарымен және прогноздарымен. Сонымен бірге, олардың арасында бір ортақтастық бар. Осы барлық аурулар жалпы иммунологиялық механизмге ие екен. Бұл заңдылықтарының ашылуы патологиялық физиологияның арқасында.

Онда патологиялық физиология арнайы клиникалық пәндерге қатынасы бойынша, барлық аурулар және олардың ерекшелік топтары үшін жалпы процесстерді зерттейтін ғылым болып көрінеді. Әрине, клиникалық ғылымдар аурудың мәні, оның даму механизмі туралы, әсіресе қазір олар биохимиялық және физиологиялық зерттеулерге ие болғанда маңызды мәліметтерді өздігінен ала алады. Сонда да клиника сырқат және оның даму заңдары туралы фундаментальді мәліметтерді алуға мәжбүр, ал ол бұл мәліметтерді клиникада жоқ және болмайтын әдіс-жануарларға патофизиологиялық тәжірибе жасау әдісіне ие патофизиологиядан алады.