9 Дәріс. Химиялық қауіп. Зиянды заттар. Зиянды заттардың жіктелуі, агрегатты жағдайы, адам ағзасына түсу жолдары. Қауіпсіздік шаралары.

Химиялық өнеркәсіп негізін үздіксіз өндіріс циклін құрады, оның өнімділігі болмайды, маңызы жағынан табиғи шектеулі. Өндірудің үнемі өсуіне байланысты ірі қондырғылардың экономикалық тұрғыдан маңызыдылығы мен түсіндірілген. Тексерулер сияқты технологиялық аппаратпен қауіпті заттар құрамы өседі, апатты өрттің, жарылыстың, улы қалдықтардың және басқа да бұзылысқа алып келетін құбылыстардың қаупінің пайда болуымен сипатталған. Химиялық қауіпті нысандардың (ХҚО) қызметіндегі қауіпсіздік көптеген факторларға байланысты болады: атап айтсақ шикізаттың физикалық-химиялық құрамы, жартылай өнім және өнімдер, технологиялық процесс сипатымен, құрылыстың және жабдықтардың сенімділігінен мәселе күрделені береді.

Ірі апаттардың талдамасы бойынша сыртқа шыққан қалдықтар апатты жағдайлардың басты сбептеріне айналған. Химиялық өндірістік қалдықтарға:

Химиялық және мұнай өңдеуші өндірістер;

Тамақ, ет-сүт өндірісі, өндірістік базалар, тоңазытқыштары бар өндірістер, демек мұнда аммиак үшін қолданылатын хладагент сақталады.;

Хлор арқылы тазартатын кешендер қолданылады;

Улы заттарды тасымалдайтын теміржол бекеттерінің болуынан ҚӘУЗ (СДЯВ) заттары тасымалданады;

Химиялық қару мен улы химикаттардың қоймалары мен базалары, тазарту, залалсыздандыру, дезинфекция, дезинсекция, дератизация шараларының орындалады;

Газқұбырлары.

Қауіпті химиялық заттар арнайы герметикалық жабық резервуарларда, танкілерде, цистерналарда жіне т.б сақталады. Осы кезде сақтау жағдайына байланысты олар газ тәріздес, сұйық және қатты агрегатты түрінде болады. Газ тәріздес заттардың қалдықтары төгіліп апат болғанда қоршаған орта мен ауа ластанады. Сұйық АХОВ заттарын құю кезінде булану жүріп атомосфералық ластану деңгейлері артады. қатты және сұйық заттар жарылғанда ауаға ұшып, қатты (түтін) және сұйық (тұман) аэрозолдарын таратады. Барлық АХОВ заттары ауаны ластап, адам ағзасына тыныс алу мүшелері арқылы келеді. Көптеген адамдарға сақталмаған қорғалмаған тері арқлы енеді (ашық жаралар), сонымен қатар ауыз арқылы енуі мүмкін (ластанған су мен тамақты жегенде). ХҚЗ апат болғанда жаппай ингалциялық улану болады.

Зиянды заттар ағзаға әсер ететін аурулар тудыратын, адам ағзасына кері әсер береді, денсаулықты нашарлатады;

Зиянды заттарды жіктеу.

Зиянды заттарды адамға тигізетін зияндылыған байланысты жіктейміз. Кеңінен таралған зиянды заттардың жіктемесі бойынша алты топқа бөлінеді:

- жалпы улы зат,

- қоздырғыштар,

- сенсибилизациялаушы,

- канцерогенді

- мутагенді,

-адам ағазаларының репродуктивті қызметіне әсер ететін заттар.

Жалпы улы заттар барлық ағзаны улайды. Оған көміртегі тотықтары, мырыш, сынап, сүрме, бензол және т.б кіреді.

3 Сурет

Жалпы улы заттардың үлестік мөлшерлемелік қатынастары қоздырғыш заттар адам ағзасындағы тыныс мүшелері арқылы еніп өкпесін улайды. Осындай заттарға хлор, аммиак, ацетон булары, азот тотықтары, озон және т.б заттар кіреді.

Сенсибилизациялаушы заттар алергенді болады, демек адамда қышыну сипатын қалыптастырады. Осындай заттарға формальдегид, түрлі нитратты қосылыстар, никотинамид, гексахлоран кіреді. (Сенсибилизация — бұл ағза клеткаларының жоғары сезімталдығының артуы.)

Канцерогенді заттардың әсерінен адамда зиянды ісіктер, аты жаман аурулар пайда болады. Канцерогенді заттарға хром тотықтары, 3,4–бензпирен, бериллий және оның қосылыстары, асбест кіреді. Канцерогендерде деңгейлер болмайды, демек төмен болса адамға зияны тимес еді. Шексіз әсерлер береді.