Сабақ 8

Грамматикалық тақырыбы: Зат есім. Зат есімнің сөйлемдегі қызметі. Зат есім жасайтын жұрнақтар.

Лексика: Туған жер. Ұлы іс отаншылдықтан туады

Мақсаты: Оқуға, жазуға, ауыз екі сөйлеуге қалыптастыру. Лексикалық минимум мен грамматикалық тақырыпты меңгеру.

Жұмыс жоспары:

1.Грамматикалық мағынаны енгізу.

2.Жаңа сөздерді меңгеру.

3.Өтілген материалды бекіту.

4.Соған байланысты тапсырма, жаттығулар орындату.

Ұлы іс отаншылдықтан туады.

Отан – ана, туған жер. Адам ең алдымен жерді сағынады. Жерді анаға теңеу содан шыққан. Туған жердің топырағына аунау кісіні бір жасартады. Оның әрбір тамшысы қымбат, асыл. Көңілдегі әні – анасы, анасы – байтақ даласы. Туған жерің, Отаның бір сәт те жадыңнан шықпайды. Қиналғанда қанат бітіріп, жігерлендіретін де, қуанғанда шаттанып, тілеуіңді тілейтін де сол, туған жер. Ол анаңдай ыстық, жақын. Келер күннен мейірім, атар таңнан шуақ, жақсылық күтесің. Үнемі жадыңда сақтап, қадірлеу керек. Сонда өзінің сарқылмас күш-қуатымен өмір баспалдақтарында дем беріп, болашаққа жетелейді. Қуаттандырып, жігерлендіреді.

Тапсырма

1. Қазақ батырлары туралы деректер жинау.

2. Ұлы іс отаншылдықтан туады. (эссе)

3. Туған жер, отан тақырыбында мақал-мәтелдержазып, жаттаңыз.

Грамматикалық материал:

Заттың немесе кұбылыстың атауын білдіріп, кім? не? деген сұрактарға жауап беретін сөз табын зат есім дейміз.

(Имя существительное – обозначает название какого-либо предмета, явления. Отвечает на вопросы -кто? -что?. Вопрос –кто? применяется только по отношению к человеку, а вопрос -что? задается ко всем другим названиям и именам). 

Зат есім тудыратын жұрнақтар (Суффиксы, образующие имя существительное) Есімдерден зат есім тудыратын жұрнақтар (Суффиксы, образующие существительные от имен) - -шы-ші- -лық, -лік -дық, -дік -тық, -тік -шылық, -шілік -шақ, -шек -ша, -ше -лас, -лес -дас, -дес -тас, -тес -стан, -хана

Қазақ тілінде зат есімдер мағыналық жақтан жалпы (нарицательное) және жалқы (собственное) болып бөлінеді.

Бірыңғай заттардың жалпылама атын көрсететін зат есімдер жалпылама деп аталады. Мысалы: адам, қала, кітаптар т.б.

Бір затка ғана берілетін атауды жалқы есім дейді. Мысалы: Ахмет, Алматы, Қазакстан, т.б.

Жалқы есімдер бас әріптен жазылады.

Зат есімге жататын сөздердің өзі іштей мағыналық жақтан: нақтылы (деректі) және абстрактілі (дерексіз) зат есім болып бөлінеді.

Деректі зат есімге көзге көрінетін, денеге сезілетін деректі зат атауларын айтамыз.

Мысалы: Асан, қала, бала, балга, студент, жігіт, университет, жылқы, кітап, дәптер т.б.

Дерексіз зат есім деп көзге көрінбейтін, денеге сезілмейтін тек ойша топшылап барып қана айтуға келетін заттардың атауларын айтады.

Мысалы: сыр, ой, мінез, кек, реніш, ауа, мақсат, кеңшілік, адамгершілік, сана, ұгым, өкініш, қуаныш, т.б.

Деректі зат есімге де, дерексіз зат есімге де кім? не? деген сұраулар койылады.

1-тапсырма. Келесі сөздерге көптік жалғауды қосыңдар, зат есімнің сұрақтарын қойыңыздар.

Пышақ, балық, тамақ, дәрігер, оқушы, қонақ, құс, мал, аудан, қала, ел, дастан, адам, су, калам, мәтін, мақал, қарға, өзен, өлең, той, күн, көл, дәптер,сен,септік,кесте,тақта.

2 – жаттығу. –шы/-ші жұрнақтарымен зат есім жасаңыз .

Аң , әдебиет, би, егін , ем , жұмыс , қобыз , мал, оқу, кітапхана, сату.

3 – жаттығу. –лық/-лік, -дық/-дік, -тық/-тік жұрнақтарымен басқа зат есім жаса.

Дос , жолдас , жазушы , бала , қала , әке, аға , ана .

4-тапсырма. Өлеңді жаттап ал.