3.4. Топырақ микроорганизмдерінің жекелеген топтарын зерттеу

Топырақ организмдерінің жекелеген түрлері ыдыстарда арнайы жасалынған қоректік орта бетінде өсііп көзбен көруге болады. Сұйық қоректік орталарда балдырлар өскенде жасыл, көк-жасыл, сары түсті болып көрінеді.

Саңырауқұлақтар колониясы әртүрлі түске боялып көбіне қоректік ортаның бет жағында көптеу таралады. Түрі үлпілдеген, түкті барқыт сияқты болып келеді.

Актиномицеттер колониясы саңырауқұлақтар колониясына қарағанда (қаттылау) нығыздау, майдалау. Үстіңгі беті қабықты тығын сияқты болады. Үстіңгі беті қабықты тығын сияқты болады. Актиномицеттер түске боялғанда, олар субстратқа өтіп колонияның сыртқы ортасы, яғни колонияның жан-жағы болып тұрады. Бактерия мен ашытқылар колониясы жұмсақ, көбіне шырышты болады.

Түсіне келсек ашытқылар колониясы түссіз немесе ашық қызыл түсті, ал бактериялар көбіне түссіз болып келеді (әр түстілері де бар, олар өте аз).

Микроорганизмдердің ультрамикроскопты микроорганизмдерді табу үшін электронды микроскоп қолданылады. Ультрамикроорганизмдердің клеткалы және клеткасыз түрлері болады. Клеткалы ультрамикроскопты организмдерге өте майда бактериялар жатады.

Клеткасыз ультрамикроскопты формаларға вирустар және фагтар жатады.

Вирустар – жоғары өсімдіктер мен жануарлардың паразиттері. Ал фагтар – микроорганизмдерді (бактериялар, актиномицеттер, балдырлар) жояды. Фагтардың клеткалық құрылысы жоқ, олар тек химиялық құрамнан: белок пен нуклеин қышқылынан тұрады. Олардың өз элементтері болмайды, бірақ басқа клетканы жарақаттап өз клеткасына қажетті затты кіргізіп алады. Тығыз қоректік ортада микроб дақылдарына фагтардың әсері нәтижесін бақылауға болады.

Фагтар жарақаттаған жерде организмдер өспей, бөлек, жарамсыз колониялар пайда болады.

Фагтар өзіне тән микроорганизмдер клеткаларын ғана жарақаттайды, олар өзі жарақаттайтын организм атымен аталады. Мысалы бактерияларды жарақаттайтындар – бактериофагтар, актиномицеттерді жарақаттайтындар – микофагтар, т.б. деп аталынады. Бұлардың топырақта микроорганизмдер топтарының жаңа формаларының пайда болуына үлкен әсері бар, сонымен бірге белгілі микроорганизмдер түрлерін (түйнек бактерияларын) белсендіреді.

Топырақ микроорганизмдерінің жекелеген түрлерін зерттеу

Мақсаты: Топырақтағы актиномицеттерді, ашытқыларды микроскопиялық саңырауқұлақтар колониялар өсіп, микроскопиялық талдау жасау.

Құрал-жабдықтар мен материалдар. Микроскоп, қоректік орталарда өсірілген актиномицет, саңырауқұлақ дақылдары, зат шынысы, пинцет, бактериологиялық ине.

Жұмыс барысы: 1. Қоректік ортада өсірілген актиномицеттер колониясынан бір бөлшек алып(ортамен қосып) зат шынысына саламыз, оның үстіне екінші зат шынысымен колонияны басып, шыны үстін бояймыз (өткен тақырып бойынша). Актиномицеттер колониясы қоректік орталарда әртүрлі түске боялып жақсы көрінеді, оның себебі өзінен бөлінген пигменттерге байланысты. Препаратты микроскоппен қарап, мицелилі бір клеткалы жіпше актиномицеттер анық көруге болады.

2.Ашытқыны зерттеу үшін нан жабуға қосатын ашытқы – Saccharomyces cerevistae – бір клеткалы микроскоптық саңырауқұлақ (аскомицеттер) алынады. Оны көру үшін 25-27⁰ – та қант қосылған шамалы су кәдімгі ашытқыдан салып, қою езінді жасап, жаншылған тамшы препаратын дайындаймыз. Микроскоптың иммерсиялық жүйесі арқылы ашытқы клеткаларын бақылауға болады. Олар ірі (8-15мнм) дөңгелек формасы болады және вакуолдары да көрінеді.

3.Микроскоптық саңырауқұлақтар түрлерін бақылау үшін – Mucor6 Aspergillus6 Penicillium туыстары пайдаланамыз. Жәй кезде су тамшысын алып, құрғақ объективте қараймыз (х8; х40). Микроскопиялық саңырауқұлақты көру үшін бір түйір мицелиді бір тамшы суға еземіз, жабынды шынымен жауып, зең саңырауқұлағының құрылысын, ерекше спора түзуші препараттарды көруге болады.

Талдау сұрақтар:

1. Вирустардың ерекшелігі неде?

2. Фагтардың ерекше қасиеті қандай?

3. Фунтицидтер не үшін қолданылады?

4. Қандай микроорганизмдер вибриондар, коккалар, спирохеттелар деп аталады?

5. Актиномицеттердің көбеюі қалай жүреді?

6. Микроскоптық саңырауқұлақтар түрлерін ата.