Топырақ организмдері және олардың топырақ құрылымына, құнарлығына әсері

Топырақта микроорганизмдер саны мен түрлері топырақтың типіне және оның жағдайына қарай өзгеріп отырады. Топырақтың 30 см-лік қабатының бір астарында шамамен 450 килограмдай микроорганизмдермен бірге көзге көрінетін және көрінбейтін жәндіктер толып жатыр.

Осы топырақ жануарлары тірішілік сипатына қарай 3топқа бөлінеді.

1. Геобионттар – топырақтың жергілікті тұрғындары(жауын құрттары, көпаяқтылар т.б.).

2. Геофилдер – өмірлік циклінің бір кезеңінде топырақта өмір сүретіндер (әр түрлі жәндіктер, насекомдар).

3. Геоксендер – топырақта уақытша өмір сүретіндер( кейбір насекомдар, тасбақалар).

Топырақта қоныстанатын жануарлар сол ортаға әрқилы бейімделеді. Адаптациялары олардың өмір цикліне, көбею мерзіміне, миграцияларына байланысты болады. Сонымен қатар микрофаунадан нанофаунаны, макрофаунадан нанофаунаны ажыратады.

Топырақ жануарларының экологиялық топтары олардың мөлшеріне қарай топтарға ғана бөлінбей, қоректені қабілетіне не байланысты көптеген трофикалық топтарға жатқызуға болады.

Фитофагтар ауыл шаруашылығында үлкен зиянды әсерін тигізе отырып өсімдіктер тамырларының бөліктерімен қоректенеді. Мысалы: тамыр қоңызының личинкалары, нематодтар. Фитофагтардың бір түрі альгофагтар – су балдырларымен қоректенетіндер.

Зоофагтар – басқа жануарлармен қоректенеді. Мысалы: насекомдармен қоректенетін жануарлар нематодтар, жыртқыш кенелер.

Нерофагтар – табиғаттың санитарлы ретінде өлген жануарлармен қоектенеді. Мысалы: құмырсқалар Орта Азияда көптеп кездеседі.

Сапрафагтар – топырақ жануарларының ішіндегі көп және маңызды тобы. Олар барлық өсімдік қалдықтарын қорытып, топыраққа көп әсер етеді. Оларға құрттар, көп аяқтылар, кейбір кенелер, насекомдардың личинкалары жатады.

Капрофагтар – басқа жануарлардың экскримен, терімен (көңде кездесетін қоңыздар) қоректенеді.

Детритофагтар – детриттермен қоректенеді (детриттер микроорганизмдер мен майда органикалық заттардың үйлескен түрі).

Осы айтылғандар бір-біріне қосылып жануарлардың сапрофильді жүйесін құрайды.

3.9.Топырақта тіршілік ететін қарапайымдылар. Құрттар мен маллюскаларды анықтау әдісі

Қарапайымдылардың біразы автотрофты жолмен қоректенеді, яғни көмір қышқыл газын және минерал тұздарды тікелей сіңіреді. Кейбір қарапайымдылар белок, углевод, май және клечатка заттарын ыдырата алады. Клечатканы ыдырататын топтары жануарлар асқазанында көп кездеседі және олар органимзге целлюлозаны сіңіруге көмектеседі. Қарапайымдылардың топырақтың өздігімен тазаруына да зор маңызы бар.

Топырақта қарапайымдылардың 3класы тіршілік етеді.

1.Талшықтылар. 2.Саркодиндер. 3.Инфузориялар.

1. Талшықтылар – талшығы бар қарапайымдылар, оларөте майда, мөлшері кейде 2-4мнм. Кейбір түрлерінде пигменттері, хлорофилібар. Олар өсімдіктер мен жануарлардың арасында орналасқан. Кәдімгі өкілі жасыл эвглено.

2. Саркодиндер – жалаңаш немесе қабыршықты амебалар. Олардың негізгі сипаттамаларына денесінің тұрақсыздығы жатады. Псевдоподиялар – олар бактериялармен, ашытқылармен қоектенеді. Қабыршақты амебалар – сапрофагтар, сол себепті олар топырақта ұзақ сақталады.

3. Инфузориялар – қарапайымдылардың ең көп және жиі кездесетін класы. Олар негізінен су аңғарларында көп кездеседі. Топырақта талшықтыларға, амебаларға қарағанда аздау. Клеткалары ірі, көптеген кірпікшелері бар. Топырақта олардың 40-тан астам туыстары бар. Олар балдырлармен қоректенеді.

Топырақтағы қарапайымдыларды зерттеу түрлері.

1.Топырақтағы қарапайымдыларды тікелей зерттеу әдісі.

Габе мен Перфильевтің шыныда жасалған жалпақ паралельді капиллярлы системасын қолданады. Табиғи жағдайда топырақ суспензияларын, топырақ түйірлерінмикроскоппен қарап, ондағы қарапайымдыларды тікелей көруге болады.

2.Повогрудский бойынша топырақ шаңын өсіру әдісі.

Майда топырақты 1,5-2,0 % «аш» агар (агар+су) қоспасына себеміз. 2-3 күнен кейін топырақтың ұсақ бөлшектері айналасына бактериялар, актиномицеттер және саңырауқұлақтармен бірге әртүрлі қарапайымдылар өкілдері дамып, көбейгенін көруге болады.

3.Қарапайымдылардың сұйық культурасын жасау әдісі.

Сұйық культураны жасау үшін топырақ қарапайымдыларына таза суды пайдаланады. Оған 1%-тік шөп қайнатпасын немесе шөп тұнбасын топырақ езіндісі мен 1:1 қатынасындай етіп жасап қосады. Кейбір синтетикалық орталарды да қолдануға болады. Топырақ суспензиясынан пробиркаға құйып, себуді жүргіуге болады. Соңында микроскоппен қарап, есептеу жүргізіледі.