2.2 Ілініс классификациясы

1) Айналыс моментін беруі бойынша ілініс: фрикциондық, гидравликалық, электромагниттік болып бөлінеді.

2) Басқару түрі бойынша ілігіс күштеп басқару, күшейткішпен және күшейткішсіз, және де автоматты басқару болып бөлінеді.

3) Басқыш дисктерде қысым туындату түрлеріне қарай ілініс пружиналық, жартылай центрдентепкіш және центрдентепкіш болып бөлінеді.

4) Беттердегі үйкелу түріне байланысты дисктік, конустық және барабандық беріліс болып бөлінеді.

5) Жетектелген дисктер саны бойынша ілініс бір, екі және көп дискілі болып бөлінеді.

3 Әртүрлі конструкциялардың қолдану анализі

Қазіргі таңда заманауи автокөліктерде бір немесе екідискілі күштеп басқару фрикциондық ілініс орнатылады. Бұндай іліністі орнату қазіргі таңдаға негізгі талаптарға сай болады. Бір дискілі ілініс дайындалуы және қолданылуы қарапайым, тозуға төзімді және массасы кішкентай, үйкелуден жақсы жылу өткізеді.

Екідискілі ілініс габариттық өлшемдері үлкен болуымен, іліністі ауыстыру үлкендігімен және жетектелуші бөлшектерінің инерция моментінің көп болуымен ерекшеленеді.

Қазіргі таңда көптеген автокөліктерде және автобустарда берілісті автоматты ауыстыру және бірқалыпты орын ауыстыратын автоматты ілініс орнатылған.

3.1 Конструкторлық схеманы таңдау

Автокөліктің жүккөтерімділігіне сүйене отырып, оның максималды жылдамдығы мен айналдыру моментіне қарай Зил 130 - 76 автокөлігіне мына нұсқауды аламыз: механикалық приводымен, құрғақ картерде цилиндрлі басқыш пружиналарымен бірдискілі фрикционды беріліс.

3.2 Іліністің негізгі бөлшектерін жасауда қолданылатын материалдар

Жұмыс пружиналары болат Сталь 65Г дайындалады. Жетектеуші дискісі сұр шойыннан СЧ 28-48, СЧ 32-52 дайындалады, олар фрикциондық төсемелермен жұмыс барсында жақсы таратқыш және фрикциондық қасиетке ие. Жетектелуші диск жақсы иілгіш қасиетке ие болаттан дайындалады.

Жетектелуші дискінің ступицасы маркасы Сталь 40 и Сталь 40Х болаттан дайындалады.

Фрикциондық төсемелер осыған дейін асбесттен, жалғағыш элементтерден және металл толтырғыштардан дайындалып келді, ал қазіргі таңда асбест басқа элементтерге ауыстырылды.

Берілісті қосу рычагы, олардың осі және тіреу вилкалары аз немесе орташа көміртекті болаттан және HRC 56-60 осы қаттылыққа дейін цианитталады.

Беріліс кожухы Сталь 10 болаттан дайындалады.

4 Ілініс есебі

Жетектелуші дискінің сыртқы диаметрін тапсырмадан аламыз,

Т_еmax402 Нм және қозғалтқыштың максималды айналу жиілігі _max335,1 рад/с: D_н342 мм –төсеменің сыртқы диаметрі, d_в186 мм –төсеменің ішкі диаметрі, 5 мм –фрикционды төсеменің қалыңдығы, i2 –үйкелу беттерінің жұптар саны.

Есептеу кезінде ең алдымен ілініс моменті анықталады, ол қозғалтқыштың максималды моменті мен қор коэфиценті арқылы анықталады:

Т_сц = T_{e max} 

Т_сц = 402 2.25 = 904.5 Нм

Мұнда 2,25 – іліністің қор коэффициенті

4.1 Іліністің тозуын бағалау

Іліністің төсемелерінің тозуын және жүккөтерімділігін екі параметрі бойынша бағалау белгіленген:

• Фрикционды беттерде шекті қысыммен

• Берілістің шекті жұмысының тығылуы;

Фрикционды төсемелердегі шекті қысым есебі:

, Н/м²,

мұнда p_пр – дисктердің шекті қысымдау күші, Н;

F – бір фрикциондық төсеменің жұмыс бетінің ауданы,

м²;

[p₀]0,20,25МПа –төсемелердің қажет жұмыс ресурсын қамтамасыз ететін мүмкін қысым .

Дисктердің шекті қысымдау күшін анықтау:

Н,

Мұнда М_дmax –қозғалтқыштың максималды моменті , Нм;

2,25 – берілістің запас коэффициенті;

0,27 – үйкелу коэффициенті;

R_ср – фрикционды төсемелердің орташа радиусы,

м, т.о.

кН,

МПа – төсемелердің керекті ресурсы қамтылған.

Іліністің керекті тығылу есебі :

,

Мұнда L_уд – тығылудың шекті жұмысы;

L_ – автокөліктің орнынан қозғалғандағы тығылу жұмысы, Дж;

F_сум – төсемелердің жұмыс беттерінің орташа қосынды ауданы м²;

Дж,

Мұнда J_а – беріліс қорабының кірі валына келтірілген автокөліктің инерция моменті

Нм,

Мұнда m_а10525 кг – автокөліктің толық массасы;

m_п0 кг – тіркеменің толық массасы;

i_к и i₀ – беріліс қорабының және басты берілістің беріліс саны (i_к4,10, i₀6,32);

1,05 – айналыстағы массаларды ескеретін коэффициент.

Нм²;

 – қозғалтқыштың иінді білігінің есептелген айналыс жиілігі, рад/с

Карбюраторлы қозғалтқышты автокөліктер үшін:

рад/с,

Мұнда _М182 рад/с – максималды айналу моментіндегі иінді біліктің бұрыштық айналу жиілігі;

b – карбюраторлы қозғалтқыш үшін коэффициент;

М_т – қозғалған кездегі жүріске қарсы момент,

Нм,

Мұнда 0,016 – тербелуге қарсы коэффициент

_т0,93 – к.п.д. трансмиссиясы.

Нм.

МДж.

МДж/м²

L_уд2,5985 МДж/м²<[L_уд]4 МДж/м², осыны ескере отырып керекті ресурс қамтылды деп ескереміз.