Қоршаған ортадағы құбылыстар мен заттарды зерттеуге байланысты арнайы сабақтарда ауызша сөйлеудің дамуы

Ұсыныс - бұл оның үстiнде жұмыс немен сөз, байланысының оснавнаясы мектептiң бас оқу есебi болып табылады және орыс тiлiнiң сабақтары әсiресе

Ұсыныстың мектеп оқушылары өз тура бiлдiруге дұрыс салуға үйретсiн ойла - бұл демек балалардың сөздiң қолдануында алға жiберсiн бұл лгзҰмЄйларға Ничтың құралы сөйлеу дамытуды биiгiрек баспалдақ меңгеруге дайындасуға көмектессiн - қисынды сөзбен лингвисттер ұсыныстарын анықтайды бұл коммуникатив деңгейiнiң ең төменгi мағыналы еденицуiн қай сөздердiң ұйымдастырылған соеденениемi, мағыналы және интонация аяқталғандығымен грамматикалық бейнеленедi. Ұғымның анықтауы ендi өзi ұсыныстың үстiнде жұмысқа үш бағыттардағы хабары шығатынын ойлайды. бiрiншi напровление - бұл оның мағыналы аяқталғандығының қамтамасыз етуi және коммуникатив орындылығы үшiн ұсыныстың тарабының отроботка содержателнойы екiншi - бұл өрнек үшiн сөздердiң дәл және толық таңдауының дағдыларын құрастыру тұрды ойлаған сөздiң үстiнде жұмыс бiлу сәттi синтаксистiк конструкция, дамытуын аурудың таңдау интонация үшiншi напровление - бұл сөздердiң дұрыс соеденениясының дағдылары, қолданылатын конструкцияның құрылымдық схемасын сезiнетiн дұрыс олардың орналастыруын өңдеу дәл осылай ұсыныстың грамматикалық жоспарының құрастыруы. барлық үш бағыттары iс жүзiнде бiртұтас табандатқан сөздермен жұмыстай ұсынады, бiрақ. бiр олардың iшiнен орыс тiлiнiң сабағының сипатынан тәуелдiлiк апаратын бола алады. мысалы, бiлу бастаушы дамытуы бiрiншi екi бағыттары бойынша грамматика сабақтары және жұмысының сөз жоқ маңыздылығының жанында қатесiз жазуларына оқулар және ауыз екi сөздiң дамытуы сабақтарында айтқан сөз негiзгi ұйымдастыруға дұрыс грамматикалығуға болып табылады тiл бiрлiктерiнiң ұсыныстың маңызды жоспары, таңдап алуының үстiнде жұмыс болып табылады Ұсыныстардың шығаруын лексика-грамматикалық негiздермен де, мағыналы да айтылып қойылды қалай бұрын, зерделi мешеу оқушыларда бұзушылықтар байқалады. Кiшi класстарды мектеп оқушылары мазмұн бойынша қарапайым көбiнесе пайдаланады, сөздердiң жиi терiс грамматикалық байланысымен, лексикалық бiрлiктердiң дәл емес таңдауымен немесе өрнектiң аморфтығына толық оның бұрмалауына да ойлауға жетектеп жүнетiн олардың рұқсатнамаларымен конструкция аз таралған бос тұрулармен. Осылай, 2-шi сыныптың оқушысы, сурет салу үшiн шоқты суреттей айтады: "Қолшатыр үстiнде қара, Белай төмен және темiр анда". Кешiрек туралы айта сап ете түс бұл жылдың мектеп оқушысының бiрлерiнiң үйренулерi, келесi ұсыныстарды қолданады: "Қандыағаштар жапырақ жоқ ." және аз жарқырайды. Сонымен бiрге аз таралған ұсыныстың құрастырылған сызықты схемасы туралы болып қойылдарды үйренудi екiншi жылда оқушылардың көпшiлiктiң сөз атап өту керек. Көп психологтер және әдiсшiлерiнiң зерттеулерi не көрсеткен екен үйреншiктi схема бойынша салған ұсыныстар ресiмдеу граммаимтечкое өте сақталған: бастауыш, баяндауыш, орынның қосымша немесе жағдайы. Айтқан сөздер тақырып бойынша iс жүзiнде жаттанды үлгi бойынша салынған қатты бекiтiлген құрылымды шығарады. Сөздердiң грамматикалық байланыстарының ұсынысындағы бұзушылықтары мағыналы бағдарлама балалар немесе олардың сөзiнде үшiн күрделi өрнек үшiн қажеттi болмайды ұсыныстың пайдаланылған схемасы ойлағанда жағдайлар сол жиiрек байқалады. Г.В.Савельева шарттардың (таныс олар бiр жағынан) мектеп оқушылары үшiн түрлi аграмматизмовтардың қатарының балаларының сөзiндегi пайда болуы онда шағылысуда үйреншiктiден мүлдем емес белгiлейдi. Ұсыныстарының грамматикалық ресiмдеуге қарағанда маңызды және сөйлеу жоспарлары нашар құрастырылған және барынша жарлыланылған болып табылады. Етiстiгi бар ұсыныстардың құрастыруын мысал К.Г.Ермиловалар зерттеуде баруға тура келедi. Екiншi сынып оқушылар тек қана мәндегi етiстiктер мәлiметтi пайдаланады: Балалар сайранға шығады. Ана тағы бiр рет ұсыныстардың бiр түрлi құрылымдық схемасына олардың жолын ұстаушылығы, сөздердiң қолданудың жағдайға байланысты өресiздiгi және пәндiк жоспардың қарапайымдылығы туралы ойды растайтын жұмыстан жүредi тағы сол сияқтылар. Бiлу бас сыныптарында оқушыларында жай сөйлемдердi салуға мiнсiздiкке жетедi, (5-7ге дейiн) бұл сөздерде қолданылатын олардың сөздерiндегi саны үлкеедi құрмалас сөйлемдер көрiнiп қалады. "Шыршаның және қарағайдың инелерi қандай ?" деген сұраққа жауап тақтайда коллективтi түрде iстелiп жазылады: Инелер шыршада қысқа, ал қарағайда ұзын. Жауаптары үлгі ретінде тақтаға ілінеді. Сұрақтарды басқашалайда коюға болады. Мысалға: Шырша мен қарағайдың инелері калай өседі? Шыршаның және қарағайдың инелери мәні бойынша қалай? Шыршада және қарағай iинелер формалары бойынша қандай? Шыршаның және қарағайдың түбiрлерi қалай орналасқан?

Бұл жаттығулары үшiн Ойын элементтерi енгiзу керек. Ойындар iш пыстыратын болмаған жөн.Сұрақтар парақшаларда жазылады және үлестiредi. Кезекпен әрбiр қатардың оқушылары өз сұрақтарын оқып кез келген оқушысыға бағыттай оқуы керек. Жауаптарды барлық сынып оқушылары бағалайды.

Ұсыныстардың редакциялауы Сөйлеу мағыналы немесе қате болуы мүмкін. "Қыс" тақырыбы бойынша 3-шi классқа арналған тапсырма үшiн осылай көрсетуге болады. Осы тақырыпқа байланысты сқрақтар койып, ойын түрінде жүргеізу. Бұдан әрi ұстаз мәтiндi тақтайда ашады: "Қыс жылы басталды . аязды сытырлайды. Көшеде қар қалың болады. Күн суық. Бұтақта торғай отырады және үрпидi. Миша мен Таня дала,а шығуға қроқады" . Ұстаз оқушыларға айтқызып, әңгіме құрастырғызады

Оқушылар мәтiндер оқып отырады, қателерін тауып, оларды қалай түзетуге болатынын талқылайды. Жұмыс үстiнде мәтiннiң әрбiр сөздерін дәл талдануына балаларды даярлап, құралдарымен сөз аралық байланыстың дұрыс келiсуiн, меңгеруге даярлайды.

Творчестволық сипаттың жаттығулары да әртүрлi бола алады. ұсыныстар тiрек сөздер бойынша қорытынды жасалады (қараторғай және қара торғай ұясы) пәндiк суреттер, (ыдыс ) пәндiк суретке бiр-бiрденi бойынша, негiзiнде (қандыағаштар күзде) ұсыныстарды балаларға барлық (мал қорада) сюжеттi суреттер бойынша үйретіледі. Бұл жаттығулар мәтiннiң құрастырылуына мектеп оқушыларын әзiрлейдi.

Мәтiндермен жұмыс дербес есеп сияқты және мағыналы бүтiндiктi және айтқан сөздiң тiл орамдылықтарын қамтамасыз ететiн қосымша қабылдауларды қолдануға талап етедi. Тiзбек және тақырыптың дамытуын логика, оның мағыналы аяқталғандығы ол жоспармен және келесi қолданудың үстiнде жұмыспен көрнекi тiрек ретiнде қамтамасыз етiледi. Сөздiң дамытуы сабақтарында жиiленген жоспардың түрлерi әр түрлi бұл мәтiннiң әрбiр ұсынысына суреттiк жоспар, суреттердiң сюжеттi топтамасы, ортақ суреттiң жеке бөлiктерi, суреттiк - бейнелi түрде және сөздiк жоспарлар түрде ұсыныстар жасай алады

қалай 1-шi сыныпта ендi жұмыстың тәжiрибесi қабылдауды жоспардың бiрiншi түрiнiң көрсеттi.Оқушылар әрбiр тармақ бойынша үш - бес ұсыныстардың мәтiнi сөйлемнiң алдын ала ұжымдық жан-жақты зерттеуiнен кейiн құрауға үйренеді.

Мәтiннiң құрастыруы бойынша жұмыстағы бiр түрлiлiктiң жоюлары үшiн әр түрлi жоспар олар түрлендiре қолданады. Осылай, суреттiк жоспар жеке пәндiк суреттердiң түрiнде көрсетуге болады.Мысалы, "Мысық" (1-шi сынып) тақырып бойынша осындай әңгiмелер берiледi: Котятак "Мысықтарда мысықтың балалары болды . Мысықтың балалары кiлемшеде терезеде ұйқтайды. . Терезеге бірде қораз ұшып кiрдi." мысық кілемге қорықып тығылады қоразда бас салды және оны қуып шығарды.Осы әңгімеге байланысты Мұғалiм әрбiр ұсыныс үшiн пәндiк негiз қамтамасыз ететiн суреттердi тақтайға бекiтедi.

Қисынды құрастыруының үстiнде суреттiк - бейнелi түрде жұмыс жоспарымен 3-4-шi сыныптардағы қатар сұраулы немесе атаулы сөйлемдердiң түрiндегi сөздiк жоспарға тiректi түрде жүргiзiледi. Мысалы, "Шыбын-шiркейлер" (4 – ші сыныпта) тақырып бойынша жоспарға арналған мәтiннiң мазмұны: 1)құрт-құмырсқаны түрлері, 2)оның денесiнiң бөлiктерi, 3)жүретін жерлері, 4 ) адам үшiн пайдасы немесе зияны.

Нақты күрделi жауаптың құрастыруы үшiн жеңiл сұраулы жоспар зат немесе құбылыстың сипаттамасын осындайда қолданылады . Материалдың таңдауы "Бiздiң қала" тақырыбы бойынша жеткiлiктi. Оның көп аспектiгiмен байланысты. Сұраулы жоспарды айқын шек қояды,сөздi мазмұндайды. Мысалы:

1)Бiздiң қала қалай деп аталады? 2)Қандай өзендер бұл жерде ағады? 3)Қалада қандай зауыттар және фабрика бар? 4)Қалада қандай мәдени мекемелер жұмыс істиді. 5 ) Өз қалаң ұнайдыма? Несімен?

Мәтiннiң құрылымының үстiнде жұмыс 2-шi сыныпта ендi басталуы керек. ол "Отбасы" тақырыбы бойынша төмендегiше өте алады. Тақырып бойынша суреттiк жоспар адамдардың фигураларымен бiртiндеп толтырылатын пәтердiң суретiнiң түрiнде берiледi. Ұсыныстардың әңгiмесiндегi жанұяның мүшелерiнiң фигураларының суретiнде пайда болуды тiзбектермен тағайындалады. Оларға мұғалiм пәтер өмiршең адамдар туралы өз әңгiмесiн оқушылар айтып, қалай сол әңгiменiң басын ойлап табуға ұсынады. Кiрiспе ұсыныс бейнелi түрде бекiтедi және суреттiң үстiнде сыйғызып салатын жолақпен қалдырады. . Cуретпен сондай болып жолақ әңгiменiң аяғын белгiлейдi.нәтижеде оқушыларда (бас, негiзгi мазмұн, аяқ) мәтiннiң композициялығы туралы көрнекi ұсыныс жасалады. Мәтiннiң құрылымының бейнелi түрде суреттерді тағы басқа түрлерге қолданумен байланысты әлденеше жоспарлайды.

Сөз аралық байланыс құралдарының үстiнде жұмыс екi бағыттардағыны апарады: бiлу арнайы сөздер және ұсыныстардың мәтiнiндегi байланыс қамтамасыз ететiн сөз түрлерiнiң таңдауы және сөздiк - стилистикалық қателердiң жеңуi.

Тесттiң үстiнде жұмыстары процессте оқушылар пайдалана отырып ылғи бiр зат атаушы сөздердiң қолдануындағы нақтылы таптаурындықтарды жеңiп шығатын (қоян, аң, ол, ақ қоян немесе басқалар) синонимдiк қа қорытынды жасалады: түрдi пайдалануға дұрыс оқиды - бiз бiр уақыттаның есепке алуы бар етiстiгi немесе әсердiң ағуын әр түрлi уақытқа қатыстылықтың уақытша формалары экскурсияларда болдық. Жұмсақ қар құлады. Барлық қандыағаштар қырауда және тағы басқаларлар тұрды ): дәл сөзден кем (үлкен орынына мойын аққуда ұзын тағы басқалар) дәлiрек алмастырады.

Мәтiннiң маңызды және тiл тараптарының үстiнде жұмыс бiр уақытта iске асады. Жоспардың әрбiр тармағы коллективтi айтады мәтiннiң ресiмдеуiндегi стилистикалық қателерi бәрiбiр коллективтi түрде дұрыстанады.

Балалар әңгiменiң жеке ұсыныстарының (бiр оқушымен немесе бiрнеше) құрастырулары жүрiс бойынша стилистикалық және логикалық дұрыстауларды кiргiзедi. Егер кейбiр оқушылар әрбiр суретке бiр т ұсыныстар шектен шықса, мұғалiм олардың әсерiн мақұлдайды, сюжеттiң айтылған дамытуы, оның түзетуiн маңыздылығынның асты сызылады.

Мектеп оқушылары әрбiр суретке ұсыныстарын жан-жақты зерттеулерден кейiн барлық әңгiме немесе сипаттама өз алдына суреттердiң топтамасына және жолақ жоспар сияқты бағдарлай шығарады. Қиыншылықтардың жағдайы мұғалiм суреттердегi жеке заттар үн қатпастан тiзбектi анықтап, айтқан сөздiң мақсатын айқындауға көмектеседi.

Оған ықыластың сақтауы және мүдде үшiн мәтiннiң толық көшiрмесi Ойын қосымша тiркелген шарттарда әңгiме өткiзу: (ойын есеп) тiркес бойынша әңгiме, қатарлардың әңгiменiң құрастыруындағы жарыс, (оқушы бiр-бiрдендердi мәтiн немесе жоспардың екi тармақтарына құрайды және эстафетаны басқа алып бередi).

Қисынды айтқан сөздердiң құрастыруының дағдыларын құрастыру бойынша ауыз екi сөздiң дамытуы сабақтары, арнайы жұмысқа барлық жоғарыда айтылған есептердiң бағытталған шешiмiне жұмыс оқушылардың сөйлеу тәжiрибесiнiң әбден жетiлдiрулерiне едәуiр дәрежеде мүмкiндiк туғызады.еңбек, география, жаратылыс тану сабақтарындағы айқара ашылған қатынастардың айтқан сөзiне балаларды әзiрлейдi, бастысы - оларға өзiн мектептен шығатын есiкте толықтау жүзеге асыруға көмектеседi.

118-129бет