7-15бет

I-тарау

Арнайы (түзету) көмекші мектептерге арналған қазақ тілі пәнінің негізгі әдістемелері. Қазақ тілінің арнайы әдістемесі ғылым ретінде.

Арнайы (түзету) мектебіндегі қазақ тілі пәнінің әдістемесі, басқа әдістемелер секілді педагогикалық тәртіпке енеді. Ол ақыл-ойында бұзылысы бар оқушыларға қазақ тілі пәнін оқытудың әдістерін, қағидаларын, заңдылықтарын, мазмұнын және мақсаттарын зерттейді.

Біздің 100 жылдықтың 50 жылдарында әдістеме жеке ғылым бола алмайды деген пікірлер тарады. Ол педагогиканың қолданбалы бір бөлігі ретінде қаралды. Академик Л.В. Щерба: « Білім берудің негізгі тәртібі бойынша ешқандай әдістеме қолданылмайды, бұл сол немесе басқа мәліметтерге сүйеніп жасалған дидактика» деп жазды. Педагогика мен әдістемелердің жеке зерттеу обьектісінің негізгілеріне мыналар жатады: оқу жоспарлары, бағдарламалар, оқулықтар, оқытудың заңдылықтары мен ұйымдастыру формалары.

Әдістердің өзгеше принциптері дидактикалық принциптердің бір бөлігі ретінде қарастырылды, ал аппаратты түсінікті талдауда кепілдемелік әдістердің ғылым дәйектемесіне ауыстырылады.

Қазіргі уақытта өзінің зерттеу пәні бар кез-келген әдіс жеке ғылым ретінде қолданылатыны дәлелденді. Ақыл-ойы дамуында бұзылысы бар балаларға арнайы әдістерді қолдана отырып қазақ тілі пәнін оқытудағы негізгі мақсат олардың жазбаша және ауызша сөйлеу тілдерін дамыту және қоршаған ортамен қарым-қатынас жасауға қалыптастыру, танымдық қабілеттерін түзету болып табылады.

Педагогиканың зерттеу әдісіне қатысты жеке әдістер оқыту пәні ретінде жақсы көзқарас білдіреді. Мысалы: олигофренопедагогика көмекші мектеп шарттарымен байланысты жүзеге асыру принципінің ғылымилығы мен жүйесін оқытудың жалпы жағдайын игереді. Қазақ тілінің арнайы әдісі ақыл-есі дамуында бар балалардың сөйлеу тілі бұзылысы психологиясына және лингвистикасына бағынады. Бұл факторлардың барлық жиынтығы оқыту мәліметтері мен бағдарламаларына ерекше қатынасты қажет етеді. Арнайы дидактикалық принциптің нақты нәтижесінде оқыту пәндерінің ерекшелігімен және ерекше мазмұндамамен толықтырылады.

Оқыту әдістемесінің мақсаты мен зерттеу пәндері келесілер шешеді:

1. Интелектісінде бұзылысы бар балаларға арнайы мектепте қазақ тілі пәнін оқытуға бағыттау.

2. Ақыл-ойы дамуында бұзылысы бар балаларға арналған оқыту материалдары мен мазмұндарымен көлемін кеңейту және қалыптастыру.

Қазақ тілін оқытудың әдістемесі әртүрлі сатыдағы тарихилық ғылым. Оның бірінші сатысы методикалық концепциясының негізінен құралғантүсіндіру жүйесінен тұрады. Бұған дидактикалық принциптің методикасы, қазақ тілін оқытудыңметодикалықзаңдылықтары және қазақ тілінің грамматикасы, дұрыс жазылуы, оқылуы және ғылым теориялық жүйесін қалыптастыру кіреді.

Екінші сатысына шарихи мақсаты, тапсырмалары, оқыту процессінің құрылымы, түрлері және қазақ тілінің жаттығулары т.б. кіреді. Бұл методикалық категориялардың барлығы ғылыми-теориялық концепцияға негізделеді.

Үшінші соңғы сатыға әдістер бағдарлама мен тақырыпқа негізделді. Мысалы: Бастауыш пен баяндауышты оқытудың жүйесі т.б.

Бұл барлық шархиялық саталар бір-бірімен тығыз шартталған түрде байланысады. Ғылыми жүйенің тұжырымдамасы қаншалықты нақты және дұрыс жасалса, мақсаты нақты қойылады, оқыту материалдарыұқыпты таңдалады, оқытудың әдістері мен түрлері мақсатты түрде қолданылады және соншалықты оқыту бағдарламасының жеке тақырыбының әдістемесін ұсыну үшін нәтиже береді. Қазақ тілі пәнін оқытудың әдістемесі көмекші мектептерде 20 ғасырдың басында ғылым ретінде енгізілді. Көмекші мектепті жалпы халықтық білім беру жүйесін енгізу, бағдарлама құру, оқулықтар, методикалық оқулықтар арнайы мектептерде методикалық концепцияларды құрастыруға қажетті тақырып болды.

Көмекші мектепте әдістемелік мәселе болған қазақ тілі пәнін 1935ж белгілі әдіскер, маман М.Ф. Гнездило жариялады. Бұл автордың соңғы кітабы көмекші мектептерде болған қазақ тілі пәнінің әдістемесі кітабы оның 50жылдық жұмысының нәтижесі ретінде жарық көрді. Аз ғана уақытта ақыл-есі кем балаларға болған қазақ тілі пәнін оқыту жұмысымен И.П. Корковтің «Көмекші мектепте болған қазақ тілі пәнін оқыту» мақаласы 1956жылы жарық көрді. Сонымен қатар болған қазақ тілін оқыту әдістемесіне Е.Н. Грузинцева, Е.Н. Завьялева, Т.М. Образцова, О.М. Ремезова, Ф.М. Смирнова т.б. үлес қосты.

Методикалық зерттеудің мүлтіксіз маңызды құрамы болып педагогикалық эксперимент табылды. Бұл әдіс жоғары ие болғандықтан бағалы болып дәрежеге--------------------------табылады. Бұл эксперименттің екі түрі белгілі: табиғи, күнделікті сынып жұмысында іске асырылады және лобараториялық, арнайы жағдайда жүзеге асырылады.

Бұл эксперименттерді жоғары дәрежеде және нақты нәтижеде жүзеге асыру үшін төмендегілер талап етіледі:

1. Бастапқы және соңғы нәтижелерді белгілеу.

2. Тексеру сыныптарын бөлу.

3. Күнделікті және нақты құжаттарды жүргізу.

4. Тексерілген әдістермен жүйке жүйесінің нәтижесін бағалауға сенімді критерилерді таңдау.

Әдістемеге ғылыми зерттеу жүргізу барысында, мектеп оқушыларына қазақ тілі пәнін оқытуды қадағалау жүргізіледі. Бұл әдіске систематикалық және жеткілікті уақытта ғана ғылыми мәлімет беріледі. Оның көмегімен оқушылардың жеке топтарда жазбаша жұмысқа қабілеттерін анықтауға болады және оқыту материалдарының көмегіне мән беруге болады; ойын түрлерін қолданғандағы мектеп оқушыларының белсенділігін аңғаруға болады. Бұл бақылаулардың барлығы өте қатал және күнделікті протокол, магнитофон, сурет түрлерінде бақыланады. Бақылау сонымен қатар лобараториялық эксперимент түрінде басқа әдістермен қолданылады.(жалпылама эксперимент).

Балалар жұмысы мен құжаттарын игеру әдісі ғылыми ізденісте кең көлемде қолданылады. Жазбаша жұмыстардың қорытындысы, шығарма мен баяндама, бақылау диктанттары әр түрлі тапсырмалардыорындауда оқушылардың қабілеттерін анықтау үшін үлкен ----болып табылады. Балалардың жұмыстарындағы қажеттіліктерді талдау және медециналық, анамнестикалық құжаттарын игеру, жеке топтағы оқушылардың ерекшеліктерін анықтауға және мінездеріндегі қиындықтарын айқындауға, түзету жұмысына бағыттауға көмектеседі.

Осындай жолмен, ақыл-есі кем балаларға арналған мектептің 1-2 сынып оқушыларының жазбаша жұмысын мұқият тексеруге және олардың кемістігі менсенсомоторлық ерекшеліктерін айыруға мүмкіндік берді.

Ғылымның потенциалды өсуінде ғылыми-методикалық әдебиет әдістемесі үлкен мәнге ие. Әдеби ерекшеліктерді игеру әдебиәдістердіңөткен тарихы мен қазіргі жағдайымен танылуға мүмкіндік береді. Методиканың негізгі тапсырмасы оқушыларды қазақ тілі пәніне оқыту барысы мен заңдылықтарды игерту болып табылады. Алайда, методика білімнің ауыр саласы ретінде басқа ғылымдармен байланыс құрады-арнайы психология , олигофренопедагогика, логопедия, лингвистика, бастауыш мектептерде қазақ тілін оқытудың әдістемесі. Дәл осы ғылымдар қазақ тілі пәнін оқытудыңарнайы әдістемесі ретінде ескеріледі. Соның ішінен тексерудің жалпы обьектінің мәліметтерін жинайды.

Қазақ тілі пәнінің әдістемесі бірінші кезекте олигофренопедагогикамен байланысты. Психологияның ұсынған байланысына қазақ тілін түзету мекемесінде оқыту әдістемесі ақыл-есі кем балаларға тікелей қатысты болып келеді. Оқушылардың сөйлеу қабілеті дамуының ерекшеліктерімен танымдық қабілеттеріне психологиялық тексеру жүргізу қазақ тілін оқытудың оңай жолдарын қарастыруға, материал таңдауға, жұмыс жоспарын жасауға, тапсырма түрлерін таңдауға, жұмыс жоспарын жасауға, тапсырм а түрлерін таңдауға көмектеседі. Өз уақытында арнайы психология ақыл-ой дамуы артта қалған балалардың психологиялық ерекшеліктері, яғни олар заттарды көз алдына елестете алушылық ерекшеліктерін айқындады. Осының көмегімен балаларға дыбыстардың жазылуын есте сақтауға арналған қазақ тілінде әдістемесі жасалды. Балалар зімпаралы әріптерді саусақтармен жүргізеді, олардың элементтерін атайды, таяқшалардан дыбыстар құрайды, дыбыстар туралы мұғалім қойған сұрақтарға жауап береді т.б.

Қазақ тілі әдістемесінде арнайы мектепте лингвистика және психолингвистика зерттеу нәтижелері қолданылады. Қазақ тілі оқытудың заңдылықтары ретінде психолингвистиканың сөйлеу мен тілдің байланысы, ойлау мен іс-әрекет байланыстары қолданылады. Осы әдістердің байланысы арқасында оқытуда дамытушылық пен түзетушінің әдістері жүзеге асады. Сөйлеу тілін дамытудың негізінде арнайы мектептің 1-4сыныптарда қоршаған орта туралы пәндер жүргізіледі.

Ақыл-ой дамуы артта қалған балаларды оқытуда фонетика, графика, лексика, грамматика, орфография қолданылады. Балалардың сөйлеу тілін қалыптастыру үшін жүйке жүйесі -------құрастырылады. Балаларда морфологиялық, тарихи, фонетикалық және грамматикалық мәліметтер беріледі.

Ақыл-ой дамуы артта қалған балалардың аномальді дамуы оқыту барысында қолданылған әдістердің барлығы түзетуге бағытталғанын талап етеді.

24-35бет