3. Іздерді және басқа да заттық дәлелдемелерді табу, қарау бекіту және алуда қолданылатын ғылыми техникалық әдіс құралдар

Қылмысты ашу мен қылмыскерді әшкерелеуде тергеушінің криминалис-тикалық техника құралдарын шебер қолдануы үлкен рөл атқарады.

Оқиға болған жерді қарау және өзге де тергеу әрекеттерін жүргізу кезінде әртүрлі құрал-саймандарды, жабдықтарды, құрылғыларды, материалдарды жинақы түрде қолдану олардың тиімділігін көрсетеді. Сондықтан да осы құралдардың жиынтығы тергеу және жедел чемодандары, сөмке және портфельдер түрінде қалыптасып пайда болды. Оларға қойылған ең алғаш талаптың біріне – салмағы жағынан жеңіл және көлемі жағынан шағын болуы жатқызылды. Ішіне тек қана тергеу әрекетін жүргізуге қажетті құрал-саймандар кірді: іздермен жұмыс жасауда қолданылатын құралдар, фотосуретке түсіру жабдықтары, жоспар мен схемаларды сызуда қолданылатын құрал-саймандар және т.б. Техникалық жағынан дамудың әсерінен арнайы автокөліктің ішінде орналасқан универсалды жылжымалы құралдардың жиынтығы ойластырылды: кез-келген оқиға болған жерді қарауға, қылмыстың кейбір түрі бойынша оқиға болған жерді қарауға және оқиға болған жерде криминалистикалық немесе сараптаманың өзге де түрлерін жүргізетін автокөліктер және т.б.

Дәлелдемелерді жинау процесіне оларды бекіту, алу және анықтау кіреді. Іздер мен басқа да объектілерді анықтау үшін қолданылатын кримина-листикалық техниканың әдістері мен тәсілдері әртүрлі болады.

Тергеуші мен маман-криминалистің қолданатын техникалық құралдарын келесідей топтарға бөлуге болады: 1. жарықтанғыш; 2. өлшегіш; 3. іздейтін; 4. бекіту және алу; 5. буып-түю құралдары. Жарық түсіру тәсілдері бұл моно және полихроматикалық жарықты түсіруге бағытталған жалпы жағдай туғызатын әртүрлі құралдар. Жарықтың қайнар көзі ретінде қосымша сурет жарықтары, тұрмыстық фонарлар, фотовспышкалар және басқа да жарық түсіретін аппараттар қолданылады. Арнайы қайнар көздеріне нашар немесе мүлдем көрінбейтін адам денесінен бөлінетін қан, сперма, сілекей немесе кейбір химиялық заттарды (мұнай, кілей және т.б.) анықтайтын ультракүлгін жарықтар кіреді. Ультракүлгін сәулесі әсерінен кейбір объектілер анық көрінеді. Инфрақызыл сәуленің қайнар көзі болып электронды-оптикалық анықтағыш табылады (ЭОП). Бұл арқылы сырдың бояуларын, металдың, атылған оқтың үгінділері анықталады.

Өлшеу құралдарына: масштабты өлшегіштер, рулеткалар, транспортир, өлшегіш-циркуль, штангенциркуль, компас, планшет және зерттелетін объектінің ерекшелігіне байланысты өзге де өлшеу құралдары қолданылуы мүмкін, мысалы: Гейгер-теркегіші, вольтметр.

4. Ғылыми техникалық құралдардың қолдануын процессуалдық және техникалық түрде дайындау.

Іздейтін құралдарға: қуыс бұрғылардың түрлері (щуп) және қондырғылары, әртүрлі үлкейткіш шынылар, дактилоскопиялық ұнтақтардың жиынтығы, дактилоскопиялық және магнитті кистілер. Металдық объектілерді іздеген кезде әскери бейнедегі индукциондық металл іздегіштер және криминалистикалық мақсатқа арнайы дайындалған магниттік металл көтергіштер қолданылады. Олардың кемшілігі қара және түрлі-түсті металдарды ажырата алмауында.

Биологиялық табиғи объектілерді анықтау үшін (қан, сперма, сілекей және т.б.) жарық түсіргіш құралдар, ультракүлгін сәулелі қосымша көздер және химиялық реактивтер қолданылады.

Криминалистикалық бекітудің мақсаты – мүмкіндігінше нақты объектіні бекіту, фактіні, оқиғаны, қылмыстың материалдық ізін және басқа да қылмыстық іс бойынша қажетті ақиқатты анықтау үшін бекіту.

Бекітудің әртүрлі тәсілдері қолданылады:

• вербальдық – хаттамаланған, дыбыс жазбалық;

• графикалық – графикалық бейнелік (схемалық және масштабтық жоспар, схемалар, соның ішінде суретті салу);

• пәндік – сол пәннен алынған, материалдық модельден жасалған (қайта құрастырылған, соның ішінде макеттелген, көшірілген қалыптар);

• қаралатын-бейнелік – суреттер; фототүсірулер, бейнежазбалары.Бекіту объектіні, сондай-ақ оның белгілі бір қасиеттерін, белгілерін, құрамын сақтау үшін бағытталуы мүмкін. Арнайы ортада құрылған заттай объектіні сақтау – бекіту арқылы жүзеге асырылады. Мысалы, құжат екі шынының арасына қойып сақталады, ал аяқ киімнің ізі – арнайы ұнтақпен өңделеді, арнайы ортаға мұздатқыш камераны жатқызамыз. Саусақтың іздері ұнтақтың көмегі арқылы алынып, арнайы дактилоскопиялық пленкаға түсіріледі. Алу мен бекітудің уақыттары бірдей келуі мүмкін. Ұнтақтың көмегімен дактилоскопиялық пленкаға алынған саусақтың ізі, бір уақытта пленкаға бекітіледі.

Микрообъектілер басқа да объектілер сияқты қасындағы заттармен қоса міндетті түрде хаттамаға тіркеледі. Микрообъектіні алу үшін химиялық жабысқышы бар пленка қолданылады. Бөлек микрообъектілер (шаштың талшығы және т.б.) пинцет, электрленген және шыны таяқшаның көмегімен алынады. Барлық алынған объектілер сәйкестеліп қапталып арнайы зерттелетін немесе сақталалынатын жерге жеткізілуі тиіс.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Криминалистикалық техника түсінігін бер?

2. Іздерді және басқа да заттық дәлелдемелерді табу, қарау бекіту және алуда қолданылатын ғылыми техникалық әдіс құралдарға тоқтал?

3. Ғылыми техникалық құралдардың қолдануын процессуалдық және техникалық түрде дайындау дегенімізді қалай түсінесіз?

Негізгі әдебиеттер: 21 (13-17), 2 (10-20), 9 (11-19), 13 (13-18)

Қосымша әдебиеттер: 10 (131-151)

№ 4 дәріс Тақырып: Іздеу туралы ілім. Трасалогия

Тақырып мақсаты: Іздер туралы ілімнің крминалистика ғылымындағы орны мен трасология ұғымын ашу

Түйін сөздер: активті, пассивті, іздер, ойлау, тепе-теңдік, теңестіру, сана, таным, тергеу, қылмыс, техника, дәлелдемелер, трасология.

Қарастырылатын сұрақтар тізімі:

1. Қылмыс іздері туралы түсінік, олардың түрлері. Материалдық және идеалды іздер. Криминалистикалық із танудың заты және міндеттері.

2. Кескінділеген іздер, олрдың түсінігі, жіктемесі және олардың пайда болу механизімдері.

3. Қол іздер олардың криминалиститкалық мағынасы.

4. Затар қылмыс іздері ретінде.