синигрин гликозиді болады. Фермент мирозинніц эсерінен синигрин глюкоза, калий гидросульфаты жэне кыша эфир майына ыдырайды.

Қыша тукымдарында 35%-га дейін май болады, оныц болуы кышалар сапасына зиянды эсер етеді, ол унтактыц ашып кетуіне жэне терапевтік эсердіц төмендеуіне себепкер болады. Тукымдарды майсыздандыру салкын престеу аркылы гидравликалык преете жүргізіледі. Майдыц калдыктарынан тазарту кунжараны (жмых) бензинмен «Сокслет» циркуляциялык аппаратында экстракциялау аркылы жүргізіледі. Қышалар дайындау технологиясы келесі сатылардан турады:

1. Желім дайындау. Каучукті бумен жумсарту камерасына 24-26 сагатка салып жумсартады. Сонан соц оларды текшелерге (кубиктерге) бөліп кеседі де, желім араластыргышка салады. Желім араластыргышка бензин куяды, калакшалы араластыргышты 30-60 мин. іске косып, коспаны араластырады. Сонан алынган желімді сүзіп алады.

2. Кыша массасын дайындау. Қыша ұнтағын резина желімімен 1:1-1:1,1 катынаста араластырады. Эфир майыныц күнжарадагы мөлшері 1,11%-дан кем болмауы керек. Сонан соц массаны жагуга жібереді.

3. Рулон кагазга кыша массасын жагу, кептіру, кагаздарды кесу жэне жинактау үздіксіз жумыс істейтін кондырғыла жүргізіледі. Кыша массасын жагуга арналган ваннаның ішіне салады. Бума етіп оралган кағаз үстелдің плитасы мен ванна арасындагы сацылаудан өткізіледі. Қагаз ваннаның астынан откен кезде ол кыша массасыныц калындыгы 0,3-0,5 мм болатын кабатымен жагылады, сонан соц кептіру камерасына түседі, 80°С температурада 45 минут кептіреді. Камерада пайда болатын ауа буыныц бензинмен коспасы сорылып алынып, бензин рекуперацияга жіберіледі.

Кептірілген лентаны кагаз кескіш машинада көлемдерін 75x76x90 см кагаздар түрінде кеседі, сонан соц жеке кышалар етіп кеседі жэне жарамсьіздарын беліп алады.

Қышаларды пакеттерге 10 данадан бөліп салады. Әрбір оныншы кышаныц бетінде колданылуы туралы жазу болады. Пакеттер бумаларга 600 данадан салынады, салкын жерде сакталынады. Сактау мерзімі 8 ай.

Кышалардыц сапасын аллилизотиоцианаттыц молшері бойынша тексереді, ол бір кышада (100 см²) 0,0119 г кем болмауы керек. Сапалы кыша температурасы 37°С суда 5-10 с бойына жібітілгеннен соң колга жапсырылган кезде 5 минуттен кем емес уакыт аралыгында теріні капы күйдіріп, кызартуы керек.

Коллодий (Collodium) - коллоксилиннің этанолдыц 20 бөлігі мен 76 бөлік эфирден туратын коспасындагы 40%-тік ерітіндісі. Коллоксилин (нитроцеллюлоза) - моно - жэне целлюлоза динитроклетчаткасының қоспасы, жарылгыш зат. Оны кауіпсіз сулы сілікне гүрінде тасымалдайды. Пластырді дайындаганда суды сілікпеден этанолмен ыгыстырып шыгарады жэне коллоксилин алкогелін эфирде ерітеді. 5 жэне 15 мл колемде флакондарда шыгарады. Хирургиялык таңғыштарды теріге бекіту және кішкене жараларды тацу үшін колданылады.

Коллодий иілімді (Collodium elasticum) - пластификатор ретінде 3% майсана майы косылган коллодий. Еріткіш үшып кеткеннен соң теріде созылгыш пленка калады.

Күс суйыктыг ы (Liguor ad clavos). Қурамы: салицил кышкылы 1 бол., этанол 96% 1 бол., коллодий 8 бол., бриллиант көгі 0,01 бол.

Колланласт (Collaplastum) - майсана майыныц коллодийдегі 5% тік ерітіндісі.

Микропласт (Microplastum) - левомицетиннің коллапластагы 1%-тік ерітіндісі.

Новиков суйыктыгы (Liguor Novicovi). Қурамы: танин 2 бол., бриллиант көгі 0,2 бол., этанол 96% 0,2 бол., майсана майы 0,5 бол. жэне коллодий 20 бол.

Фуропласт (Furoplast). Қурамы: фурацилин 0,25 бол., перхлорвинил шайыры 100 бол., диметилфталат 25 бол., ацетон 400 бол., хлороформ 475 бол.

БФ-6 желімі - резол тобындагы синтетикалык формальдегид шайырының 20%-тік спирттік ерітіндісі. Пластификатор ретінде курамына поливинилбутирол кіреді. Флакондарда 10 жэне 20 мл-ден шыгарылады.

Клеол. Қурамы: канифоль 45 бол., этанол 95 % 37 бол., эфир 17 бол., кунбагыс майы 1 бол.

Суйык желімдерді жаксы тыгындалган флакондарда, салкын, жарыктан тасаланган, оттан алые жерде сактайды.

14.2. Қыпш.Iap (Sinapis mata).

Қышалар каучукті пластырлердің бір түрі. Бул көлемдері 8x12,5 см тік бұрышты кағаздар, бір бетіне каучукті желім жэне майсызданган кыша тукымдарыныц ұнтагы калындыгы 0,3-0,55 мм болып жагылган. Үнтакты кара жэне сарегп кышасыныц тукымдарынан (Semina sinapis nigra жэне Sermina Sinapis junceae) дайындайды. Олардыц курамында

ТАРАУ XV. МЕДИЦИНАЛЫК КАПСУЛАЛАР (CAPSULAE MEDIC1NALES)

15.1. Жалпы сипаттамасы жэне жіктелуі.

Медицинада соңгы жылдары желатинді капсулалардагы дэрілік препараттарды колдануга көп мэн аударылып отыр. Кейбір капиталистік елдерде дәрінің бул түрі таблеткалардан кейін екінші орын алады.

Капсулаларга коп назар аударылуының себебі: желатинді кабыкша дэрілік заттарды сырткы эсерлерден корғайды, дэрінің иісі мен дәмін бүркейді. Капсулалардың биологиялык тиімділігі жогары - олар тез ісініп, асказан-ішек жолдарында дэрілік затты тез босатып, ериді.

Желатинді капсулаларда жеке дэрілік заттарды оларды ылгалды түйіршіктеуге, кыздыруга, кысымга ушыратпай босатуга болады. Сондыктан да желатинді капсулаларда коптеген антибиотиктер жіберіледі.

Қазіргі кезде медициналык капсулалар ретінде зауытык өндіріс өнімінің екі түрін түсінеді: 1) дайын дозаланган дэрілік тур - суйык, паста тэріздес, унтак тәріздес, түйіршіктелген заттармен толтырылган желатинді капсулалар Capsulae medicinales repletae; 2) Белгілі көлемді желатин негізінде дайындалган сыйымды куты - Capsulae gelatinosae, оларды дәріхана жагдайларында кажет болган кезде дэрілік заттармен толтырады.

Желатинді капсулалар желатинді кабыкшалардыц курамындагы пластификаторлардың мөлшеріне байланысты жумсак - Capsulae gelatinosae molles жэне катты - Capsulae gelatinosae durae болып бөлінеді.

Шар тәріздес немесе сопакша келген, майлы суйыктыктармен толтырылуга арналган, сыйымдылыгы 0,1-0,2 мл жумсак желатинді капсулалар «інжу моншактар» немесе перлалар - Perlae gelatinosae - деп аталады.

Үзартылган мойны бар жумсак желатинді капсулалар - Tubatinae -тубатиндер деп аталады, олар арнайы балаларга арналган, мойнын кесу аркылы ішіндегі дэріні сыгып шыгаруга болады (сурет 43).

Капсулалар Нижний Новогород каласындагы химиялык-фармацевтік зауытта (жумсак капсулалар) жэне Москвадагы Л.Я.Карпов атындагы зауытта (катты капсулалар) шыгарылады. Витаминді препарапармен толтырылган капсулалардыц аздаган түрі Санкт-Петербург тамак комбинатында жэне «Октябрь» өндірістік бірлестігінде шыгарылады.

Бакылау сүрактары:

1. Пластырлерге дэрілік түр ретінде аныктама беріңіз.

2. Пластырлер калай жіктеледі? Эр топка сипаттама беріңіз.

3. Шайырлы - балауызды пластырлер курамына кандай заттар кіреді? Олар калай дайындалады? Мысал келтіріңіз.

4. Қарапайым коргасын пластырі калай дайындалады?

5. Қарапайым коргасын пластырі кандай пластырлердің курамына кіреді? Оларга мысал келтіріңіз.

6. Каучукті пластырлердің курамына кандай заттар кіреді? Оларды енгізудің максаты неде?

7. Лейкопластырьдің курамы кандай? Қоспа калай дайындалады?

8. Пластырлік масса калай жагылады? Шпрединг-машина не үшін колданылады?

9. Каучукті пластырлердің номенклатурасын атаңыз?

10. Қышаларга дэрілік тур ретінде кандай аныктама беруге болады? Сипаттаңыз.

11. Қышалар дайындау технологиясы кандай сатылардан турады? Олар калай орындалады?

12. Қыша массасы калай жагылады?

13. Қышалардың сапасы кандай көрсеткіштер бойынша аныкталады?