Диадерматикалык пластырлердіц курамына тері аркылы өтіп кететін жэне теревде жаткан тканьдерге эсер ететін немесе резорбтивті эсер тигізетін дэрілік заттар кіреді.

Қолданылатын косымша заттарга байланысты пластырлер карапайым жэне каучукті пластырлер болып болінеді.

Қарапайым пластырлер шайырлы - балауызды жэне коргасынды пластырлер болып ажыратылады.

Шайырлы-балауызды пластырлер. Шайырлы-балауызды пластырлердің негізі парафин, вазелин, петролятум, канифоль жэне балауыз болып табылады. Бастапкы заттар сусыз болуы керек, себебі, ылгал болтан жагдайда масса былганып, ал сактау кезінде сынгыш келеді.

Шайырлы-балауызды пластырлерді дайындау жагар майлар дайындаудыц жалпы ережесі бойынша реакторларда жүргізіледі.

Куске карсы пластырь - (Emplastrum ad clavos pedum). Қурамы: салицил кышкылы 20 бол., канифоль 27 бол., парафин 26 бол., петролятум 27 бол.

Коргасынды пластырлер. Қоргасынды пластырлердің курамында міндетті компонент ретінде коргасын сабыны болуы керек. Қоргасынды сабындар былгангыш емес, шайырлармен, балауыздармен, эртүрлі дэрілік заттармен оңай балкып араласады. Кемшілігі - индифферентті емес. Қоргасынды пластырлердің ец бастапкы окілі карапайым коргасын пластырі болып табылады.

Карапайым коргасын пластырі (Emplastrum Plumbi simplex). Қурамы: кунбагыс майы 10 бол., тазартылган шошка майы 10 бол,, коргасын тотыгы (оте майда унтагы) 10 бол., су кажетті мелшерде. Карапайым коргасын пластырін алудыц ендірістік тәсілініц негізінде бу кейлегі бар эмальді немесе готыкпайтын болаттан жасалган, араластырғышпен жабдыкталган казанда судыц катысуында, массаныц кайнау температурасында майлардыц коргасын тотыгымен сабындалуы жатады. Оте майда ұнтакталған, ең ұсак шайы елеуіштен еткізілген коргасын унтагын судыц 2 белігімен араластырады. Сулы коспаны араластыра отырып балкытылган майларга косады. Реакционды коспаны 105-110°С температурада үздіксіз араластыра отырып устайды, су толык кайнап таусылып кетпеуі үшін, анда-санда ыстык су косып турады. 2-3 сагатка созылатын кайнау кезінде масса кызыл тустен акшыл-сур туске айналады. Қайнауды пластырдің улгісін суык суга салганда, жумсак иілімді былганбайтын масса пайда болганда токтатады. Пластырь массасын глицериннен тазарту үшін қамыр дайындайтын машинага салып, бірнеше кайтара жылы сумен жуады. Жуылган массамы кайтадан бу койлекті казанга салып 105-1 Ю°С температурада су толык

14.1. Пластырлер. Сипаттамасы. Жіктелуі. Жеке өкілдері.

Пластырлер - дене температурасында жұмсарганнан кейін теріге жабысып калатын кабілеті бар сырт тэнге колданылатын дэрілік түр. Олар теріден оцай ажырап, із калдырмайды. Бүл бүкіл дүние жүзініи Фармакопеяларына кірген өте ескі дәрілік түрлердің бірі. Қазіргі кезде пластырлердің номенклатурасы және қолданылуы өте жан-жакты.

Пластырлердің күрамына шайырлар, парафин, балауыз, жогаргы май кышкылдарының тұздары (коргасын сабыны), тоң майлар, каучук, шайырлы кышкылдардың тұздары, ланолин, вазелин, церезин, үшкыш еріткіштер (эфир, этанол) жэне әртүрлі дәрілік заттар кіреді. Осы заттарды үйлестіріп қолдану пластырлерге тиісті кұрылымдық-механикалык касиеттер береді, бірте-бірте жүмсару, теріге жабысу жэне терапевтік эсер ету кабілетін камтамасыз етеді.

Пластырлер кагаз немесе мата бетіне массаның жұка кабаты жағылган түрде немесе бөлшектенген плиткалар, таякшалар, цилиндрлер, флакондарга кұйылған сүйыктыктар түрінде шыгарылады.

Пластырлер эр түрлі белгілері бойынша жіктеледі. Агрегатты күйі бойынша катты жэне сұйык болып бөлінеді. Қатты пластырлер -бөл.ме температурасында тыгыз, жагылмайтын, дене температурасында жүмсарып, жабысып калатын пластырлер. Суйык пластырлер (тері желімдері) - еріткіш үшып кеткеннен соң теріде пленка калдыратын сүйыктыктар.

Дисперстік дэрежесі бойынша пластырлер балкымалар, ерітінділер, суспензиялар, эмульсиялар немесе аралас жүйелер болуы мүмкін.

Медициналык колдануы бойынша пластырлер эпидерматикалык, эндерматикалык жэне диадерматиісалык болып бөлінеді. Эпидерматикалык пластырлер жабыскак болады жэне олардыц курамында дэрілік заттар болмайды. Олар байлау материалы ретінде, байлауыштарды бекітуге, жаралардың шеттерін жакындастыруга, терінің кемшіліктерін жасыру, оны сырткы ортаныц жаралаушы әсерінен коргау, кейбір тері ауруларын емдеу үшін колданылады.

Эпидерматикалык пластырлерді жабыстырганда газ, ылгал, жылу алмасудыц токтауы әсерінен пластырь астындагы тері жумсарып, осы жердегі кан айналымы күшейеді, таралу процестері жаксарады.

Эндерматикалык пластырлердіц курамына дэрілік заттар кіреді жэне олар жапсырылган жердегі тері ауруларын емдеуге колданылады.

Лейкопластырь (Leucoplastrum) - Қүрамы: табиги каучук 25,7 бол., канифоль 20,35 бол., мырыш тотыгы (цинк) 32 бол., сусыз ланолин 9,9 бол., неозон Д 0,75 бол.

Лейкопластырь ондірісі коп сатылы процесс. Ол табиги жэне синтетикалык каучук пен канифольді бензинде еріту, ланолин мен сұйык парафинді балкытып ерітуден, оны оте майда үнтакталган мырыш тотыгымен араластырудан жэне антиоксидант пастасын дайындаудан түрады.

Канифольді бензинде тыгыз жабылган реакторда араластыра отырып ерітеді. Сонан соц каучук салады, ол алдымен ісінеді жэне ериді. Ланолин (1/8) мен антиоксиданттың коспасын белек дайындайды. Жеке ыдыста ланолин, парафин (немесе балауыз) жэне мырыш тотыгыныц коспасын дайындайды. Қоспаны араластырып, үш білікті гомогенизатордан өткізеді жэне 6 сагатка калдырып кояды. Дайын болган массаны матага «Шпрединг» машинаның көмегімен жагады (сурет 42).

Сурет 42. Шпрединг машинасынын схемасы

Жүмыс алдында 0,5 сагат бүрын плитаны кыздырып алады. Шифон білікке (2) оралады. Лентаныц екінші шетін бумен қыздырылатын плиталары бар (1) жогаргы кептіргіш камера аркылы, сонан соң төменгі салкындату камерасы аркылы откізіп, кабылдагыш білікке (3) бекітеді.

целлофанныц корганыш кабаты жапсырылган екі кос пластырлер болады.

Ауырганды басу үшін артрит, радикулит, люмбаго ауруларына карсы колданылады жэне тыныс жолдарыныц кабынуы, суык тиген кездерде пайдаланылады.

Бурышталган пластырьдің технологиясы: каучук желімін (каучуктің канифоль мен антиоксидантпен бензиндегі ерітіндісі), бурышталган пастаны (буршаккынды бурыштыц 11% кою экстрактын балкытылган жэне 40-50°С-ка дейін салкындатылган ланолиннің аздаган мөлшерімен араластырып, итжидек кою экстракты 0,3% мен арника тундырмасын 0,3% косып, мукият араластырады), ұнды негізді (бидай унын кыздырылган ланолин, суйык парафин жэне канифольдің бензиндегі 1/6 бөлігімен араластырады) дайындаудан турады. Пластырді дайындау реакторда жүргізіледі. Каучукті желімге бурышталган пастаны косып, 30 минут бойына араластырады, сонан соц акырындап канифоль ерітіндісін косып, тагы да 1 сагат бойына араластырады.

Бурышталган лейкомассаны алдын-ала грунтталган мата лентага жагу УСПЛ-1 кондырғысында жүргізіледі. Пластырь массасы бір-ак рет жагылып, кептіріледі.

Суйык пластырлер - бул жеціл ұшкыш суйыктыктар, еріткіш кеуіп кеткеннен кейін теріде жабыскак, берік пленка калдырады. Суйык пластырлер немесе тері желімдері байлау материалдары ретінде терідегі хирургиялык тацгыштарды бекіту үшін жэне терінің кейбір жаракаттарын емдеу үшін колданылады. Пластырь пленкасы коллодий, канифоль, полимер материалдар (этилцеллюлоза, акрилаттар, полиметакрилаттар жэне т.б.) сиякты заттардыц көмегімен түзіледі.

Соцгы жылдары медициналык тэжірибеде аэрозоль түріндегі суйык пластырлер кец колданылып жур. Пленка түзгіш курамды жаракаттанган жерге шашыратып жібереді.

Медициналык тәжірибеде флакондарга куйылган суйык желімдер де колданылады. Мысалы, коллодий жэне оныц препараттары, клеол, фуропласт жэне т.б. Олар нитроцеллюлоза немесе табиги жэне синтетикалык шайырлардыц органикалык еріткіштердегі пленка түзгіш ерітінділері болып табылады.

Еріткіштер ретінде этил эфирі, этанол, ацетон, хлороформ, диметилформамид колданылады. Пленкага тиісті созылгыштык касиет беру үшін суйык пластырлерге пластификаторлар - өсімдік майларын, линетол, дибутилфталат, триацетин, цетил спиртін косады.

163