байланысты. Егер сыгылған газдар (азот, азоттың аскын тотыгы, коміртегінің кос тотыгы) колданылатын болса, онда толтыру кысымнын көмегімен жүргізіледі. Сыгылган газ 50-85 % молшерде енгізіліп, 3-6 атмосферадагы тиісті ішкі кысым тудырылады.

Егер пропеллент ретінде суйылтылган газдар колданылса, онда толтыру кысым көмегінен, сонымен катар, томен температураларда тоңазыткыш камераларда жүргізіледі (бұл тэсіл АҚШ пен Канадада кец пайдаланылады).

ТМД елдерінде аэрозольді баллондар кысым көмегімен автоматты линияларда толтырылады. Баллонга дэрілік затты (концентрат-ерітінді, эмульсия жэне т.б. түрде) дозалайды, одан ауаны ыгыстырып шыгарады (инертті газ жібереді немесе вакуумдайды), клапанмен тыгыз жабады жэне ол аркылы кубырдын бойымен кысымныц күшімен пропеллент енгізіледі.

Аэрозольді орауыштың сапасы көптеген факторларга байланысты, ол бакылаудыц ерекше түрлерін талап егеді жэне пропелленттерді. еріткіштерді, косарлы еріткіштерді, беттік-белсенді заттарды. баллонный жэне клапанды-шашыраткыш системаларыныц бөлшектерінің материалдарын дурыс тандап алуга, баллонный, ішіндегі заттардыц клапанның болшектерімен эрекеттеспеуіне тікелей байланысты.

Барлык аэрозольді баллондар жангыш жэне жарылгыш болатындыктан. олардың өндірісі, тасымалдануы жэне колданылуы белгілі ережелерге багынуы керек: концентрат жэне пропеллентпен толтырудың белгілі көлемі сакталуы керек, тиісті ішкі кысым жэне дайын өнімді тексеру шарттары белгіленеді. Өндірісте толтырылган аэрозольді баллондардың беріктігі мен тыгыз тыгындалуы тексеріледі.

Баллондар 45±5°С температурада жумысшы кысымнан 1,5-2 есе артык бакылау кысымына төзімді болуы керек.

Аэрозольді баллондардыц томен беріктігіне жарыкшалардыц, шыныдагы дефекттердін болуы эсер етеді. Баллондардыц тыгыз тыгындалуын оларды температурасы 40-45°С температурада су куйылган ваннага 20-25 минутка батыру немесе баллондар салынган тасымалдаушы лентаны 5 минут бойына калындыгы 2 см ваниадагы судыц астынан откізу аркылы тексереді. Орауыштардан газ болініп шыкпауы керек.

Орауыштыц нетто салмагын бакылау олшеу аркылы жүргізіледі. Аэрозольді орауыштыц ішіндегі препаратты оныц курамына кіретін компонеггердіц сандык мөлшерін жэне сапасын аныктау аркылы тексереді. Азрозольді орауыштарды гасымалдау жэне сактау белгілі

\у 154

срежелерді ескеруді талап етеді: оларга соккы тимеуі, кун сэулесі түспеуі, температура күрт когерілмеуі керек. Аэрозольді орауыштар сакталатын коймаларда ауа тазалыгын бакылап отыру керек, себебі, тыгыз тыгындалмаган орауыштардан пропеллент ағып кетіп, жангыш компоненттер оздігінен тутанып кетуі мүмкін.

Аэрозольді орауыштарды 0-35°С температура аралыгында кыздыру приборларынан 2 метр ара кашыктыкта сактау керек.

13.3. Аэрозольдсрдің жіктелуі. Номенклатурасы..

Медициналык тәжірибеде аэрозольдердіц екі тобы колданылады -ингаляциялык (Aerosola interna) жэне сырт тэнге колданылатын аэрозольдер (Aerosola externa).

Ингаляциялык аэрозольдер. Дэрілік заттарды ингаляциялык жолмен тыныс жолдары мен жуткыншакка жіберу ушін шашыраткан кезде болшектердіц көлемдері 0,5 мкм-ден 5-10 мкм-ге дейін болуы керек. Аэрозоль болшектерінің колемдеріне байланысты дэрілік заттар тыныс жолыныц эртүрлі болімдеріне түсуі жэне сіцірілуі мүмкін. 10-15 мкм-ден ірі болшектер толыгымен мұрын куысында шогіп калады; 5 мкм-ден кіші болшектер бронхиолада шегеді; ал көлемі 0,5-4 мкм болшектер альвеолага отіп кетеді.

Ингаляциялык аэрозольдың дисперстік фазасының белшектерініц тиісті көлемдері клапанды-шашыраткыш системаны тандап алу жэне баллонныц ішіндегі концентрат (20% аспау керек) пен сұйык пропеллентгіц (80%) сандык молшері бойынша камтамасыз етіледі.

Ингаляциялык аэрозольдер: Ингалипт, Камфомсн. Каметон, 1 Іропосол жэне т.б.

Сырт ілііі е колданылатын аэрозольдер. Медициналык тәжірибеде сырт тэнге арналган аэрозольдер дерматологияда, гинекологияда, проктологияда, хирургияда кец колданылады.

Аэрозольді орауыштан дәрілік препараттар жагар май, линимент, кобік, жумсак пленкалар түрінде теріге, шырышты кабыктарга, жара жэне күйік беттеріне жагылады. Қою, жумсак, өте усак ұнтақталган дэрілік заттары бар масса анестетикалык, контрацептивтік, жараны жазгыш жэне т.б., эсерлер тигізеді, ал пропелленпің тез үшып кетуі терінің салкындауын, ауруды басатын эсер корсетсді. Дэрілік заттар ретінде антибиотиктер, вигаминдер, жергілікті анестетиктер жэне т.б. колданылады.

Сырт тэнге колданылатын аэрозольдер иісті, копіршікті жэне пленка тузгіш аэрозольдер болып болінеді.

Иісті аэрозольдер жагар майлар жэне линименттер түрінде шыгарылады. Аэрозольді баллон ішінде дэрілік жэне косымша заттар 30-60%; сүйык пропеллент 70-40% мелшерде болады. Шашыратылатын заттардың көлемдері 100-200 мкм. Жагар май-концентрат жагар май негізін, косымша заттарды, дэрілік заттарды пропеллентте еріту аркылы дайындалады. Мысалы, күйікке карсы колданылатын аэрозоль; линетол-31 бел.; левомицетин - 0,5 бел.; этанол - 3,5 бел., хладон-12-15 бел. Линетол мен левомицетин спирте ерітіліп, баллондарга кұйылады жэне сонан соцхладонмен толтырылады.

Копіршікгі аэрозольдер алгаш рет 1950 жылы алынган болатын. Көбіктер газдыц сұйыктыктагы ірі жогаргы концентрлі дисперсиясы бол ып табылады (газ көпіршіктерінің көлемдері 1-8 мм). Аэрозольді орауышта көпіршіктер алу үшін 90-70 % дэрілік зат, беттік белсенді зат жэне тек 10-30 % ыгыстырушы газ - ұшкыш пропеллент болуы керек. Пропеллентгер ретінде сулы көпіршіктер үшін хладон-12 жэне хладон-114, олардыц коспалары, пропан, бутан, азот, азот тотыгы, метиленхлорид колданылады.

Көпіршікті аэрозольдер дерматологияда эртүрлі тері ауруларын емдеу үшін, гинекологияда кынап кабынуы ауруларына карсы, проктологияда тік ішек ауруларына карсы колданылады. Олар шырышты кабыктың араларына кіріп, салкындаткыш эсер тигізеді. Сулы көпіршікті аэрозольдердіц мысалы ретінде «Нитазол» жэне «Оксициклозоль» препараттарын атауга болады.

Пленка түзгіш аэрозольдер (хирургиялык желімдер) шашыраткан кезде теріде тез кебетін жэне тыгыз жабысып калатын пленкалар түзеді. Олардан микроорганизмдер мен шац өте алмайды. Аэрозольді баллонда пропеллент пен косарлы еріткіште ерітілген табиги шайырдың ерітіндісі немесе суспензиясы, пластификатор жэне дэрілік заттар болады. Түзілетін коргагыш пленканыц калындыгы 10-200 мкм, оныц кебу жылдамдыгы кұрамындагы компонентгерге байланысты. Пленка түзгіш аэрозольдер өндірісте, үйде кішкене жаракаттарды емдеу үшін. операциядан кейінгі тігістерді коргау үшін колданылады.

Пленка түзгіш аэрозольдер: Неотизоль (Neothysolum) жэне Лифузоль (Lifusolum).

Бакылау сұрактары:

1. Аэрозольдерге дэрілік түр ретінде аныктама беріціз. Аэрозоль деген ұгымга калай түсініктеме беруіе болады?

2. Аэрозольдердің дэрілік түр ретінде кандай артыкшылыктары бар?

1. Аэрозольді баллонның кұрылысы кандай? Олар кандай материалдан жасалады? Қандай талаптар койылады?

2. Пропеллентгер деген не? Олар не үшін колданылады?

3. Пропеллентгер калай жіктеледі? Олардыц негізгі топтары мен өкілдеріне мысал келтіріңіз.

4. Аэрозольді препараттар дайындаудыц технологиялык процессі кандай сатылардан тұрады?

5. Концентраттар дайындау калай жүреді?

6. Пропелленттер коспасын не үшін дайындайды?

7. Аэрозолді баллондарды толтыру калай жүргізіледі? Толтыру тэсілін тацдау неге байланысты?

8. Аэрозольдердің сапасы калай аныкталады? Кандай негізгі көрсеткіштер аныкталады?

9. Аэрозольдер калай сакталады?

10. Медициналык аэрозольдер колданылуы бойынша калай жіктеледі?

11. Ингаляциялык аэрозольдер калай колданылады? Дэрілік заттар калай сіціріледі? Негізгі өкілдерін атацыз.

12. Сырт тэнге колданылатын аэрозольдер кандай топтарға бөлінеді?

13. Иісті аэрозольдердіц кандай ерекшеліктері бар?

14. Көпіршікті аэрозольдерде дэрілік зат пен ыгыстырушы газдыц ара катынасы кандай болады? Пропеллент ретінде кандай заттар колданылады? Қалай колданылады?

15. Пленка түзгіш аэрозольдер кандай болып келеді? Сипаттама беріціз. Мысал келтіріңіз.