жүргізіледі.
Түндыру кезінде көптеген жогары
молекулалык косылыстар, механикалык
коспалар коагуляцияланып, тұнбаға
түседі. Тұндырылган сыгындыны кұйып
алып, друк немесе гфесс-фильтрлер аркылы
фильтрлейді. Нутч-филътрлер колдануға
болмайды, себебі, экстрагент шыгындалуы
мүмкін.
4.
Стандарттау. Тұндырмаларды
стандарттау спирттің копцентрациясы,
эсер
етуші немесе экстрактивті заттардың
жэне ауыр металдардың, кұргак калдыктың
мөлшері бойынша жүргізіледі. Құрамында
жүрек гликозидтері
немесе
ащы заттары
бар түндырмалардың
сапасын биологиялык тэсілмен аныктайды.
Егер
түндырмалардағы
эсер
етуші зттардың мөлшері тиісті мелшерден
асык болса, онда оларды
таза
экстрагентпен
немесе
элсіз тұндырмамен сұйылтады, ал төмен
болса, онда күшті тұндырмамен нығайтады.
Спирттің
мөлшерін
кайнау температурасы
немесе дистилляция тэсілі
бойынша
айдаманың тығыздығын пикномегрдің
көмеіімен анықтау аркылы жүргізеді
(МФ X
813 бет,
МФ XI
26 бет).
Кұрғак
қалдықты аныктау
үшін су моншасында белгілі салмакты
бюксте
5
мл тұндырманы буландырады. Алдын-ала
бос
бюкстің салмағын өлшеп алады. Булану
біткен соң калдыкты
100-
105°С температурада
2
сағат бойынша кептіреді (калыпты
салмакка дейін). Сонан соң кайтадан
өлшеп, кұрғак калдықтың салмагын
аныктайды.
Ауыр
металдарды
аныктау
үшін күрғак калдыкка
1
мл концентрлі күкірт кышкылын косып,
акырындап жагады жэне күйдіреді.
Препараттагы ауыр металдардың мөлшері
0,001%
аспауы керек.
Тұндырмаларды
сактау. Түнырмаларды
катты тығындалған бутыльдерде, жарыктан
таса жерде сактайды. Жарыкта көптеген
түндырмалардың түрлері тікелей күн
сэулесінің
эсер
етуінен тотығу-готыксыздану ироцестерініц
активтенуі салдарынан озгеріп кетеді.
Оларды
15°С
температурада сактайды,
бірак, ол (+8°)С
томен
болмауы керек, өйткені, тұндырмалар
темен температурада
тұнып,
кайтадан тұнба
түзіледі.
Кейде
сактау ережелерін орындаган күнде де,
сактау мерзімі үзарған сайын тұнбалар
түсуі мүмкін, ягни, түндырмалар ескіреді.
Бүл биологиялык
белсенді заттардың еріғіштігініц
озгеруіне және түндырмалардағы заггардың
озара әрекеттесуі нэтижесінде ерімейтін
косылыстар
түзілуіне байланысты. Тұнбада кант,
илік (малма)
заттар, органикалык
кышкылдар, пигменттер, алкалоидтардың,
гликозидтердін
іздері
жэне
т.б. заттар болуы мүмкін. Тұнбасы
бар
тұндырмаларды фильтрден өткізіп,
кайтадан
стандарттайды. Сандык көрсеткіштері
талапка сай
болса,
оларды кайта колдануға рүксат етіледі.
Шикһаттан
спиртті айдау
(рекуперация).
Өнделген
шикізагтың күрамында элі
де
болса кұнды экстрагенттің біраз болігі
калып кояды. Сондыктан, осімдік
шикізатынан спиртті айдайды, яғни,
спирттің рекуперациясын жүргізеді.
Рекуперация
(лат.
recuperatio
-
кайтару,
кайта
алу)
-
өңделғен шикізаттан, конденсаттан
кұнды еріткіштердің бөлігін өндіріске
кайтару максатында жүргізілетін
технологиялык эдіс.
Бұл
үшін негізінен екі тэсіл колданылады:
сумен
ығыстыру;
су
буымен айдау.
Сумен
ыгыстыру. Бүл
тэсіл
бойынша
шикізаттан
этанол сумен ығыстырылады.
Судың көлемі шикізат салмағынан
3-5
есе артык болуы керек.
Рекуперация
экстракторларда, перколяторларда
немесе баска ыдыстарда
жүргізіледі, мұнда материалды
2-3
сағат бойына жібітеді. Сонан
сон.
шайынды суларды жайлап кұйып алады.
Рекуператтың кұрамында концентрациясы
6-10%-га дейін
этанол
және оған күңгірт түс беретін эртүрлі
бояғыш
заттар
болады.
Су
буымен
айдау «бу
кейлекпен» жабылған
экстракторларда немесе
атмосфералык кысымда жұмыс істейтін
арнайы кондырғыларда жүргізіледі.
Қондырғы жалған түбі және «бу койлегі»
бар айдау
кубынан (буландырғыштан) тұрады. Құбыр
аркылы куб
конденсатормен косылған. Шрот
буландырғыштың жалған тубіне салынады,
оның асгында откір бу беруге арналған
барботер жүрғізілген. Кубты кыздыру
бу көйлегіне бу түсуден басталады және
6
сағатка дейін,
материал
толык кызганға дейін жүреді.
Сонан сон, барботер аркылы
өткір
бу
беріледі, ол шикізаттың бүкіл кабаты
аркылы
біркалыпты өтеді жэне этанолды ілестіріп
алып кетеді.
Дистиллят
кабылдагышка жиналады. Рекуператтар
түссіз, 20-25%-га дейін
этанол болады, су буымен
ілесіп кететін ұшкыш компоненттері
болуына
байланысты
белгілі иісі
болады, сондыктан, олар
шектеулі
колданылады.
Нығайтылган соң рекуперат шикізаттың
сэйкес түрін экстракциялауға колданыла
алады.
Бакылау
сұрактары:Тарау VIII. Экстрактар (extracta). Экстрактар. Жіктелуі. Сипаттамасы
Тұндырмаларға
аныктама беріңіз. Дәрілік түр ретінде
сипаттаңыз.
Тұндырмалар
алу үшін кандай экстрагенттер
колданылады?
Тұндырмалар
дайындауда шикізат
пен
экстрагент арасында кандай ара
катынас сакталады?
Түндырмалар
алудың жалпы технологиялык процессі
кандай сатылардан
тұрады?
Өсімдік
шикізаты мен экстрагентті дайындау
калай жүреді?
Тұндырмалар
алу кандай
тэсілдермен жүргізіледі?
Тұндырмалар
мацерация
тэсілімен калай алынады?
Перколяция
тэсілімен тұндырмалар
калай
алынады?
Қүргак
жэне
кою экстракттар тұндырмалар өндірісінде
не
үиіін колданылады?
Сығындыларды
тазарту калай жүргізіледі? Фильтрлердіц
қандай түрлерін колдану керек?
Түндырмалардың
сапасы
кандай
көрсеткіштер
бойынша аныкталады?
Тұндырмалардағы
эсер
етуші заттардыц мелшері тиісті шамадан
асык
немесе кем болса, не
істеу
керек?
Тұндырмаларда
эсер
етуші
немесе
экстрактивті заттардың молшері калай
аныкталады?
Тұндырмалардагы
спирттің концентрациясы
кандай
тэсілмен аныкталады?
Түндырмаларды
калай сактау керек?
Неге
тұндырмаларда кейде тұнба түседі? Оны
кайта өңдеуге
болады ма?
Рекуперация
деген
не? Оны не
үшін колданады?
Шикізаттан
спиртті айдаудың
кандай
тэсілдері
бар?
Қандай
тұндырмалар карапайым деп аталады?
Қандай карапайым түндырмаларды
білесіздер?
Күрделі
тұндырмалар
деген не?
Олар калай дайындалады? Қандай күрделі
түндырмалар шыгарылады?
Экстрактар
деп
дэрілік осімдік шикізатынан алынатын
концентрлі сыгындылар аталады. Өсімдік
материалын сыгындауға арналған
экстрагентке байланысты барлык
экстрактар
келесі топтарга белінеді:
Суды
экстрактар -
Extracta aguosa
Спиртті
экстрактар -
Extracta spirituosa
Эфирлі
экстрактар -
Extracta aetherea
Майлы
экстрактар -
Extracta oleosa Консистенциясы
бойынша экстрактар:
Сұйык
-
Extracta fluida
-
козғалмалы, боялған сұйыктыктар; Қою
-
Extracta spissa
-
ылғалдылыгы
25%
-ға дейін болатын тұткыр
массалар;
Кұргақ
-
Extracta sicca
-
ылғалдығы 5%-га дейін болатын сусымалды
массалар.
Сұйык
экстрактар тек
спиртті гана
болады;
калғандары сулы, эрі спиртті болуы
мүмкін.
Қазіргі
кезде
УФМ,
ФМ,
МФ
X
басылымында
45-тен астам сүйык, кою, кұргак
экстрактар
енгізілген.
8.1.1.
Сүііык
экстрактар
(Extracta fluida).
Сүйык
экстрактар
кептірілген өсімдік материалынан
алынған, ерімейтін түнбалардан
тазартылган және дербес дәрілік
препараттар ретінде колданылатын
концентрлі спиртті-сулы
сыгындылар.
Сұйык экстрактар
көбінесе тамшылар түрінде кабылданады
немесе
күрделі сұйык дәрілердің кұрамына
кіреді және өте сирек жағдайларда
күрделі ұнтактардың кұрамына кіреді.
МФ жэне ФМ (УФМ) бойынша
17-ге жуык сұйык
экстрактар зандандырылган. МФ
X басылымы
бойынша долана,
су бұрышы, шэңкіш. итшомырт экстрактары
заңды болып есептеледі.
Егер
баска
нұскаулар болмаса, онда сұйык
экстрактар 1:1 катынасында
дайындалады,
ягни, дайын сұйык экстрактагы
эсер
егуші заттардын
концентрациясы
кұргак стандартты дэрілік шикізаттағы
концентрациясына тең болуы тиіс. Бүл
талапты орындау үшін стандартты
кұрғак осімдік шикізаттының
1
салмактык бөлігінен
1 салмактык
бөлік дайын өнім
алынады.
Фармацевтік
өндірісте
экстрактар
салмак
бойынша дайындалады, ягни,
шикізаттың бір
салмактык
бірлігінен бір
салмактык
бірлік дайын енім
алынады.