l»Diit
i.iill
заттар.
Бул
заттар
дәрінің терапевтік тобын
белгілеу,
таблетка
күрамына кіретіи улы препаратіы бөліп
көрсету, кейде жарыкка
сезімтал
препаратты
жарыктың
әсерінен корғау, кейбір препараттарга
тэн жағымсыз түсін бүркеу жэне
психологиялык
эсер ететін
таблетканың сырт түрін
жаксарту
максатымен
колданылады.
Қазіргі
кезде элемдік фармацевтік өндірісте
желатинді капсулалар 100%,
дражелердің басым копшілігі, ішуге
арналган ерітінділердің
75% жэне таблеткалардын 50%
мөлшері боялып шыгарылады.
Медициналык
препараттар жэне
тагамдык
онімдерге белгілі түс беруге колданылатын
заттарды
үш
топка
жаткызуга
болады: минеральды
пигменттер, табиги бояулар, синтетикалык
бояулар.
Фармацевтік
препараттарды бояуга колданылу жиілігі
бойынша табиги бояулар - 6%, минералды
бояулар 27%, синтетикалык бояулар - 67%-ды
курайды.
Минералды
пигменттер
ретінде
кальций карбонаты, титанньщ кос тотыгы,
темір
тотыгы жэне
гидрототыгы,
медициналык
көмір колданылады.
Олар фармацияда катты
дэрілік түрлерді
кабыкшалармен каптауга арналган
коспалар курамына
кіреді,
катты жэне жумсак желатинді
капсулаларды бояу
үшін
колданылады.
Табиги
бояуларга курамында антоциандар,
каротиноидтар, флавоноидтар, хлорифиллдер
жэне т.б. боягыш
касиеттері
бар заттары болатын
өсімдіктерден бөлініп
алынатын бояулар жатады.
Бірак,
бул бояулар жарыкка, тотыктыргыштар
мен
тотыксыздандырғыштарга,
рН ортаныц, температураныц
өзгеруіне төзімсіз,
боягыш
кабілеті синтетикалык
бояуларга Караганда
10-25
есе кем.
Тамак
жэне
фармацевтік өндірісте көбіне
синтетикалык бояулар колданылады.
Химиялык курылысы бойынша олар
азо-бояулар. ушфенилметан, индигоидтар,
ксантиндер жэне хинолиндер тобына
жатады.
Қазігі
кезде
фармацевтік
колдануга уш синтетикалык бояу жэне 3
боягыш заттар руксат
етілген:
Синтетикалык
бояулар: индигокармин
-
көк түсті; Қышкылдык
кызыл 20 (азорубин) - кызыл; тропелин 00
(хризоин) сары
түсті;
Боягыш
заттар: руберозум
кызыл, церулезум кок, флаворозум - сары
түсті,
профессор Ясницкий Б.Г.
жетекшілігімен алынган
болатын (Украина).
Таблеткалардын
дэмін түзету үшін
кант, глюкоза, фруктоза, сахароза,
ксилит, маннит, сорбит жэне т.б. заттар
колданылады.
Ал
таблеткаларга олардыц жагымсыз
иісін
буркеу максатында эфир майлары,
жеміс шырындарының
концентраттары, цитраль, ванилин,
ментол,
жеміс
эссенциялары жэне т.б. кец пайдаланылады.
Әсерді
үзартатын
заттар.
Әсерді
үзарту
максатымен целлюлоза фталаты мен
триацетин коспасы. макта тукымыныц
гидрогенденген майлары. глицерилстеарагтар,
ак уыз, монопальмитин жэне т.б. пайдалан
ылады.
Сощы
уакытқа дейіы
косымша заттар
дэрілерді
кабылдау. тасымалдау жэне сактаудыц
ыцгайлы болуы максатымен оларга
белгілі форма
жэне
көлем беруді
камтамасыз
ететін инддифферентті
форма кургыш заттар
ретінде
гана карастырылып келген болатын.
Бірак,
соцгы жылдаргы зерттеулер косымша
заггардыц биологиялык
ролін түсіндіріп. олар
туралы
түсінікті түпкілікті озгертті. Көптеген
биофармацевтік зерттеулер
индифферентті
косымша заттар
жок
жэне
еш уакытта
болган емес
деген іұжырым жасауға мүмкіндік берді.
Кез
келген косымша заттарды
колдану
олардыц
дәрінің
технологиялык
касиеттсріне тигізетін эсерін
гана
емес, ең алдымен сіціру жэне бөліну
процестсріне ыкналын тексеруді талап
етеді.
Бірнеше
мысал келтірейік:
Ең
индифферентті
жэне
колайлы (арзан)
косымша зат
сүт
канты болып
саналатыны белгілі.
Ал,
бірак,
осы
сүт
канты тестостерон таблеткасыныц
сіңуін жылдамдатып, изониазид жэне
пентобарбитал таблеткаларының әсерін
баяулатады.
Аспирин
таблеткасын
дайындау
қиындыгы бүкіл элемге белгілі. Көптеген
косымша заттар
аспиринді салицил кышкылын бөле
ыдыратады, ал бүл кышкыл асказанның
шырышты кабыгын өте катты тітіркендіреді.
Осы
аспиринді таблеттегенде,
косымша зат
ретінде кальций
стеараты колданылғанда,
онда бос салицил кышкылыныц мөлшері,
осы
таблетканы
крахмал мен тальк косып дайындагандагыга
Караганда, 14 есе
артыкболініп
шыгатыны дэлелденген.
Осы
замангы технология косымша заттарга
козкарасты
озгертуді тагы
да
бір
себеппен талап
етеді
- ол
жұмысшылардың
денсаулыгы. Қосымша
заттардыц тозацдануы, олармен узак
уакыт жумыс
істеу жумысшылардыц
денсаулыгына зиянды эсер
етеді.
Мысалы,
тальк
канцерогенді
заттар катарына жатады. Ол таблеткалык
цехтың
жумысшыларыныц
өкпесінде
гранулемалар (туйіндер)
пайда болуын тудырады. Цикломаттар -
дульцин, сахарин, дициклогексамин атты
заттар улы метаболит
түзіп,
ол куыкта жэне бауырда жинакталып,
катерлі ісіктердің кобеюіне
жол
беріп
отыр. Сонымен, осы замангы фармацияда
косымша заттарды колдануда тауар
жүргізушілік
козкарас болмауы керек.
Қосымша
заттарды тацдап алу18.4.2. Қосымша заттар жэне олардын таблеткалардын биологиялык тиімділігіне тигізетін әсері
жэне
оның мелшерін аныктау гылыми негізделген
және эксперимснтте тексерілген
биофармацевтік
зерттеулер
нэтижесінде жүргізілуі тиіс.
Өндірісте
шыгарылатын барлык таблеткаларды
таблеттелетін коспаның ецделуі
бойынша
екі
топка белуге болады.
түйіршіктелінген
коспаны престеу аркылы алынган
таблеткалар;
алдын
- ала
түйіршікзеусіз
престелген таблеткалар, ягни, тікелей
престеу аркылы алынган таблеткалар.
Таблеттелетін
коспаларды престеу таблеткалык
машиналарда жүргізіледі.
Қазіргі
кезде
фармацевтік ондірісте
таблеткалык машиналардың
негізінен екі түрі
колданылады: эксцентрики
жэне ротационды машиналар.
Эксцентрикті
немесе
сокпалы жүрісті
машиналар
өзінің конструкциясы
бойынша
кысымдауга арналган бір
немесе
екі эксцентриктен, екі матрицадан жэне
екі тиеуші воронкадан түрады. Іс жүзінде
бір эксцентрикті
машиналар колданылады, олардыц
бір матрицасы,
7
матрицалык тесігі
жэне осыган
сэйкес пуансондар жұбы
бар.
Тиеуші воронканың күрылысы
бойынша эксцентрики машиналар
жылжымалы
-
оларда тиеуші
воронка
шананың үстімен жылжиды және кебісті
оларда
тиеуші
воронка
орнынан козгалмайды
да,
таблеттелетін коспа
жылжымалы
«кебістің»
немесе «түмсыктыц»
комегімен салынады.
Таблеткалык
машинаныц негізгі детальдері
матрица, 2 пуансон жэне тиеуші
воронка болып табылады (сурет
74).
тесілген.
Машинаныц
онімділігіне
байланысты
матрицаларда
7
ұяга дейін
болады.
Пуансондар
-
бүл хромдалган
болаттан жасалынган
стерженьдер. Олардыц
диаметрлері
матрицалык канал
диаметрінен аздап кіші болуы керек,
ейткені, (сурет
75) пуансондар матрица
ішінде еркін козгалып журуі керек.
Пуансондардың престеуші беттері жайпак
немесе донес, жылтыр
немесе
кесе-көлденец сызыгы (кертік)
немесе
жазу түсірілген болыи келеді.
Пуансондар
итергіш кондыргымен косылуы
бойынша ажыратылады:
олар бүтін
немесе
күрастырылган
болады (сурет 76). Бүтін
дайындалатын вариангта
пуансондар
итергіш
кондыргымен
бірге бекітіліп жасалады. Бүтін
пуансондардыц дайындалуы жеңіл, бірак
олар колдануда кымбатка түседі, себебі,
пуансондардыц
колданылу узактыгы, итергішке
Караганда
аз,
ал пуансондар тозганда немесе сынганда
итергіштер
де тасталады.
Пресс-инструменттердіц
кымбаттыгы - олар ротациондык таблеткалык
машиналардың кұныныц
20%-ын күрайтынын
айтса
жеткілікті.
Эксцентрики
машиналарда таблеттеу
процессі келесі операциялардан
турады:
Тиеу
(дозалау)
- бул операция дайын таблетканы ыгыстырып
тастау операциясымен
бір мезгілде жүреді. Тиеуші
воронка таблетканы ыгыстырып тастап,
матрицаның үстіне келіп
турады. Осы кезде
томенгі пуансон
темен
түседі.
Матрица уясы
таблеттелетін
коспамен толтырылады.
Престеу
-
тиеуші
воронка коспаны тиеп болган соц шетке
ыгысып
кетеді.
Жогаргы пуансон темен
түсіп, белгілі
кысыммен коспаны катты таблетка
алынганга
дейін
тыгыздайды.18. 5. Престеу. Тікелей престеу. Таблеткалык машиналар.
Матрица
-
бұл
болаттан жасалынган
дискі, мүнда
таблетка диаметріне
сэйкес
диаметрі
3 мм-ден 25 мм-ге
дейін цилиндрлі тесік
3)
Таблетканы
итеріп
шыгару -
жогары пуансон жогары карай котеріледі,
теменгі
пуансон матрицаныц
кесік жеріне дейін котеріледі
Ротациондык
таблеткалык машиналар ЛНПО «Професс»
жэне
МНІ10
«Минмедбиоспецтехоборудование»
өндірістерінде
шыгарылады. Ротациондык таблеткалык
машинаныц (РТМ-41) жалпы сырт
корінісі суретте
77, ал таблеттеу
процессі
суретте 78 жэне коп матрицалы рогациондык
машинадагы пуансондардыц козгалыс
схемасы сурет 79 корсетілген.
де,
таблетканы уядан
итеріп
шыгарады. Таблетка кабылдагышка
тиеуші воронканын
көмегімен
ыгыстырылып
түседі,
ал осы кезде матрицаныц үстіне
келіп
орналаскан
тиеуші
воронка кайтадан тиеу операциясын
жүргізеді.
Сойтіп
цикл кайталанады (сурет 76).
Сурет
76.
)ксіісіі
I
рнкгі
таблеткалык машииада
таблеттеудін
схемасы
I
- таблеттеу
алдындагы
бастанкы
каллы;
2
- матрицаны тиеу операциясы; 3 -
престеу операциясы; 4
- таблетканы
итеріп
шыгару
операциясы:
5
-
таблетканы
түсіру
операциясы.
Бір
ұялы
матрицасы бар
ТП-ІМ
сокпалы
жүрісті
машинасы
бір сагатта
5000 таблетка жасап шыгарады.
Эксцентрикті
машиналардың кемшілігі: бір
жакты жэне катты кысым
көрсетуі,
бул таблетка сапасына жагымсыз эсер
етеді. Мүндай машиналардың өнімділігі
томен жэне
үлкен
шумен жумыс
істейді. Таблеттеу
кезінде
коспа шашырап,
түйіршіктер
катпарланып
кетеді. Эксцентрикті машиналардың
конструкциясы карапайым, дегенмен,
олар фармацевтік
зауыттардыц тез
өсіп
отырган сурамын камтамасыз ете
алмайды,
сондыктан, олар
казір
шыгарылмайды.
Қазіргі
кезде химиялык -
фармацевтік
заводтар
өнімділігі
жогары рогациондык
машиналармен
жабдыкталган. Осы кезде ротациондык
(револьвсрлі)
таблеткалык машиналардыц 80-нен астам
турі
бар. Олар аса
өнімді,
1-3 жэне одан
көп тесіктері
бар 65-ке жуык матрицасы жэне осыган
сэйкес пуансон жуптары болады. Ротациондык
машиналарда гиеуші
воронка козгалмайды, оныц астында
матрицалык устел айналып турады.
Матрицалык
үстелде
матрицалар орналастырылган.
Үлкен машиналар
екі
немесе уш
тиеуші
воронкалармен жабдыкталган, олардыц
ішінде
араластыргыштар койылган. Бул машиналарда
колданылатын кысым
екі
жакты,
бірте-бірте үдей түсуші
болады. Сондыктан, престеу
бір
калыпты, соккысыз
жүреді.
Рогациондык
таблеткалык машиналардыц жумыс
істеу принципі: 1)
Төменгі
пуансон (3)
белгілі
калыпка
дейін
томен
түседі.
Осы кезде жогаргы пуансон (2) ец жогаргы
калыпка
көтеріледі,
ал матрица тесігі
(7)
воронканың
(1) астына
келіп
турады. Тиеу операциясы
жүреді.
РТМ
-40 -
онімділнт
100 мыц таблетка/ сагат;
РТМ
-41
-өнімділігі сағатына209
мыц таблеткага
дейін;
РТМ
-65 -
өнімділігі сагатына
1 млн. 750 мыц таблеткага
дейін;
РТМ
-300 -салмагы 0,12 таблеткалар жасайтын
машина.
Отандык
машиналармен катар
фармацевтік
зауыттарда жогаргы өнімді
агылшынныц «Манести» фирмасыныц
«Ротапресс-45» машинасы, «Клиан»
фирмасыныц (ФРГ) «Драйкота-39 машинасы,
«Фетте» (ФРГ) фирмасыныц
«Perfecta
XXXI» машинасы
жүмыс істейді. Осы
замангы машиналар тек жогаргы
өнімді
гана емес, таблетканыц сапасы мен
салмагын бакылайтын электронды
"кондыргылармен жабдыкталган.
Өкінішке
орай,
біздің
машиналар таблеткалардын биіктігін
аныктамайды, таблеткаларды салмагы
бойынша
іріктей алмайды,
кысым аныкталмайды, кысым 1200 кг/см"
болуы
тиіс, мұндай кысым
камтамасыз
етілмейді.
Тікелей
престеу
Қандай
тэсілмен жүргізілсе
де,
түйіршіктеу
таблетка
өндірісінің ұзак
жэне
көп ецбек сіңіруді талап ететін сатысы
болып табылады. Түйіршіктеу,
ылгалдау, кептіру, брикеттеу кезінде
киын ыдыраушы поликристаллы
агломераттар түзілуі себебінен
таблеттелетін коспага зиянды
эсер
етеді.
Сондыктан,
соцгы жылдары зерттеушілердіц назары
түйіршіктеу процессін жүргізбей-ақ
түйіршіктердің барлык касиеттеріне
ие
болатын
сусымал коспалар алу тэсілдерін іздеуге
ауып отыр. Осындай тәсілдердің бірі
-
тікелей
престеу болып табылады.
Тікелей
престеу
-
бүл таблеттелетін материалдың негізгі
технологиялык касиеттерін
сусымалдылыгы мен престелушілігін-жаксартуга
мүмкіншілік
жасайтын жэне
олардан түйіршіктеу сатысын өткізбей-ак
таблеткалар
алуга мүмкіндік беретін
технологиялык
операциялар жинагы. Ьұл тэсілдіц
біркатар артыкшылыктары
бар:
таблеттелетіп коспага
ылгал
мен жогаргы
температураныц эсерін тигізбейді,
таблетка өндірісініц
мерзімін кысқартуға жэне біркатар
жағдайларда
таблетка күрамына
кіретін
косымша заттардыц
мөлшерін азайтуға мүмкіндік тугызады.
Дэрілік
заттардыц тек
аздаган түрі
гана, мысалы, антифебрин, натрий
хлориді, бромиді,
цитраты, калий
йодиді
мен
бромиді, гексаметилентетрамин,
ПАСК-натрий, бромкамфора жэне т.б.
өздігінен дозалануга
жэне жаксы престелуге
кабілетті.
Бул заттардыц кристалдарыныц формасы
дурыс жэне фракциондык курамы шамамен
біркелкі
болады.
Дэрілік
заттардыц
көпшілігі өздігінен
дозалануга
кабілетсіз, себебі, олардыц
фракциялык курамы мен кристалдык
кұрылысы біркелкі
емес.
2)
Престеу.
Үясы
толган матрица
үстелдіц.
козгалмалы
үстщп
тактайымен
(4)
бірге
айналып
түрады.
Осымен
бір мезгілде
жогаргы пуансон
бірте
-
бірте
томен
түседі
де, пуансон
престеуші білікке
(5) келіп
кұлайды.
Осы
уакытта төменгі пуансонға білік
(6)
кысым жасайды. Қос
пуансон - жогаргы жэне
теменгі
-
престеуші біліктердің көмегімен
таблеттелуші қоспага кысым көрсетеді.
Осылай
престеу операциясы жүреді.
Сурет
79.
Кои
матрицалы РТМ-дагы иуансонларлын
козгалыс
схемасы І-сыргыматиек;
2-
ролик;
3-жогаргы
копир;
4-жогаргы
пуансон: 5-үстел;
6-матрица:
7-томенгі
пуансон:
8-төменгі
сыргыматиск: 9.
11,
12. 15
-роликтер;
10-төмснгі
копир:
13-воронкалар;
14-воронкадагы
араластырғыштар; 16-таблетканы түсіруші
пышак; 17-лоток
(кабылдагыш);
18-таблстка.
3)
Итеру.
Екі біліктің арасынан өткен соц
жогаргы пуансон
көтеріле бастайды. Төменгі
пуансон оныц
артынан жылжиды, яғни,
ол да көтеріледі
жэне таблетканы
матрицадан итеріп
шыгарады. Таблетка пышактыц
көмегімен
кабылдагышка
ыгыстырылып түсіріледі. Сонан соң
томенгі
пуансон
өзінің алгашкы калпына кайта түседі.
Сөйтіп. барлык пресс-аспаптар, ягни
матрица жэне пуансондар
жүбы
осы сипатталган кимылдарды жасап
өтеді.
Пуансонда осы айтылган кимылдарды
жасау
үшін
оларга роликтер (доцгалактар) орнатып
кояды, осы
роликтердің көмегімен
пуансондар жогаргы жэне
төменгі копирлсрмен
сыргып отырады.
Өндірісте
РТМ машиналарыныц
өнімділігі эртүрлі үлгілері шыгарылады.
Мысалы:
РТМ
-24 -
өнімділігі
1
сагатта
50
мың таблеткага дейін;
РТМ
-12
-өнімділігі
20
мыц
таблетка/
сагат;
