Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
3_ажал худэлмэри.RTF
Скачиваний:
1
Добавлен:
01.07.2025
Размер:
40.95 Mб
Скачать

Y

Падежные окончания

+

Возвратное притяжание

=

Нечто своё

-7.
Прочитайте текст и скажите, чем, по вашему мнению, отличаются значения выделенных слов.

Минии эжы багша. Тэрэ эхин hургуулида хyдэлдэг. Мyнoo тэрэ hургуулидаа. Дyy хyбyyмни hурагша. Тэрэ баhа hургуулидаа.

Хh-10. Скажите, где находятся ваши родители (личн. прит. 2-го л. мн.ч.; дат.-м.п. с возвр. прит.).

А: Абатнай / эжытнай хаанаб?

Б: Аба / эжы ажалдаа.

Х.y.: сэсэрлиг, почто, дэлгyyр, hургуули, ателье, фермэ, завод.

OoХ-11. Вам позвонил знакомый. Вы дома один. Знакомый интересуется, где остальные члены семьи. Они все на работе, в школе и т.д. Подготовьте и разыграйте этот разговор по телефону.

Y-8. а) Соотнесите название профессии и связанные с ним действия и место работы.

наймаашан

оёдолшон

уран зохёолшо

барилгашан

багша

дуушан

хатаршан

уран зурааша

эрдэмтэн

hурагша

тайзан дээрэ

дунда hургуулида

эрдэмэй тyбтэ

ехэ hургуулида

yйлэдбэридэ

барилгада

дэлгyyртэ

гэртээ

мастерскойдо

баридаг

дууладаг

зурадаг

оёдог

уншадаг

шэнжэлдэг

бэшэдэг

заадаг

наймаалдаг

хатардаг

б) Прослушайте глаголы и повторите за диктором. Отработайте их произношение.

OoХ-12. Продолжите мысль.

Жэшээ: Би оёдолшонби. Би оёдогби.

Тэрэ барилгашан. Тэрэ ………

Бидэ hурагшадбди. Бидэ ………

Та багшат. Та ………

Тэдэ наймаашад. Тэдэ ………

Би хатаршанби. Би………

Бидэ хоёр дуушадбди. Бидэ хоёр ………

Тэрэ эрдэмтэн. Тэрэ ………

Тэдэ хоёр уран зураашад. Тэдэ …………

Y -9. Прочитайте тексты под картинками и скажите, чем отличается значение слов ном, хубсаhан в 1-м и 2-м случаях.

Энэ hонин ном. Энэ Саяанын хубсаhан.

Баяр энэ ном уншадаг. Саяана ooрoo хубсаhа оёдог.

Хh-11. Поинтересуйтесь, что продает, шьет, … ваш собеседник (неоформл.вин. п.).

А: Ши юу наймаалдагбши?

Б: Би хубсаhа наймаалдагби.

Х.y.: а) наймаала, шэнжэлэ, заа, бэшэ, бари;

б) эдеэ(н), тyyхэ, буряад хэлэ(н), тоо бодолго, ном, хэлэ(н), дуу(н), гэр.

Хh-12. Спросите у собеседника, какие картины он рисует, какие книги читает и т. д. (неоформл. вин. п.; многокр. прич.)

А: Та ямар ном уншадагбта?

Б: Би элдэб ном уншадагби.

Х.y.: а) зураг, дуун, ном, хатар, хубсаhан, хэлэн, гэр, эдеэн;

б) бари, бэшэ, дуула, зура, наймаала, оё, хатара, шэнжэлэ.

Хh-13. Используя таблицу, скажите, кто что читает, пишет, преподает и т.д., и что они не делают (многокр. прич.; неоформ. в.п.).

Энэ

Тэрэ

Манай

Тэрэнэй

Минии

Тэдэнэй

бидэ

эжы

уран зохёолшо

нyхэр басаган

оёдолшон

дyy хyбyyн

эрдэмтэн

одхон

наймаашан

барилгашан

нyхэд

багша

дуушан

хатаршан

уран зурааша

би

гоё

элдэб

hонин

hайхан

hайн

муу

hонигyй

буряад

ород

хубсаhа

хатар

эдеэ

хэлэ

дуу

тyyхэ

ном

зураг

бэшэг

тоо бодолго

гэр

бари-

бэшэ-

заа-

оё-

наймаал-

хатар-

шэнжэл-

зура-

дуула-

унша-

-даг

-дэг

-дог

-гyй

-би

-бди

OoХ-13. Расскажите подробно, что делают / не делают эти люди.

Жэшээ:Бадмын эжы дэлгyyртэ наймаалдаг. Тэрэ-………

Тэрэ хубсаhа наймаалдаггyй, эдеэ наймаалдаг.

  1. Манай аба эжы хоёр багшанар юм. Тэдэ ………

  2. Би олон дуушад нyхэдтэйб. Нyхэдни ………

  3. Тэрэнэй бага басаган тайзан дээрэ хатардаг. Соёлмаа ………

  4. Минии hанахада, тэрэ ехэ бэрхэ уран зохёолшо. Тэрэ ………

  5. Ямар hайхан зураг гээшэб! Минии hанахада, энэ хyн ………

  6. Тэдэнэй хyбyyд булта барилгашад юм. Тэдэ ………

  7. Саранай ахай манай эрдэмэй тyбтэ хyдэлдэг. Тэрэ ………

  8. Минии одхон басаган ooрoo бэрхэ оёдолшон юм. Саяанамни ………

  9. Би тоо бодолго бэшэ, хэлэ заадагби. Би ………

OoХ-14. Расскажите о ваших родственниках, друзьях, знакомых-учителях, певцах, ученых и т.д., что они преподают, поют, исследуют … .

Хh-14. Вежливо попросите собеседника показать, взять, дать, отнести, принести книгу, тетрадь, картину и т.д.

а) А: Энэ ном yгыш даа.

Б: Энэ гy?

б) А: Тэрэ ном yгыт даа.

Б: Тэрэ гy?

Х.y.: а) бэшэг, дэбтэр, зураг, хубсаhа, эдеэ;

б) харуула, абааша, аба, асара, хара.

OoХ-15. Разыграйте небольшие ситуации “В библиотеке”, “В магазине”: попросите библиотекаря, продавца принести, показать, дать вам книгу, картину и т.д.

ХOOРЭЛДЭЕ Хл-II.

ХЛ-1. В автобусе. Дарима разговаривает с попутчиком. Прочитайте диалог и скажите, кто ее попутчик.

Цыдып Цыбикжапович: Ши Эрдэниин Дариима гyш даа?

Дариима: Тиимэ. Хyлисэгты. Та хэмта?

Ц.Ц.: Би абыншни нyхэрби, Цыдып Цыбикжапович гээшэб. Ямар абадаа адли басаган гээшэбши! Абашни эмнэлгынгээ газарта хyдэлдэг зандаа гy?

Д: Тиимэ. Тэрэ хyyгэдэй эмшэн. Та ooрoo юу хэдэгбта?

Ц.Ц.: Эжытэйшни адли мэргэжэлтэйб, харин мyнoo наймаа хэдэгби. Шинии эжы hургулидаал хyдэлдэг бэзэ?

Д: Тэрэ мyнoo Буряадай гyрэнэй ехэ hургуулида хyдэлдэг, буряад хэлэ заадаг.

Ц.Ц.: А-а, ямар hонин гээшэб! Ехэл бэрхэ багша даа. Далай ахайшни hурадаг гy, али хyдэлдэг гy?

Д: Ахай мyнoo ординатурада hурадаг. Тэрэмнай гэр бyлэтэй, нэгэ yхибyyтэй.

Ц.Ц.: А-а, харыш-а! Эгэшэшни хаанаб?

Д: Саран абгай ехэ hургуулида хари хэлэнэй багшын мэргэжэлдэ hурадаг.

Ц.Ц.: Тиинэ гy? Эжыдээ адли багша болохо ха юм! Хадамтай бэшэ бэзэ?

Д: Yшoo yгы.

Ц.Ц.: Тэрэ дууладаг басагантнай хэн гэжэ нэрэтэйб даа?

Д: Долгор гy?

Ц.Ц.: А-а, нээрээ, Долгор. Абадаа адли hайнаар дууладаг басаган даа. Одхонтной хэдытэйб даа?

Д: Эрдэм дyрбэтэйхэн. Тэрэ yшoo хyyгэдэй сэсэрлигтэ ябадаг.

Ц.Ц.: М-м, хyнэй yхибyyд ямар тyргэн ургадаг гээшэб!..

Асуудалнуудта харюусагты:

  1. Цыдып Цыбикжапович ямар мэргэжэлтэйб?

  2. Тэрэ багшалдаг гy?

  3. Дариимын аба хаана хyдэлдэг бэ?

  4. Дариимын эжы ямар багшаб?

  5. Дариимын ахайнь хэн болохоб?

  6. Дариимын эгэшэнь хyдэлдэг гy?

  7. Эрдэнитэнэй бyлэдэ хэн hайнаар дууладаг бэ?

  8. Эрдэниин одхон hурагша гy?

Хл-2. Найдите бурятские эквиваленты к этим словам, словосочетаниям и предложениям.

Извините; больница; детский врач; по-прежнему работает; преподает язык; смотри-ка; учится на преподавателя; незамужем; пока нет; та, которая поет; как быстро растут.

Хл-3. а) Найдите в диалоге слова, словосочетания и предложения, которые передают удивление, переспрос, подтверждение.

б) Прослушайте реплики и отреагируйте на них.

Хл-4. Соотнесите реплики. Отработайте произношение и интонацию.

1. Би Эрдэниин нyхэрби. а) Нээрээ гy?

2. Эжытэйшни адли мэргэжэлтэйбди. б) Хаана?

3. Эгэшэшни баhа гэр бyлэтэй гy? в) Харыш-а…

4. Тэрэ мyнoo ондоо тээ хyдэлдэг. г) А-а, ойлгосотой.

5. Ехэл бэрхэ багша даа. д) Yшoo yгы.

Хл-5. Подберите кассу подстановок к подчёркнутым словам в следующих ми-

кродиалогах.

а) - Абатнай эмнэлгынгээ газарта хyдэлдэг зандаа гy?

- Тиимэ. Тэрэ хyyгэдэй эмшэн.

б) –Шимнай тэрэ дууладаг басаган гyш даа?

– Yгы. Битнай тэрэнэй эгэшэб.

Хл-6. Прочитайте диалог. Отработайте его произношение и интонацию. Разыграйте на уроке.

Хл-7. Разыграйте диалоги по следующим ситуациям.

Ситуация 1: Двое друзей рассматривают фотоальбом, в котором есть несколько фотографий родственников на работе.

А: Вы в гостях у друга рассматриваете фотографии. Интересуетесь, где работают его родственники.

Б: Вы показываете другу фотоальбом и комментируете фотографии. Рассказываете, кто, что делает, где работает.

Ситуация 2: Знакомятся две женщины (двое мужчин).

А, Б: Вы знакомитесь с женщиной (мужчиной). Находите общих знакомых. В разговоре о своих семьях, вы выясняете, что ваши дети учатся вместе, также, что и ваши мужья (жёны) работают вместе. Вы удивлены.

ХOOРЭГТЫ Хг-II

Хг-1. Прочитайте текст и скажите, чем интересна эта семья. Как вы думаете, кто рассказчик?

Би нэгэ ехэ hонин бyлэтэй танилби. Тэдэ булта зохёохы ажалтай юм. Гэрэй эзэн, Дугар – дуушан, тэрэнэй hамган, Эржэн – хатаршан. Мyнoo тэдэ наhанай амаралтада. Харин yшoo хyдэлдэг. Дугар дээдэ hургуулида дуу заадаг. Эржэн хатарай дунда hургуулиин багша. Тэдэ хоёрой hурагшад эндэ тэндэ дууладаг, хатардаг. Жэшээнь, Дугарай нэгэ hурагша мyнoo Санкт-Петербургда дууладаг. Ехэ бэрхэ дуушан.

Дугар Эржэн хоёр гурбан yхибyyдтэй: эхир хyбyyдтэй, ори гансахан басагатай. Эхирэй нэгэниинь уран зохёолшо юм. Лубсан yхибyyдтэ ном бэшэдэг. Тэрэ “Одондо” хyдэлдэг. “Одондо” тэрэнэй олон хooрooнyyд гарадаг.

Лубсанай дyy, Гомбо, багшалдаг. Тэрэ hургуулида хyдэлдэг… Гомбо уран зурагай багша юм. Yшoo тэрэ ooрoo элдэб гоё зураг зурадаг. Тэрэнэй нэгэ хэды зураг Сампиловай музейдэ байдаг. Гомбо олон тyyхэтэ зура-

гуудтай. Тэдэнь ехэ hонин.

Энэ бyлын одхон басаган Саран-Гэрэл гэжэ нэрэтэй. Эрхэ бэрхэ Гэрэлхэн аба эжыдээ аб адли. Абадаа адли дууладаг, эжыдээ адли хатардаг. Ямар гоёор монгол дуу дууладаг гээшэб! Минии hанахада, тэрэ манай ерээдyй одон. Иимэл даа, минии hурагшымни бyлэ.

Даабари 1. Верны ли следующие утверждения? Нужно обосновать свой ответ.

  1. Дугар Эржэн хоёр хyдэлдэггyй, наhанай амаралтада.

  2. Тэдэнэй эхир хyбyyд нэгэ ажалтай.

  3. Ганса Саран-Гэрэлэй ажал зохёохы бэшэ.

Даабари 2. Найдите в тексте факты, которые дают основание для предлагаемых выводов.

  1. Тэдэ булта зохёохы ажалтай юм.

  2. Минии hанахада, тэрэ манай ерээдyй одон.

  3. Би нэгэ ехэ hонин бyлэтэй танилби.

Oohэдoo бэлдэгты

Расскажите об одной интересной семье, которую вы знаете или о которой вы слышали или читали.

& УНШАГТЫ

У-1. Составьте из абзацев связанный текст.

Энэ Сэрэмпэлэй hамган. Тэрэ Аюуржана гэжэ нэрэтэй. Аюуржана хyyгэдэй сэсэрлигэй хyмyyжyyлэгшэ. Харин мyнoo хyдэлдэггyй. Жаахан yхибyyтэй.

Т эдэ гурбан yхибyyдтэй: хоер дангина-басагадтай, эрхэ-бэрхэ одхон хyбyyтэй. Ехэ басаганиинь Сэсэгмаа, бага басаганиинь Дулма, хyбyyниинь Алдар гэжэ нэрэтэй. Сэсэгмаань 13-тай, Дулмань – 11-тэй. Тэдэ hургуулида hурадаг. Сэсэгмаа Дулма хоёр бэрхэ hурагшад. Мyнoo Сэсэгмаа номой санда. Алдарынь – 9 hаратай. Ехэ хooрхэн хyбyyн даа. Тиимэ бэшэ гy? Минии hанахада, эндэ тэрэ басаганда адли. Тэрэ аба эжын баяр.

Энэ нyхэрэймни бyлэ. Нyхэрни Сэрэмпэл гэжэ нэрэтэй. Бидэ хоёр барилгада хyдэлдэгбди. Сэрэмпэл баhа гушан дyрбэтэй. Тэрэ минии унаган* нyхэр гээшэ. Ехэ хyхюутэй хyн юм.

* унаган нyхэр – друг детства

У-2. Прочитайте текст и скажите, какие профессии наиболее распростра- нены среди родителей учеников.

Минии ангиин yхибyyдэй аба эжынэр элдэб мэргэжэлтэй юм. Бидэ гурбан оёдолшодтойбди, хоёр жолоошодтойбди, дyрбэн наймаашадтайбди. Гурба-дyрбэн хyн гyрэнэй зургаанда хyдэлдэг. Жэшээнь, Галсанай аба – алба хаагша. Yшoo гурбан багшанартайбди. Хоёрынь манай hургуулида хyдэлдэг. Нэгэниинь – хyyгэдэй сэсэрлигтэ. Хоёр хyбyyдэймнай аба эжы нэгэ ажалтай. Балбарай аба эжы хоёр – эмшэд. Оюунын аба эжы – эрдэмтэд. А-а, yшoo Сэдэбэймнай аба эжы театрта хyдэлдэг ха юм. Тиимэ, тиимэ. Эжынь – хатаршан, абань – дуушан. Yшoo ангидаа ганса уран зохёолшотойбди. Гансахан юм, харин эгээ hонин хyмнай гээшэ. Энэмнай Тунгалагай аба.

Асуудалнуудта харюусагты:

1. Энэ ангиин аба эжынэр ямар мэргэжэлтэйб?

2. Хэнэй аба эжынэр нэгэ ажалтайб?

3. Хэн эгээ hонин мэргэжэлтэйб?

4. Танай hанахада, хэды хyн энэ ангида hурадаг бэ?

Выразите мысль по-другому.

1. Гyрэнэй зургаанда гурба-дyрбэн хyн хyдэлдэг.

2. Балбарай аба эжы хоёр – эмшэд.

3. Сэдэбэймнай аба эжы хоёр театрта хyдэлдэг.

4. Yшoo ангидаа ганса уран зохёолшотойбди.

Oohэдoo бэлдэгты

Ooб-1. Узнайте у своих одноклассников /одногруппников о профессиях их родителей.

Ooб-2. Составьте рейтинг наиболее распространённых профессий.

Подготовьте к нему комментарий.

У-3. Прочитайте текст и скажите, о каком салоне здесь идет речь.

С айн байна! Орогты даа наашаа. Энэл даа минии yйлэдбэри. Yйлэдбэримни тиимэ томо бэшэ. Гурбан цехтэйбди. Гушан хyн хyдэлдэгбди.

Энэ манай эсхэгшэд. Эндэ хубсаhа оёдоггyй, ганса эсхэдэг.

Хубсаhа оёлгын цехтэ оёдогбди. Тэрэмнай энэ. Эндэ арбан оёдолшод хyдэлдэг. Танилсагты даа, энэ манай эгээ бэрхэ оёдолшодой нэгэн – Наташа. Наташа элдэб хубсаhа оёдог.

Э нэ манай уран зурааша. Cэсэгмаа гоё хубсаhанай зураг зурадаг юм. Сэсэгмаа, нэгэ hайхан зураг харуулыш даа... Гоё бэзэ? Иимэл гоё зурагтай хубсаhа манай эндэ оёдог.

Зай, мyнoo наашаа орогты даа. Энэ минии “цех” гээшэ. Эндэ би хубсаhа зохёодогби. Манай yйлэдбэридэ элдэб хyн хубсаhа оёдог. Ганса туранхай, yндэр бэшэ, харин бyдyyн, набтархан, жаахан хyнyyд ерэдэг. Тэрэнь баhа hонин.

Yшoo эндээ бидэ нэгэ хэды хубсаhа наймаалдагбди. Энэ харагты, манай наймаанай хубсаhан. Иимэ хубсаhа бидэ эндэ тэндэ харуулдагбди. Энэл yндэр, туранхай басагадай хубсаhан гээшэ.

Мyнoo манай хубсаhа харуулдаг басагад yгы. Ямар басагад хyдэлдэг бэ гэжэ гy? Тэдэмнай олон бэшэ юм. Таба-зургаан басагадтайбди. Тэдэнэй хоёрынь оюутад. 17-той, 18-тай басагад. Гурбамнай гэр бyлэтэй, нэгэниинь yхибyyтэй. Эгээ ахань 25-тай. Баярмаамнай ехэ hонин мэргэжэлтэй юм. Тэрэ эрдэмтэн. Манай эрдэмэй тyбтэ хyдэлдэг. Тyyхэ шэнжэлдэг. Yшoo хоёр басагаднай театрта хyдэлдэг. Тэдэ “Бадма сэсэгтэ” хатардаг.

А суудалнуудта харюусагты:

  1. Энэ yйлэдбэридэ хyнyyд юу хэдэг бэ?

  2. Ямар мэргэжэлтэд эндэ хyдэлдэг бэ?

  3. Ямар хyнyyд эндэ хубсаhа оёдог бэ?

  4. Ямар хубсаhа эндэ наймаалдаг бэ?

  5. Хэд хубсаhа харуулдаг бэ?

Д-1. а) Составьте к тексту вопросы, ответы на которые могли бы служить планом текста.

б) Задайте их своему партнеру.

Д-2. Соответствуют ли следующие утверждения содержанию текста.

  1. Энэ yйлэдбэри жаахан.

  2. Эндэ элдэб мэргэжэлтэд хyдэлдэг.

  3. Эндэ ганса yндэр, туранхай басагадай хубсаhа оёдог.

Д-3. Вы – журналист. Подготовьте по этому рассказу небольшое сообщение об этом салоне одежды.

Д-4. Расскажите, что вы знаете о театре “Бадма сэсэг”?

У-4. Прочитайте текст и выделите то новое, что вы узнали из него. Постарайтесь определить значение выделенных слов по контексту.