МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ БИРСКИЙ ФИЛИАЛ
ФЕДЕРАЛЬНОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО БЮДЖЕТНОГО ОБРАЗОВАТЕЛЬНОГО УЧРЕЖДЕНИЯ ВЫСШЕГО ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ «БАШКИРСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ»
КАФЕДРА БАШКИРСКОЙ, ТАТАРСКОЙ И МАРИЙСКОЙ ФИЛОЛОГИИ
Курсовая работа
«Дмитрий Орайн творчествыштыже
удырамашын образше»
Возен: 3 курсышто тунемше
Ильтубаева Ю.Р.
Вуйлатыше:
кандидат педагогических наук, доцент
Александрова И.Ш.
Бирск 2015
Вуйлымаш
Ончылмут…………………………………………………………………...3
Тун ужаш. Д. Орайын творчествыштыже удырамашын образше………7
Дмитрий Орайын илыш корныжо да творчествыже……………………7
«Оляна» повестьыште удырамаш образ…………………………………11
«Чолга шудыр» повестьыште удырамаш образ………………………...17
«Тутыра вошт» романыште удырамаш образ…………………………...20
Иктешлымаш………………………………………………………………….24
Кучылтмо литератур………………………………………………………….
Ончылмут
Шымлымашын актуальностьшо. Удырамаш илышыште ик эн кугу верым налеш. Тудын образше сылнымутан произведенийыштат ордыжеш кодымо огыл. Удырамашым почеламутыштат, прозыштат, драматургийыштат ужына. Мутлан, В. Колумбын «Удырамашын шинчаже» легендыже, А. Иванован «Ава кид» почеламутшо, С. Чавайнын «Удыр-влак» поэмыже, В. Абукаев-Эмгакын «Ава шум» ойлымашыже, Д. Орайын «Оляна» повестьше да молат.
Ожнысо жапым ончалаш гын, марий удырамаш пеш неле илыш дене илен. Тидым ме ятыр произведенийыште ужына. Мутлан, А.Ф. Конаковын «Поран», «Тулык удыр», «Кунавий». Тыште автор пычкемышлык, еш кокласе торжалык ваштареш шогымашым ончыктен. Поснак удырамашын правадыме илышыже, кочо пурымашыже раш коеш.
20-шо ийлаште М. Шкетанын ойлымашлаштыже марий удырамашын илыш пурымашыже («Вакш агур», «Чодыра лонгаште»), тошто шонымашан айдемын осал корныш шогалмыже, тудын уда мораль тусшо, койышыжо («Анукын титакше») ончыкталтыныт. С. Чавайнын «Мукш отар» музыкальный драмыштыжат у илышым чонымо саманыште илыш-пурымашыжым муышо марий удыр нерген ойлалтеш.
30-шо ийлаште С. Чавайнын «Элнет» романже савыкталтеш. Тыштат автор ик эн виян образлан удырамаш героиня-влакым: Чачи ден Тамарам ончыктен. Нине удырамаш-влак кок турло улыт. Иктыже - грамотым тувыт палыдыме, но мураш, пашам ышташ тале, весыже – дворянка, земский начальник удыр. М. Шкетанат «Эренер» романыштыже Совет власть жапыште у марий интеллигенцийын кушмыжым ончыкта. Тидым Клавдия Алгаеван образше гоч ужына. Кугу Октябрь удырамашлан чыла шотышто кумда корным почын, поръен дене тор праван лияш, тунемаш, образованийым налаш йоным ыштен. Тыштат алгаева шке пурымашыжым самырык тукым дене кылден, но тудо йоча-влакланкелге шинчымашым пуымо дене ок серлаге, ялысе рвезе-удырмыт коклаште у културым шындара, шара.
Ты ийлаштак Н. Игнатьевын «Комсомол удыр» повестьше лектеш. Тушто автор марий удырамашын койыш-шоктышыжым у семын почын пуэн. Огаптян ден Анфисан Мироновамытын ончыл ен улмышт, нунын виян койышышт, волгыдо кумылышт ончыктымо. Ш. Осып «Удырамаш корно» - автобтографий сынан, лирический шулышан социально-психологический романыштыжат удырамашын вержым ончыктымо. Маринан образше кок план дене суретлыме: еш илыш да мер паша. Произведенийыште Маринан у саманыште вашталт толмыжо ончыкталтеш, шке пагытшылан типичный сынан улеш.
Кугу сар жапыштат удырамашлан полеклыме произведений-влак шочыныт. Мутлан, Н. Ильяковын «Спайпер», Д. Орай «Онар калык», М. Казаков «Марий удырамашлан», С. Николаевын «Шинелян удыр» да молат.
Сар деч вара турло теме дене кылдалтше произведений-влак шочыныт. Теве С. Николаев исторический содержаниян «Айвика» музыкальный драмым воза. М. Казаковын «Первый марий художница», «Врач», «Туныктышо» почеламутлам печатла.
50-ше ийлаште В. Иванов прозыш кусна да «Ломберсолаште», «Сакавий», «Ава шум» произведений-влакым воза. Тыштат турло пурымашан удырамаш-влакым ужына. Кажныже шке койышышт, шонымашышт, пурымашышт дене ойыртемалтын шогат.
М. Рыбаков «Салтак вате», «Кинде», «Онтон» трилогийым воза. «Салтак вате» драмыште Лыстывийын образше гоч удырамашын пашаже, виян койыш-шоктышыжо кушмаште ончыкталтын.
Кызытсе марий литературыштат удырамашын образше кумдан ончыктымо. Мутлан, Ю. Артамоновын «Ятман вате-влак», «Марина Финляндийыш кая», А. Иванован «Арале мыйым, волгыдо Юмем!», Г. Алексеев «Тулык чон» да молат. Тыштат ме удырамашым турло могырым ужына.
Тыгеракын, марий литературышто марий удырамашын образше шуко шорынан. Турло пагытыште удырамашын илышыжым ужына. Кажне писатель шке образше-влакым чонымаште удырамашым кумдан почын пуаш тыршен. Тудым ме ешыштат, пашаштат, пасуштат, сарыштат, тунеммаштат - чыла вере ужына.
Тыгеракын, курсовой пашанан темыже: «Д. Орайын творчествыштыже удырамашын образше».
Шымлымашын проблемыже: Д. Орайын творчествыштыже удырамашын образшым шерын лекташ.
Шымлымашын цельже: палемдыме проблемым решатлаш.
Пашан задачыже-влак:
1) Д. Орайын творчествыштыже удырамашын образшым келгын шерын лекташ;
2) прозаикын илыш корныжым шергал лекташ;
3) мутмастарын возымыжо нерген лекше статья-влакым кучылтын, тема могырым да сылнылык шот дене ик радамыш кондаш.
Кучылтмо источник-влак: шымлымашыште авторын «Оляна», «Чолга шудыр», «Тутыра вошт» произведенийлажлан э‰ертыме.
Шымлымашын методшо-влак: тиде проблеме дене кылдалтше литературым шымлаш да лончылаш; туныктымо пашаште кучылталтше паша-влакым лончылаш.
Шымлымашын улыкшо: Д. Орайын творчествыже шымлалтын, но посна удырамш-образ-влакым чумырен рашемдыме огыл. Школлаште Д. Орайын творчествыжым тунемыт гынат, творческий пашажым тичмаш радамлыме огыл.
Шымлымашын кÿлешлыкше: курсовой паша школышто марий литературым туныктышо-влаклан, тунемше-влаклан Д. Орайын творчествыжым шымлымышт годым мыняр-гынат пашаштым куштылемден кертеш.
Курсовой пашан чо‰алтмыже: шымлымаш тыгай ужаш гыч шога: ончылмут, тÿ‰ ужашыштыже прозаикын произведенийлажым лончылымо да тушто удырамаш образ-влакым палемдыме, иктешлымаш, приложений гыч шога. Кучылтмо литератур ончыкталтеш. Курсовой пашан кугытшо 28 странице.