Морфология

Сөз құрамы. Морфема туралы түсінік. Түбір және қосымша морфема.

Жалғау мен жұрнақ, олардың айырмашылығы, жалғаудың сөз бен сөздің айланыстыратындығы. Жұрнақтың сөз түрлендіруші және сөз тудырушы болып бөлінетіндігі. Жалғау. Жалғаудың түрлері. Көптік жалғау, мағынасы мен қызметі. Тәуелдік жалғауы: мағыналары мен қызметі. Оңаша және ортақ тәуелдеу. Септік жалғауларының тұлғалары. Жіктік жалғау, оның қызметі. Зат есімнің жіктелуі. Қалып етістіктерінің жіктелуі. Есімше тұлғаларының жіктелуі. Көсемшенің жіктелуі. Жедел өткен шақ және шартты рай тұлғасындағы етістіктің жіктелуі. Бұйрық райдағы жіктік жалғаулары. Қосымшалардың орын тәртібі. Омоним қосымшалар.

Сөз тұлғасы. Негізгі түбір, оның белгілдері. Түбірлес сөздер. Біріккен сөздер және кіріккен сөздер. Қос сөз, оның түрлері: қайталама қысқартып айту. Жазудың жолдары. Дара және күрделі сөздер. Тіркесті күрделі сөздер мен аналитикалық формалы сөздер туралы мәлімет.

Сөз таптары

Зат есім. Зат есімнің лексика-семантикалық топтары: жалпы және жалқы есімдер, деректі және дерексіз зат есімдер, жекелік пен жинақтық зат есімдері. Зат есімнің грамматикалық категориялары: жекелік-көптік категориясы, тәуелдеу категориясы, септеу категориясы. Зат есімнің жіктелуі. Көмекші есімдер.

Сын есім. Қызметі, мағыналық топтары. Тұлғасына қарай және құрамына қарай түрлері. Сын есімнің шырайлары, жасалу жолдары. Сөйлемде атқаратын қызметі.

Сан есім. Мағыналық топтары. Дара және күрделі сан есімдер. Сан есімнің сөйлемде атқаратын қызметі.

Есімдік. Қызметі, мағыналық түрлері. Есімдіктердің түрленуі, ондағы ерекшеліктері. Есімдіктің сөйлемде атқаратын қызметі.

Етістік. Дара және күрделі етістіктер. Етістіктің аналитикалық формалары. Негізгі және көмекші етістіктер. Етістіктің лексикограмматикалық категориялары: салттық-сабақтылық категориясы, болымдылық-болымсыздық категориясы, етіс категориясы. Етістіктің функционалдық тұлғалары: есімше, көсемше, тұйық етісті.

Етістіктің грамматикалық категориялары: рай категориясы, түрлері, жасалу жолдары; шақ категориясы, оның түрлері мен жасалу жолдары.

Үстеу, морфологиялық сипаты, қызметі. Үстеудің мағыналық түрлері.

Сөйлемде атқаратын қызметі.

Шылау. Шылаудың сөз табы ретінде танылу себебі. Шылаудың түрлері: септеулік, жалғаулық, демеулік шылаулар.

Еліктеу сөздер, олардың түрлері: дыбыстық еліктеуіштер мен бейнелеуіш сөздер. Еліктеу сөздердің сөйлемде атқаратын қызметі.

Одағай. Одағайдың ерекшеліктері, тыныс белгілері. Мағынасына қарай көңіл-күй одағайлары, жекіру, шақыру одағайлары болып жіктелетіндігі.

Сатылай комплексті талдау. Сөз құрамын, лексика-грамматикалық мағынасын сатылай комплексті талдау сызбасы. Тіліміздегі сөздердің құрылысына қарай дара, күрделі болып бөлінетіні, күрделі сөздердің тұлғасына жәнежасалу жолына қарай түрлері жүйелілікпен сатылап талданатыны. Сөздің лексика-грамматикалық мағынасын айқындау, ашу жолдары.

Синтаксис

Синтаксистің негізгі зерттеу объектілері – сөз тіркесі және сөйлем екендігі. Синтаксистің морфологиямен байланысы.

Сөз тіркесі. Сөйлем құрамында өзара тұлғалық және мағыналық жақтан сабақтаса байланысқан сөздердің тобы – сөз тіркесі деп аталатыны.

Сөз тіркесінің компоненттері: бағыныңқы және басыңқы сыңарлар. Сөз тіркесі құрамындағы сөздердің тәсілдері. Сөздердің байланысу түрлері (қиысу, меңгеру, матасу, қабысу, жанасу). Сөз тіркесінің типтері: есімді және етістікті тіркес. Сөз тіркесінің тұрақты тіркестен айырмашылығы.

Сөйлем мүшелері: сөйлем мүшесі болу шарттары. Дара және күрделі мүше. Бірыңғай мүшелер. Үйірлі мүше. Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері. Бастауыш, баяндауыш. Бастауыш пен баяндауыштың қиыса байланысуы. Сөйлемнің тұрлаусыз мүшелері: анықтауыш, анықтауыштың түрлері. Толықтауыш, тура және жанама толықтауыш. Пысықтауыш, пысықтауыштың түрлері.

Сөйлемнің айқындауыш мүшелері. Оқшау сөздер.

Жай сөйлем. Сөйлем туралы түсінік. Құрылысына қарай жай және құрмалас сөйлем болып бөлінетіндігі, мақсаты мен сазына қарай хабарлы, сұраулы, бұйрықты, көңіл-күйге байланысты лепті сөйлемдерге бөлінетіні. Жалаң және жайылма сөйлем. Толымды және толымсыз сөйлем. Жақты және жақсыз сөйлем. Атаулы сөйлем. Төл сөз бщен автор сөзі. Төлеу сөз.

Құрмалас сөйлем. Құрмалас сөйлемнің белгілері, жасалу жолдары, түрлері.

Құрмалас сөйлем мен жай сөйлемнің айырмашылықтары. Құрмалас сөйлем түрлерінің бір-ьірінен айырмашылықтары.

Салалас құрмалас сөйлем. Компоненттерінің байланысу тәсіліне қарай жалғаулықты және жалғаулықсыз салалас сөйлемдерге жіктелетініз.

Салаластың мағыналдық түрлері.

Сабақтас құрмалас сөйлем, жасалу жолдары. Мағыналық түрлері.

Аралас құрмалас. Көп құрамды салалас. Көп бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемдер.

Сатылай комплексті талдау. Сөйлемнің құрылымын, сөйлемдегі сөздердің байланысу формаларын сатылай комплексті талдау сызбасы. Сөйлемнің айтылу сазы мен мақсатына қарай түрлері, құрылысына қарай жіктелетіні жүйелі талданатыны. Сөйлемдегі сөздердің атқаратын қызметі мен бір-бірімен байланысу жолдары (тәсілдері, түрлері), сөз тіркес, оның түрлері, лексика-грамматикалық қатынасы тірек сызба бойынша айқындалатыны.