48. Қытай Халық Республикасының экономикалық реформалары мен жетістіктеріне қысқаша сипаттама беріңіз.

Аграрлық реформа. Қытай ауылдарындағы шаруашылық жүйесінің реформасы ең бірінші жарияланып, басқа сектор реформаларынан ерте басталып, ерте аяқталған болатын. Сондай-ақ бұл реформа ҚХР-ң басқа да әлеуметтік-экономикалық салаларындағы реформаға бағыт бағдар берген.

Аграрлық жүйедегі реформа ұғымын экономистер социалистік өндірістің даму қажеттіліктеріне сәйкес жүргізілетін халық шаруашылығының негізгі түрлерін қайта құру деп түсіндіреді. Шаруашылық жүйедегі реформаны қарастырғанда Қытай ғалымдары шетелдің тәжірибесін пайдалануға тырысты. Нәтижесінде Қытайдағы аграрлық реформа шетел үлгілерінің пайдалы және пайдасыз жақтарын ескере отырып, Қытай ерекшеліктерімен жаңа шаруашылық үлгісін жасады. ҚХР-дағы аграрлық реформаның теориялық негізі социалистік ел экономикасының қоғамдық жеке меншікке негізделген жоспарлы тауар шаруашылығы болып табылады, ал мақсаты біртіндеп тауар шаруашылығы негізінде ауылдық жүйеге көшіп экономиканың барлық салаларын қамтамасыз ету.

1990 жж. өнеркәсіпке құйылған инвестиция көлемі шамамен 7 есеге өсіп, 17 трлн. юаньді құрады. Реформа жылдары кезінде өнеркәсіп өндірісінің көлемі шамамен 19 есеге өсті. Қазіргі таңда жеңіл өнеркәсіптің үлесі ауыр өнеркәсіппен теңесті. Реформа басынан бастап жеңіл өнеркәсіптің өнім көлемі 25 есеге өсті, ал ауырдікі 15 есете өсті. Көмір өндірісі 627-ден 1100 млн т-ға өсті(әлемде тұрақты бірінші орын). 1960 жылға дейін тұрақты лидер КСРО болатын.

Нарықтық экономикаға біртіндеп көшу. Қаржы жүйесін реформалау Қытайда 80-жылдардың ортасында жүргізілді. Оның нәтижелерін толық елестету үшін Қытайдың бұрынғы және қазіргі қаржы жүйесін салыстырған жөн. Басты қаржыны жинақтаушы және бөлуші мемлекеттік бюджет болып табылады, басты қайнар көз кәсіпорындардың таза табысы (соңғы жылдары сыртқы сауда ролі жоғарлауда). Алайда қаржыны басқару жүйесі оның реформасынан кейін мемлекеттік бюджет инструментінен басқа жаңа механизм пайда болды – кәсіпорындардың шаруашылық жүргізу қызметі.

Көптеген Қытай ғалымдары 1976 жыл мен 1985 жыл арасында ҚХР-да болған қаржы реформасын 3 кезеңге бөледі.

Бастапқы 3 жыл Қытай қаржы жүйесін реформалаудың эксперименталды-дайындық кезеңі болып табылады.

Екінші кезең орталық пен шалғай аймақтар арасындағы қаржылық қатынас формасының жасақталуымен ерекшеленеді. Бұл жүйе сәтті болып 1984 жылға дейін өмір сүрді. Ал 1984 жылы пайдадан аудару жүйесі бірегей салық механизмімен ауыстырылды. Бұл ҚХР-дағы қаржы реформасының 3-кезеңі болып келеді. Бұл кезеңге қытайлықтар 1978 жылдан бері дайындық жүргізген. Пайда үлесінен өзіндік қорларды қалыптастырумен бірге осы пайданы кәсіпорындар, жергілікті және орталық бюджет арасында бөлу принципін анықтау қажеттілігі туды. Сол кезден бөлудің жасақталған нұсқалары салықтық заңның негізіне енді.

Өнеркәсіпті басқаруды реформалау. Өзінің өнеркәсібі бар кез келген мемлекетте оны басқарудың екі деңгейі бар: өндірісті кәсіпорын деңгейінде және бүкіл ұлттық өнеркәсіп өндірісінің басшылығы деңгейінде. Бұның әсер ету дәрежесі түрлі факторлармен анықталады – ұлттық өнеркәсіптің мамандануы, оның халықаралық еңбек бөлінісіне қатысу формасы, басты идеология (дамудың демократиялық концепциясына жақын болуы нарықтық механизмнің кең қолданылуы мен кәсіпорынның шаруашылығын басқарудың еркіндігімен тұспа-тұс келеді), уақыт жағдайы. Осы және басқа да факторлар өнеркәсіпті басқаруды қалыптастыруда тең дәрежеде әсер етеді, кейбір жағдайда кейбір факторлар басымды түрде әсер етуі мүмкін.

Өндірістік компаниялар құру кәсіпорындар арасындағы кооперацияны күшейтті.

49.Әлемдік экономикадағы трансұлттық компаниялардың орны мен рөліне сипаттама беріңіз.

Қазіргі әлемдік экономикада трансұлттық корпорациялардың (ТҰК-дың) санының, экономикалық қуатының және іс-әрекеті масштабының өсуі, олардың ӘЭ-ның маңызды бір субьектілеріне айналуы үдерісі байқалып жатыр. Олардың саны әсіресе ХХ ғ II жартысында көбейді. Информациялық қоғамның қалыптасуы және постиндустриальды модернизация халықаралық қатынастарда көптеген өзгерістер мем шешімі көп сұрақтарды туындатты. Яғни бұл әлемдік экономиканың трансұлттануының бастауы болды.

Әлемдік экономиканың трансұлттанудың мәні. Өндірістің үлкен көлеміне қолжеткізу және капиталдардың келуі үшін көптеген корпорациялар өз ұлттық шегінен шығып басқа өндірушілермен бірігуге тура келді. 80-ші жылдары, трансұлттық компаниялар әлемдік шаруашылықтың 45%-н бақылап отырды. Трансұлттық компаниялардың қызметінің негізгі эффективти факторы мемлекеттердегі саяси тұрақтылық болып табылады.

Әлемдік экономиканың трансұлттануы процесстері пошлиндық емес сауда зоносын, мемлекеттер арасындағы серіптестік қатынастарды, интеграцияны қалыптастырады. Əлемдiк экономикада шын мəнiсiнде дамыған елдердiң ұлттық компаниялары болып табылатын трансұлттық компаниялардың (ТҰК) мүдделерi үстемдiк етiп отыр. Қазiргi кезде ТҰК əлемдiк өнеркəсiп өндiрiсiнiң жартысына дерлiгiн бақылайды.

Әсіресе әлемдік нарықты жаулап алудың белсенді әрекетерін трансұлттық компаниялар 1950-жылдардың басынан жүзеге асыра бастады, бұған халықаралық экономикалық байланыстарды либерализациялау саясаты, отаршылдықтан босаған жаңа мемлекеттердің пайда болуы, тұтынушы сұраныстың өсуі және өзге де факторлар оңтайлы әсер етті. Трансұлттық компаниялардың саны, масштабы және көлемі жөнінен қарқынды дамуы олардың халықаралық экономикада маңызды рөл ойнауына жол ашты.

Әлемдік экономиканың интернационализация және ғаламдану үрдістері, қаржылық саладағы ұшқыр бәсекелестік трансұлттық банктердің қалыптасуы мен өрістеуіне жағдай жасады. Халықаралық деңгейде компаниялардың бірігуі, лизинг, несиелеу және инвестиция құю операцияларын жүргізетін күшті қаржылық институттардың ТҰК-дың негізгі элементіне айналуы қалыпты жағдай санала бастады.

Соңғы онжылдықта бірігу есебінен ТҰК іріленуі күшейді. Бұл бірнеше себептермен түсіндіріледі. Біріншіден, осы жолмен ТҰК оларды қызықтырушы нарық көздеріне оперативті және эффективті қол жеткізуге мүмкіндік алады. Екіншіден, бірнеше нарықта бір мезгілде болу олардың бір немесе бірнешеуінде конъюктураның нашарлануы жағдайында үлкен тұрақтылықтықамтамасыз етеді. Үшіншіден, өндірістің қазіргі технологиялық деңгейін, ғылыми-зерттеу жұмыстарына жұмсалатын қаржыны қамтамасыз ету мақсатында ірі трансұлттық компаниялар үшін олар тартатын қаржылық ресурстар қол жетімді болып табылады.

Әлемдік экономиканың трансұлттанудың ерекше белгiлерi: нарықтарға ғаламдық тұрғыдан көз жiберу жəне бəсекенi əлемдiк ауқымда жүзеге асыру; əлемдiк нарықтарды бөлiсу; өз елдерiнiң мемлекеттiк аппаратын компаниялардың мүдделерiн iлгерiлету үшiн

Кейбір ғалымдардың пікірінше, қазір әлемде экономиканы «ұстап тұрған » ірі 147 ТҰК бар. Олардың қолындағы ақша кейбір мемлекеттің ЖІӨ жоғары болып табылады.

пайдалану; ТҰК жұмыс жүргiзiп отырған мемлекеттерге экономикалық жəне саяси ықпалды жүзеге асыру болып табылады.