30. Әлемдік эколномикадағы ашық және жабық ұлттық экономикалық үлгілердің қайшылықтарын түсіндіріңіз.

Ашық экономика - сыртқы дүниемен кең ауқымды сауда-экономикалық және қаржы байланыстары бар экономика. Мұндай экономикалык жүйе сыртқы сауда, капитал экспорты менимпорты арқылы халықаралық еңбек бөлінісіне қатысуын көздейді.

Ашық экономиканың жағымды жақтары:

1. Мемлекеттегі ресурстрадың жалпы көлемі өзгереді, сонымен бірге ресуртар ұтымды орналастырылады және тиімді қолданылады.

2. Өндірістің кооперацияоануы және мамандануы жетілдірілді.

3. Өндірістің кеңеюінен және оның ұтымды ұйымдастыру есебінен қосымша пайда түседі.

4. Ішкі нарықтағы бәсекелестік нығаяды, ол өз кезегінде шығындардың азаюына және тауар сапасының жақсаруына алып келеді.

5. Шетелдік жаңа технологияларды, құрал - жабдықтарды, ақпаратты, басқару тәжірибесін алып пайдалану мүмкіндігі.

Ашық экономиканың жағымсыз жақтары:

1. Ұлттық экономикаға әлемдік қаржылық және экономикалық дағдарыстар әсері күшееді, ұлттық экономиканың тұрақсыз болу тәуекелі артады.

2. Шетелдік бәсекелестік жеке өндірістің және экономикадағы отандық салардың құлдырауына алып келуі мүмкін.

3. Ұлттық экономиканың импорттан тәуелділігі артады. Егер импорт 30% асатын болса, кейбір тауарлар өндіру саласындағы жағдайды өзгерту қажет.

Ашық экономика ұлттық шаруашылықтардың байланысына алып келеді. Яғни, экономикалық тәуелділік пайда болады. Экономикалық тәуелділік мемлекеттегі жағдайларға теріс әсерін тигізеді.

Жабық экономика — халықаралық сауда-саттық процесінен оқшауланған экономика. Ол тек қана өз елінің технологиясы мен тауарларын пайдаланады, шет ел инвесторларын өз еліне жібермейді, олардың тауарларын алмайды, шет елден әкелінетін тауарларға шектен тыс көп салық салады, халыққа сапасы төмен болса да, өз елінің тауарларын өткізеді. Жабық экономикада таза экспорт есепке аынбайды.

Жабық экономиканың жағымды жақтары:

1. Отандық өнеркәсіптің дамуы;

2. Әлемдік экономикалық жағдайдалардан, импорттан тәуелсіздік, экономиканың салыстырмалы түрде тұрақтылығы;

Жабық экономиканың жағымсыз жақтары:

1. Тұтынуға және өндіріске қажет тауар, материал, технология дефициты.

2. Төмен техникалық үдеріс.

3. Шетелдік валютаның жетіспеушілігі.

4. Инвестициялық саясат тек ғана мемлекет тарапынан жүргізіледі, кәсіпкерер қатыспайды.

5. Өмір сүру деңгейі салыстырмалы түрде төмен болу.

31. Ұлттық экономиканың бәсекелестік қабілеттілігін түсіндіріп, оның теориялық негіздерін түсіндіріңіз.

Ұлттық экономиканың бәсекелестік қабілеті - мемлкеттің экономикасының және даму перспективаларының негізгі көрсеткіші болып табылады. Әрине, ұлттық экономика бәсекелестігі мемлекеттегі экономикалық, әлеуметтік, саяси және басқа факторларға байланысты болады.

Ұлттық экономика бәсекелестік мәселесі ғылыми және экономикалық зерттеулердің объектісі болып табылады. Көп мемлекеттерде бәсекелестік мәселесі бойынша ұлттық органдар құралған (АҚШ, Франция, Жапония).

Қазіргі уақытта Бүкіләлемдік экономикалық форум 2011 жылы енгізілген «Growth Competiteveness Index» индексін қолданылады. Бұл индекс ұлттық экономиканың тұрақтылыққа жету қабілеттілігін анықтау үшін қолданылады. Бұл өспелі бәсекелестік индексі үш көрсеткішке негізделген: макроэкономикалық жағдай, мемлекеттік институттардың сапасы, технологиялардың даму деңгейі.

Ұлттық экономика бәсекелестігі және оның құрамды бөліктерінің - тұрақты көрсеткіш емес.

М. Портер теориясы бойынша халықаралық нарықтағы мемлекеттін бәсекелестігін белгілі детерминаттар жиынтығы «Ұлттық ромб» анықтайды. «Ұлттық ромб» мемлекеттің өзінің бәсекелестік арттықшылдықтарын жүзеге асырудағы жағымды немесе жағымсыз ортаны қалыптастыратын, бір - бірімен байланысты детерминаттар жүйесін анықтайды. Ол 4 құрамнан тұрады: 1. Фирмалардың стратегиясы, бәсекелестігі, құрылымы; 2. Сұраныс параметрлері; 3. Факторлық параметрлері, көрсеткіштері, 4. Жақын және қосалқы салалар.

Фирмалар стратегиясы, бәсекелестігі, құрылымы ұлттық бісекелестікті қамтамассыз етуде айтарлықтай орын алады. Егер фирмалар арасында бәсекелестік болмаса, фирмалар стратегиясы бәсекелестік жағдайындағы қызметке бағытталмаса, онда бұл фирмаларда халықаралық нарықта бәсекелестік артықшылығы болмайды.

Сұраныс парамерлері - бұл біріншіден, сұраныс сыймдылығы, оның даму динамикасы, тауар түрлері бойынша дифференциясы, сатып алушылардың тауар және қызмет сапасына талап етушілік.

Факторлық параметрлер - мемлекеттің және оның экспортқа бағытталған салаларының бәсекелестік артықшылдықтарын қалыптастыруға қажетті материалды және материалды емес шарттар болып табылады.

Жақын және қосалқы салалардың ұлттық экономикада болуы әлемдік нарықтағы экспортқа бағытталған салалардың бәсекелестігі үшін маңызды. Яғни осы салаларды қажетті материалдармен қамтамассыз ететін салалар. Мысалы, жартылай фабрикаттар, ақпарат т.б.

Бұл детерминаттармен қатар М. Портер кездейсоқ жағдайларды және мемлекет ролін қарастырған. Кездейсоқ жағдайлар мемлекеттің бәсекелестік арттықшылығын күшейту немесе әлсірету мүмкін. Бұл жағдайларға жаңа технологиялар дамуын, ресурстар бағасының өзгеруін, әлемдік қаржылық нарықтағы өзгерістерді, валюталық курс өзгерісін т.б жатқызуға болады.

Мемлекеттің ролін негізгі детерминаттарға әсер ету болып табылады. Оның әсері жағымды және жағымсыз болу мүмкін. Мемлекет детерминаттарға экономикалық саясат арқылы әсер етуі мүмкін.