2 Маржиналдық талдаудың мәні мен міндеттері.
Маржиналдық талдау (зиянсыздық талдауы) нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттерде кеңінен қолданылады. Оның негізгі мүмкіндіктері:
Пайда соммасын өзгертетін факторлардың әсерін нақты есептеуге және осы негізде пайданың өсімінің құрылу және болжау үрдістерін басқару;
Сату көлемінің, тұрақты шығындардың зиянды деңгейін (табыстылық шегін) анықтау;
Ұйымның қауіпсіздік деңгейін (залалсыздық деңгейін) анықтау;
Алдыға қойылған пайдаө сімін алу үшін қажетті сату көлемін анықтау;
Өндіріс қарқынына, өнім ассортиментіне, баға саясатына, технологияға, құрал-жабдықтарға және т.б. шығындарды азайтып, пайданы өсіруге байланысты тиімді басқарушылық шешімдер қабылдауға негіз.
Маржиналдық талдау бір өнімге келетін айнымалы шығындардың, тұрақты шығындардың, бағаның және сату көлемінің арасында тиімді комбинацияларды іздеуге бағытталған. Сондықтан бұл талдау шығындарды айнымалы және тұрақты деп бөлмей мүмкін емес. Зиянсыздық – бұл бизнес не пайда, не зиян алып келмейтін жағдайы, табыс тек шығындарды жабады. Зиянсыз сату көлемін шығындарды жабу үшін сатуға қажетті,кейіннен қосымша сатылған бірлігі ұйымға пайда алып келетін өнім бірлігі санымен көресуге болады. Өткізілген өнімнің нақты санымен зиянсыз өнімнің сату көлемі арасындағы айырма бұл – қауіпсіздік аймағы (пайда зонасы), ол жоғары болған сайын ұйымның қаржылық жағдайы да тұрақты болады.
3 Өткізу нарығындағы өнімнің үлесін анықтау және талдау.
Өткізілетін өнім көлемі сатып алушының төлемі бойынша немесе өнімді жіберу бойынша анықталады; ағымдағы бағалылықты және салыстырмалылықты, жоспарлылықты білдірілуі мүмкін. Нарықтық экономика жағдайындағы бұл көрсеткіш бірінші дәрежелі мәнді сатып алады. Өнімнің қалай сатылуына, нарықта оған сұранысы қандай екеніне оның өндіріс көлемі тәуелді болады.
Өткізілетін өнім, базистік есептеу және тізбек қарқынының өсуі және өсімі, шығару динамикасын зерттеуде талдаудан басталады
билет
1 Өндіріс құрылымының түрлері.
Кәсіпорынның өндірістік құрылымы деп оның бөлімшелерінің, цехтардың және қызметінің өнім өндірісі процесіндегі олардың өзара байланыс формаларын құраушы құрамы болып табылады.
Өндірісті ұйымдастыру формаларының сәйкестілігі мен оның элементтеріне байланысты өндіріс түрлері – жаппай, сериялы және жеке дара болып бөлінеді.
Жаппай өндіріс – ұзақ уақыт ішінде үздіксіз шығарылатын шектеулі номенклатуралық бұйымдар немесе материалдардың әрбір жұмыс орнында елеулі мөлшерде қатаң қайталанатын процестерді сипаттайды.
Жаппай өндіріс – ұқсас немес бірнеше біртипті өнеркәсіптік бұйымдарды үзіліссіз дайындаумен сипатталады.
Жаппай өндіріс түрінің артықшылықтары:
Жаппай өндірістің экономикалық артықшылығы мына төмендегілерден байқалады:
- мамандандырылған жоғары өнімді жабдықтарды және өндірістік үрдістерді кешенді түрде механикаландыру және автоматтандыруды қолдану;
- жабдықтарды қайта құру және оларды жетілдіруге байланысты уақыт ысырабының жоқтығы;
- өндіріс үрдістерінің ұзақтылығын қысқарту, еңбек өнімділігін және оның сапасын арттыру;
- өндірістік қуаттарды едәуір тиімді пайдалану және өнімнің өзіндік құнын елеулі кеміту.
Жаппай өндіріс түрінің идеалды нұсқасы болып, өндірістік үрдістердің операцияларының нәтижелі шикізатты іске қосудан бастап, дайын өнімнің шығарылуына дейінгі бұйымдар қозғалысының үзіліссіздігі саналады.
Сериялы өндіріс - жеткілікті көп мөлшерде шығарылатын өнімдердің түпкілікті және көп емес бұйымдардың номенклатурасын айғақтайды. Өнімді шығарудың көлеміне және номенклатуралық айырымына байланысты ұсақсериялы, орта сериялы, ірі сериялы өндіріс болып табылады.
Ұсақсериялы өндіріс кәсіпорны өнімнің шектелген номенклатурасын дайындайды және мерзім сайын қайталанады.
Өндіріс
түрі жұмыс орынның мамандану деңгейімен
немесе сериялық коэффицентпен анықталады:
Кс =
Мұндағы: Кс - сериялық коэффицент;
р - жұмыс орынның саны;
ч - әрбір өнімді дайындау барысындағы орындалатын операцияның
орташа саны;
п - өңделетін бұйымның саны.
Егер сериялық коэфицент 5-тен жоғары болмаса, өндіріс - ірі сериялық, ал сериялық коэфицент 5-20 дейін болса, онда өндіріс орта сериялы, 20-40 дейін болса - ұсақ болып есептеледі.
Сериялы өндіріс түрінің артықшылықтары:
кең номенклатуралы біртектес өнімдерді тұрақты шығарып тұруы;
жұмыс орнының бірнеше операцияларды жүргізуге мамандануы,
өндірілетін өнімдер мен бөлшектерді партиямен шығару;
қол жұмысын барынша қысқарту мүмкіндігі;
өндірісте қолданатын аспаптар мен технологиялық мамандандырылған құралдар түрін кеңінен қолдануы;
өндірісті игеруде орта білікті жұмысшылар санының көп болуы;
өндіріс циклының ұзақ еместігі;
өндірілген өнім сапасын тексеру үрдісінің автоматтандырылуы.
Жеке дара өндіріс – шығарылатын өнімнің кең номенклатурасын, сол сияқты көмекші операцияларға уақыт шығындарының көп жұмсалуы, еңбек өнімділігінің төмен және өнімнің өзіндік құнының жоғары болуын сипаттайды.
Жеке дара өндіріс түрінің артықшылықтары:
номенклатурасы көп әртүрлі өнімдерді өндіру мүмкіндігі;
жұмыс орындарын технологиялық мамандандыру қағидаларына сәйкес
ұйымдастыру;
әртүрлі құрал-жабдықтарды пайдалану арқылы технологияны қолдану;
технологиялық үрдісінде өнімді қолмен жинауда жоғары білікті жұмысшылардың,
оның ішінде іскер жұмысшылардың саны жеткілікті болуы;
өндіріс циклының ұзақтығы;
аяқталмаған өндіріс көлемінің көп болуы.