2. Еңбек уақытының қорын талдау

Кез келген кәсіпорында өнім өндіру көлемі тек жұмысшылар санына ғана емес, сондай-ақ өндіріске жұмсалған жұмыс уақытына да байланысты болады. Сондықтан жұмыс уақытын пайдалануды талдау кәсіпорындағы талдау жұмысының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.

Жұмыс уақытының қоры – белгілі бір кезеңде кәсіпорынның тізімдік құрамына кіретін барлық жұмысшылардың жасаған адам-сағат саны. Жұмыс уақытын пайдалануды талдау жұмыс уақыты балансының негізінде жасалады.

Жұмыс уақыты қоры (ЖУҚ) жұмысшылардың санына (Сж), бір жұмысшының бір жылдағы орташа жасаған жұмыс күнінің санына (К)  және жұмыс күнінің орташа ұзақтығына (t) байланысты болады: 8.5 кесте

Кәсіпорынның еңбек ресурсын пайдалану

Көрсеткіш	Көрсеткіштердің мәні		Өзгеріс(+,-)
	T0	T1
Жұмысшылардың орташа жылдық саны (Сж)	160	164	+4
Бір жұмысшының бір жылдағы жасаған орташа жұмыс күнінің саны, (К)	225	215	-10
Бір жұмысшының бір жылдағы жасаған орташа жұмыс сағатының саны, (С)	1755	1612,5	-142,5
Жұмыс күнінің орташа ұзақтығы, (Ұ)сағат	7,8	7,5	-0,3
Барлық жұмыс уақытының қоры (ЖУҚ)	280 800	264 450	-16 350

А) жұмысшылар саны

∆ЖУҚ_Сж= (С_ж1 - С_ж0)*К₀*Ұ₀= (164-160)*225*7,8 = +7020 сағ;

Б) Бір жұмысшының жасаған орташа жұмыс күнінің саны

∆ЖУҚ_К = С_ж1*(К₁ - К₀₎ *Ұ₀ = 164*(215-225)*7,8 = -12792сағ;

В) Жұмыс күнінің ұзақтығы

∆ЖУҚ_Ұ = С_ж1*К₀*(Ұ₁ - Ұ₀ ) = 164*215*(7.5*7.8) = -10578 сағ;

Жоғарыда көргеніміздей, кәсіпорын еңбек ресурстарының барлығын жеткілікті түрде қолдана бермейді. Орташа есеппен бір жұмысшының жұмыс уақытын ысырабы 10 күнге көбейген, ал барлығы 1640 күн немесе 12792 сағат (1640*7,8)

Жұмыс уақытының бір күндегі ішкі ауысымдық ысырабы 0,3 сағатты құрады, ал барлық жұмысшылардың жасаған жұмыс күндері үшін – 10578сағат (164*215*0,3)

Жұмыс уақытының жалпы ысырабы – 23 370 сағатты құрады. (12792+10578), немесе 8,8% (23370/264450).

3. Еңбек өнімділігін және кәсіпорын персоналын пайдалану тиімділігін талдау және есептеу.

Еңбек Өнімділігі - алынған өнім көлемінің оны дайындауға жұмсалған еңбекке қатынасы (еңбектің өндіріс үдерісіндегі тиімділігі). Уақыт өлшемінде өндірілген өнімнің мөлшерімен (өндіріммен) немесе өнім өлшеміне жұмсалған уақыт шығынымен (еңбек сыйымдылығымен) тұлғаланады. Жеке және қоғамдық еңбек өнімділігі түрлеріне бөлінеді. Біріншісі нақты еңбек шығынын, екіншісі нақты және өткендегі (затандырылған) еңбек шығынын көрсетеді.Өнімді өндіруге жұмсалған шығындар жанды еңбек шығындары мен өндіріс құрал-жабдықтарының шығындарынан тұрады. Ал соңғыларда, өз уақытында, соларды жасауға жұмсалған еңбек шығындары болып табылған. Сондықтан экономикалық теорияда өнімнің қандайына болмасын жанды (нақты) және зат түріндегі еңбек жұмсалады деп тұжырымдалады. Өткен (зат түріндегі) еңбек білім, информация т.с.с. түрде жинақталады. Өнімділік — осы жүйенің берілген уақыт мерзімінде өндірген өнімдерінің сол мерзімде жасалған, немесе еңдірілген өнімдер үшін тұтынылған ресурстардың санына арақатынасы. Егер ресурстардың аталған бір түрінің (еңбек, капитал, қуат, информация, материалдар) өнімділігін есептеу қажет болса, онда бұл есеп өнімділіктің жеке көрсеткіші болып табылады.

Мысалы: ЕӨ=Өнім көлемі/Тірі еңбек шығындары Өнімділікті өлшеудің негізгі екі тобы бар. Біріншіге өнімділіктің статикалық коэффициенттері жатады. Бұл баска тілмен айтсақ, белгілі уақыт мерзімінде жасалған шығындардын өлшеміне бөлінген өнімнің өлшемі. Екіншіге өнімділіктің динамикалық индексі жатады. Бұл өткен мерзімдегі өнімділіктің статикалық коэффициентіне бөлінген, белгілі мерзімдегі өнімділіктің статикалық коэффициенті. Егер әңгіме ресурстардың бір түрі туралы болса (еңбек, капитал, қуат, информация, материалдар) — бұл өнімділіктің жеке көрсеткіші (немесе ішінара өнімділіктің көрсеткіші). Еңбек өнімділігінің жеке көрсеткішінің формуласы:

ЕӨ = Өнім көлемі / Жанды еңбек шығындары

Бұның көп тараған формалары:

еңбектің бір сағатында немесе ақы төленген бір сағатта шығарылған өнім;

еңбек еткен бір адамның шығарғаны.

Өнімділіктің жеке көрсеткіштері өндіріс процесінің тиімділігіне жалпы сипаттама береді, бірақ көбінесе әр түрлі бағытталған болмаса да, сонда да динамикасы ұқсамайтын. Мысалы, капитал қайтарымы темендейді, ал материал қайтарымы өседі:

Капитал қайтарымы = - Өнім көлемі / Негізгі капитал шығындар

Материал қайтарымы = - Өнім көлемі / Агымаагы материалдық шығындар

Көпфакторлы еңбек өнімділігі көрсеткішінің бөлімінде мыналар болады:

ағымдағы шығындар (жұмысшы күшіне, шикізат, материалдар сатып алуға т.б.);

аралас бағалау (осы және басқалар).

11-билет.