6 Тақырып. Кәсіпкерлікті қаржыландыру

Сабақтың мақсаты:

1. Компанияларға капиталды ресурстарды алуда қаржы нарықтарының қандай көмек көрсететінін түсіндіру.

2. Фирма иелерінің ала алатын ұзақ және қысқа мерзімді несиелеудің түрлі көздерін сипаттау,

3. Меншік капиталға анықтама беру және меншік капиталды қарызданумен салыстыру.

4. Бөлінбеген пайданың анықтамасын беру және кәсіпорынның өсуін қаржыландыру үшін осы қаражаттардың қалай қолданылатынын түсіндіру.

5. Алғашқы және қайталама қор нарықтары мен олардың экономикалық өсу процессіндегі маңыздылығын сипаттау.

6. Жай және артықшыдығы бар акцияларды салыстыру.

7. Баланстық есеп беру және пайда мен шығындар туралы есеп берудің негізгі қызметтері мен баптарын сипаттау.

Сабақтың міндеттері:

1. Ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді несиелеудің арасындағы айырмашылықты айыруға үйрету.

2. Оқушылардың бөлінбеген пайда қаражаттары кәсіпорынның өсуін қаржыландыру үшін қалай қолданылатынын түсіндіре білуі қажет.

3. Оқушылар бизнесті қаржыландырудағы акциялардың рөлін бағалайды.

4. Өз бетінше жұмыс істей білу дағдысын дамыту.

Қарастырылатын сұрақтар:

• Ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді несиелеу

• Меншік капитал

• Бөлінбеген пайда

• Алғашқы және қайталама қор нарықтары

• Жай және артықшыдығы бар акциялар

• Баланстық есеп беру

• Пайда мен шығындар туралы есеп беру

Пайдаланылатын материалдар

Жаттығу	«Мәселені жасыру: Қоғам немесе меншік компания алдындағы жауапкершілік»
Слайд №1.	Қызмет түрлері бойынша таза табыс, млн. теңге
Слайд №2.	2001 жылы экономикалық қызмет түрлері эмитенттелген акциялардың бойынша бөлінуі
Слайд №3	Экономиканың салалары бойынша екінші деңгейдегі банктердің несиелері (млн. теңге)

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. «Экономика JA» Алматы, 2003ж.

2. К.Р.Макконнел, С.Л. Брю «Экономикс» Москва. ИНФРА-М 2006ж.

3. «Экономика JA. Қазақстан Республикасының қосымшасы» Алматы, 2003ж.

Қаржы нарығы

Қаржы нарықтары еркін кәсіпкерлік жүйесінде маңызды рөл атқарады. Олар ақшаларды жинақтаушылардан фирмаларға қарай ығыстырады, ал фирмала болса өз кезегінде бұл қаражаттарды жаңа капиталды ресурстарға инвестициялау үшін қолданады. Кәсіпкерлер қаржы нарықтарын күрделі инвестициялау үшін қаражаттар көзі ретінде қолданады. Бұл қарыздану, компанияның жаңа акцияларын сату, меншік қаражаттарды жинақтау секілді жолдармен іске асады.

Кәсіпорын капиталды ресурстарды жаңадан ашылатын немесе ұлғаятын кезде сатып алады. Бұл инвестициялау деп аталады. Алайда, әр-бір долларды инвестициялау үшін, шамамен осы сомма жинақталуы қажет екенін кез-келген адам біле бермейді.

Біз әлде-бір нәрседен бас тартып, үнемдейтін ақшалар экономикада бизнеске инвестиция ретінде жұмсалады. Көптеген американдықтар пайыз немесе табыс табу үшін өз жинақтарын банкке салады. Осы арқылы олар қаржы нарығының қатысушысы болады. Қаржы нарығы дегеніміз ақшаларды қолданғаны үшін ақша төлеуге келісетін қарыз алушы немесе басқа адамдар мен осы жинақтардың иелері арасында айырбас жүргізу.

Қаржы нарықтары кәсіпкерлік экономикасының маңызды бөлігі болып табылады. Қаржы нарығының екі жағы бар. Бір жағында, өз ақша қаражаттарын тиімді етіп салу жолдарын іздестіретін инвесторлар мен жинақтары бар адамдар болады. Екінші жағынан, капиталды ресурстарды сатып алуды қалайтын бизнесмендер болады. Бизнесмендер қажетті қаражаттарды алу үшін қаржы нарықтарын қалай пайдаланады? Олар ақшаны қарызға алады, капитал деп аталатын иелік үлесін сатады, немесе ақшаларды өздері жинақтайды. Шағын бизнесті қаржыландырудың бірнеше ерекшелігі бар.

Экономиканың бұл аясының кәсіпорындарын қаржыландырудың жеті көзі бар:

1. Жеке жинақтар. Жеке жинақтар көлемі шектеулі болса да, олар өте қажет, әсіресе, егер, кәсіпорын иесі қаржыландырудың басқа көздерін іздестіретін жағдайда.

2. Отбасы және жолдастар. Алғашқы кезде қаржыландырудың негізі көзі, бірақ, мұндай қарыздар мен инвестициялар жеке қатынастардың шиеленісуіне әсер етуі мүмкін.

3. Серіктестіктерді құру. Компанияның иелігін бөлу қосымша капитал мәселесін шеше алады, бірақ, пайда міндетті түрде бөлінетін болғандықтан бақылау бәсеңдей түседі.

4. Акцияларды сату және корпорацияны құру. Корпорация шектеулі жауапкершілікті және иелік құқығын оңай өткізуді қамтамасыз етеді, бірақ, корпорацияны құру шығындары өте жоғары, және пайда да бөлінуі тиіс.

5. Коммерциялық банктен қарыз алу. Қарыз беруші - банктің критериилері алты бөлімнен тұрады: капитал, қамтамасыз ету, мүмкіндіктер, сипаты, жабылуы мен міндеттемелері. Бұдан басқа өте нақты жасалған бизнес-жоспар қажет.

6. Шағын бизнес Әкімшілігінің несиелік бағдарламалары. Бұл бағдарламалар тікелей несиелерді де, шағын кәсіпорындарға қаржылық артықшылық беретін займ кепілдігін қамтиды. 1996 жылы Әкімшілік займдары 2,2 миллиард долларды құраған болатын.

7. Тәуекел капитал. Тәуекел капиталдың танымалдығы 1980-1990 жж. инновациялар мен кәсіпкерліктің кезеңінде өсе түсті. Тәуекел капиталы бар фирмалар өздерін үндемейтін иелер секілді ұстайды, бірақ, сонымен қатар, қомақты пайданы іздестіреді. Бүгінгі таңда, қаржыландырудың бұл нысаны, индустриалды технологиялар аясында ерекше танымал.

Әлбетте, мұнда кәсіпкер үшін де, инвестор үшін де тәуекелдің орын алу мүмкіндігі бар, себебі, тәуекел мен табыс бір-бірімен тығыз байланысты. Инвестициялаудың тәуекелі жоғары болған сайын, бұл инвестициялаудан түсетін табыс та арта түседі. Кәсіпорынның қызметі әрқашан да сәтті болмайды. Сіздің барлық ақшыңыздың немесе оның бір бөлігінің жоғалу тәуекелі бар нарыққа инвестициялау нарықтық тәуекел деп аталады. Компаниялар инвесторларға жоғары пайыз төлеуде тәуекелге барады. Тәуекелдің басқа түріне инфляция тәуекелі жатады. Бұл бағаның көтерілу әсері. Егер бағалар жоғарылайтын болса, инвесторлардың өз инвестицияларынан табатын табысы төмен болады. Бизнес қарызын «арзан» деп аталатын ақшалармен төлеуі мүмкін.