Акционерлік қоғам: артықшылығы мен кемшілігі

Артықшылығы	Кемшілігі
Бизнесті ұйымдастырудың акционерлік нысаны елеулі капитал жинауға мүмкіндік бередіая: аз ғана ақшасы бар адам да компанияның акциясын сатып ала алады.	Фирманың қызметіне қатыспайтын және әдетте қатысқысы келмейтін, сонымен қатар тек дивиденд (акциядан түсетін табыс) алуға ғана қызығушылық танытатын, «ұйықтап жатқан» әріптестер өздерінің әрекетсіздігімен бірқатар қиындық тудыруы мүмкін. Мысалы, компаниялардың директорларын бақылау әлсірейді және олар компанияның мүддесі үшін емес, өздерінің жеке мүддесі үшін өз қызметін асыра пайдалануы мүмкін.
Акцияларды қайта сату салымдардың тәуекелін төмендетеді және жауапкершіліктің шектеулілігімен жинақтарды инвестициялауға қосымша ынта болады.	Компанияның меншік иелері-акционерлер мен менеджерлер арасындағы дау-жанжалдар шешімді қабылдауда жедел қызмет ету мүмкіндігін төмендетеді, пайда болған мәселелерді уақтылы шешу мен басқарудың төмендеуіне себеп болады.
Ақ шығаратын бағалы қағаздар өз иелеріне түрлі қаржылық операцияларға (соның ішінде саудагерлік сипаттағы) қатысуға мүмкіндік береді. Бұл да акционерлер мен капиталды тартуға мүмкіндік береді.	Акционерлік фирманың көлемі фирма ішіндегі түрлі деңгейдегі жалданбалы қызметкерлер мен меншік иелері арасындағы жеке байланыстың орнауын қиындатады. Сонымен қатар, фирма өнімін тұтынушылармен байланыс орнату да қиын болады.
Ұйымдастырудың мұндай нысаны ірі капиталдың мүмкіндіктерін директорлар Кеңесі мен жоғары білікті менеджерлердің мүмкіндіктерімен біріктіреді.	Акционерлік қоғамның жағдайы оның акцияларының қаржы нарығында қалыптасып жатқан жағдайына байланысты болады.мұндай жағдайға меншік иелері-акционерлердің әсері өте шектеулі болады.
Ірі капитал мен қоғамның қызмет етуінің үздіксіздігі (қоғам акционерлер толық ауысқан жағдайда да жойылмайды) түбегейлі ғылыми ізденістерді қаржыландыруға және жүргізуге мүмкіндік береді, ал бұл шығындардың төмендеуіне, өнімнің жаңалануына және сапаның жақсаруына әсерін тигізеді.	Шектеулі жауапкершіліктің де өзіндік кемшілігі бар: акционер өзінің жеке мүлкімен тәуекелге бармайынша, қабылдайтын шешімдерге деген толық жауапкершілікті сезінбейді. Аса маңызды шешімдердің бірқатары акционерлердің жалпы жиналысында дауыс беру жолымен қабылданады. Мұндай әдіс тиімсіз шешімдердің қабылдануына әсер етуі мүмкін.

Бизнесті ұйымдастырудың арнайы нысандары

S – корпорациялар. Ұйымдастырудың шағын нысандары корпорациялардың көптеген артықшылығын қолдана алады. Олар S – корпорациялар ретінде ұйымдастырылған болса, корпоративтік салық салуға жатпайды. Бұл корпорациялар атауын S Бөлімшесі ретінде танымал АҚШ Конгресінің табыс салығы туралы заңға енгізген түзетулерінен алды. Акционерлер салықтарды өздері алатын дивидендтер бойынша жеке табысынан ғана төлейді. Бұл компанияларды қарапайым корпорацияларда орын алатын екі жақты салық салудан босатады.

S – корпорацияда акционерлер саны 35 – тен аспауы қажет және олар басқа корпорациялардың акцияларының 80%-ын ғана иелене алады.

Пайдасы жоқ корпорациялар. Бұл корпорациялар пайда табу үшін емес, тек жеке білім беру, әлеуметтік, қайырымдылық және діни мақсаттар үшін ғана ұйымдастырылады. Олардың табыстарының басты көзі – арнайы қорлар, үкіметтің көмегі мен жеке қайырылымдық– салымдар. Пайдасы жоқ корпорациялар ешқандай пайда таппайтын болғандықтан, оларға салық салынбайды.

Мемлекеттік корпорациялар. Үкімен пен жергілікті органдар корпорацияларды иемдене және оған басшылық ете алады. Көбіне, олар жеке бизнес ұсына алмайтын немесе ұсынғысы келмейтін қызметтермен қамтамасыз ету үшін құрылады.

Кооперативтер – жеке іскерлік қызметтерді орындау үшін құралатын, жеке адамдар немесе компаниялардың бірігуі. Кооперативтердің аса танымал түрлері:

• Тұғын үй кооперативтері – әлде-бір үйде, ауданда тұратын адамдарды біріктіретін компаниялар.

• Тұтыну кооперативтері – иелері пайдаға қатысатын және/немесе минималды бағамен тауарлар мен қызметтерді сатып алуды қамтамасыз ететін фирмалар.

• Өндірістік кооперативтер – өз мүшелерінің мүддесі бойынша өнімді өндірумен және сатумен айналысатын компаниялар.

Франчайздер. Франчайзинг – келісімге сәйкес өнім мен қызметтерді бөлу әдісі. Бұл жеке компанияға үлкен сауда торабының бір бөлігі ретінде әрекет етуге мүмкіндік беретін лицензия. Франчайздердің бірқатар артықшылығы бар: ақшаны сатып алушы салады, ал сатушы меншік қаражаттырының шағын көлемін сала отырып, істің ұлғаюына қол жеткізеді. Сатып алушы, жалданбалы жұмысшыға қарағанда, жақын арады компанияның иесі болады. Фирмалар бизнесті ұйымдастыру мен жүргізуде оқытуды ұйымдастырады, қаржылай көмек көрсетеді және басқа да қызметтерді атқарады. Сатып алушы айналымның көбеюіне әсер ететін компанияның атауын, жарнамасы мен мәртебесін пайдаланады. Френчайздың кемшілігі де бар: лицензияны сатушы сатып алушының үстінен бақылау жасайды. Ол басқару әдістеріне, ғимаратты әсемдеу стиліне, қызметкерлердің киетін жұмыс киіміне үстемдік жасай алады.

Корпорацияларды ұйымдастыру.

Корпорацияның басшылығында акционерлер тұрады. Олар корпорацияның меншікиесі болып саналады. Акционерлер саны бірнеше адамнан миллионға дейін ауытқиды. Тиімді басқаруға қол жеткізу үшін акционерлер директорлар Кеңесін сайлайды. Бір акцияға бір дауыс беріледі. Сайлау акционерлердің жыл сайын өткізетін жиналысында жұргізіледі. Директорлар Кеңесі компанияның қызметін бағалау үшін кездеседі және компанияны басқару үшін ресми тұлғаларды тағайындайды. Жылына бір рет қауіпсіздік пен айырбас жөніндегі Комиссияның талабы бойынша директорлар Кеңесі өз акционерлері үшін корпорацияның қаржылық жағдайы туралы ақпараты бар есептеме дайындайды.

Ыңғайлы болу үшін мына сызбаны келтіреміз

АКЦИОНЕРЛЕР

ДИРЕКТОРЛАР КЕҢЕСІ

ПРЕЗИДЕНТ

ВИЦЕ-ПРЕЗИДЕНТ

ВИЦЕ-ПРЕЗИДЕНТ

ВИЦЕ-ПРЕЗИДЕНТ

ВИЦЕ-ПРЕЗИДЕНТ

ҚОРЫТЫНДЫ

Кәсіпкерлер ресуртарды тиімді бөлінуінің жолдарын таба алады Олар мүмкіндіктерді көре алады және пайда табу үшін тәуекелге барудан қорықпайды.

Фирмалардың көпшілігі ұйымдастырудың жеке иелік ету, серіктестік және корпорация секілді нысандарында болады. Жеке иелік ету мен серіктестік корпорацияға қарағанда төрт есе көбірек ұйымдастырылады. Дәл олар ғана біздің экономикамызда жұмыс орнының басты көзі болады, бірақ корпорациялар өнімдер мен қызметтерді көбірек өндіреді. Корпорациялардың артықшылығы- қызмет ету мерзімінің шектеусіздігі мен жауапкершідіктің шектеулігі. Бұл оларға серіктестік пен жеке иелік етудің қаражаттарынан едәуір асатын ақша соммаларын тартуға мүмкіндік береді.

Ірі корпорациялардың құрылымы істі тиімді жүргізуге мүмкіндік береді. Акционерлер компанияның акцияларын сату мен сатып алу жолымен басшылықтың шешімдеріне әсер ете алады.