Сөж тапсырмалары:
№ 1-2 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. ҚР-ның экологиялық жағдайының төмендеуі, табиғи ортаның деградациялану үрдісі келесі әлеуметтік мәселенің пайда болуына алып келеді:
А)Халықтың ауруы мен өлімнің жоғарлауы
В)Радиоактивті қалдықтарды көму
С)Атмосфералық ауа, ауыз су сапасының төмендеуі
Д)Қала тұрғындары санының артуы мен қаланың өсуі
Е)Шөлдену, жел эрозиясы
2. Төмендегі аталған факторлардың қайсысы жасанды ластану көздеріне жатады?
А)Автомобиль газдары, смог
В)Шаңды дауылдар
С)Селдер
Д)Вулкандар
Е)Жер сілкінулер
3. Адам денсаулығына зиянды әсер ететін факторлар арасында 1-орында тұр:
А)Әр түрлі ластаушы заттар
В)Өмір сүру салты
С)Қоршаған орта
Д)Тұқым қуалайтын аурулар
Е)Психологиялық және әлеуметтік факторлар
4. Экологиялық дағдарыстың негізгі үш аспектісі:
А)Экономикалық, әлеуметтік, экологиялық
В)Демографиялық, ресурсьтық, қоршаған ортаның ластануы
С)Экономикалық, саяси, әлеуметтік
Д)Демографиялық, қоғамдық, әлеуметтік
Е)Өркениеттік, әлеуметтік, ресурстық
5. Табиғат ресурстарына не жатады?
А)Пайдаланылатын табиғи заттар мен табиғи күштер
В)Табиғаттан алынатын тұтыным өнімдері
С)Ауыл шаруашылық өнімдері
Д)Өнеркәсіптік шикізат
Е)Табиғат байлықтары
№ 1-2 тақырып бойынша ситуациялық тапсырма:
1. Тест құрастыру «Адам табиғаттың бір бөлшегі»
2. Серуен сабақ «Табиғат аясында»
3. Адамның табиғатқа әсері туралы пікір сайыс
4. Табиғатты тиімді пайдалану негіздері қандай?
5. «Адамның іс әрекетінің ауа-райы мен климатқа әсері қандай?» дөңгелек стол
№ 1-2 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. Адамның табиғатпен өзара байланысының эволюциясы
2. Биосфера және экология туралы негізгі ұғымдар
3. Биогеохимиялық айналымдар
4. Тірі табиғат пен адамзат қоғамы-бір тұтас динамикалық жүйе
5. Экология ғылымының даму тарихын төмендегі кестеге толтырыңыз:
Жылы |
Авторлар |
Экология ғылымына енгізген жаңалығы |
384-285 жж б.э.д. |
Аристотель |
|
370-285 жж б.э.д. |
Теофраст |
|
1749 ж |
К.Линней |
|
1749 ж |
Ж.Бюффон |
|
1798 ж |
Мальтус |
|
1802 ж |
Ж.Б. Ламарк |
|
1836, 1859 ж |
Ч.Дарвин |
|
1840 ж |
Ю.Либих |
|
1845 ж |
А.Гумбольд |
|
1858 ж |
К.Ф. Рулье |
|
1866 ж |
Э.Геккель |
|
1875 ж |
С.Зюсс |
|
1877 ж |
К.Мебиус |
|
1895 ж |
Е.Варминг |
|
1911 ж |
В. Шельфорд |
|
1915 ж |
Г.Н. Высоцкий |
|
1926 ж |
В.И. Вернадский |
|
1927 ж |
Э.Леруа |
|
1935 ж |
А.Тенсли |
|
1942 ж |
В.Н. Сукачев |
|
1942 ж |
Р.Линдеман |
|
1968 ж |
Дж.Форрестер, Д.Медоуз |
|
1971 ж |
Ю.Одум |
|
1971 ж |
Б.Коммонер |
|
1994 ж |
Н.Ф.Реймерс |
|
Толеранттылық диапазонына қарай ағзаларды топтастыруда мысал келтіре отырып, төмендегі кестені толтырыңыз:
эврибионттар
мысалы |
Эвригал |
Эвритерм |
Эврифаг |
Эврифот |
Эвритроф |
|
|
|
|
|
|
стенобионттар
мысалы |
Стеногал |
Стенотерм |
Стенофаг |
Стенофот |
Стенотроф |
|
|
|
|
|
|
№ 1-2 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
1. Адамның экологиялық қажеттіліктері: проблемалары мен шешімдері.
2. Туған өлкенің мәдени және табиғи ескерткіштері.
3. Халық денсаулығының экологиялық жағдайға тэуелділігі.
Әдебиеттер тізімі:
Негізгі:
1. В.И.Коробкин, Л.В.Передельский. Экология для студентов ВУЗов. Ростов -на-Дону, 2000.
2. Экология. Учебноепособие.-М.:3нание,1999г.
3. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. М.: 1988.
4. А.А.Горелов. Экология (курс лекции) М., 2000.
5. А.К.Бродский. Краткий курс по общей экологии., С-П, 2000.
6. Р.Уиттекер. Сообществаи экосистемы.-М., 1980.
7. Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б., Сауытбаева Г.З., Экология. - Алматы, Ғылым, 2001.
Қосымша:
1. Тищенко Н.Ф. «Охрана атмосферного воздуха». Расчет содержания вредных веществ и их распределение в воздухе. М.: Химия 1991.
2. Охрана окружающей среды: Учебник для вузов. М.: Транспорт, 1989.
3. Сергеев А.Г., Латышев М.В. Метрологией стандартизация, сертафикация: Учебное пособие. М.: Логос, 2003.
4. Федорова А.И., Никольская А.Н. «Практикум по экологии и охране окружающей среды». М.: Гуманит изд. Центр. ВЛАДОС, 2003.
5. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. Учебное пособие.-А.:Бастау,2003г.
№ 3-4 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Экологиялық қауіпсіздікті, қоршаған ортаға тигізетін зиянды зардаптарын болжау және бағалау мен қоршаған орта мониторингін қамтамасыз ету міндетін сипаттайтын сала:
А)Қолданбалы экология
В)Биология
С)География
Д)Химия
Е)Теориялық экология
2. Оңтайлы шешімдерді табу үшін табиғат пен қоғам қатынасындағы мәселелер көрсетілетін теориялар мен эмоциялар, көзқарастар жиынтығы-бұл:
А)Экологиялық сана
В)Экологиялық сараптама
С)Экологиялық білі беру
Д)Экологиялық тәрбие
Е)Экологиялық менеджмент
3. Адамзат қоғамымен қоршаған орта арасындағы қарым-қатынас зерттейтін экология бөлімінің аталуы:
А)Әлеуметтік экология.
В)Өнеркәсіптік экология.
С)Қолданбалы экология.
Д)Жалпы экология.
Е)Урбандалған территориялар экологиясы.
4. Кеуіп кеткен Аралдан Алатау, Тянь – Шань, Памир мұздықтары мен қарларына шаңдар мен тұздардың апарылуы төмендегі ықпал етеді:
А)Мұздар мен қардың қатты еруіне әкеледі.
В)Қар мен мұздың еруін азайтады.
С)Тау жүйелерінің алыста болуынан әсері байқалмайды.
Д)Қар жиналуы жоғарлайды.
Е)Қар жиналуына кедергі болады.
5. Қазақстан республикасында алғашқы рет ұйымдастырылған қорық:
А)Ақсу – Жабағалы қорығы.
В)Үстірт қорығы.
С)Қорғалжын қорығы.
Д)Наурызым қорығы.
Е)Алматы қорығы
№ 3-4 тақырып бойынша ситуациялық тапсырма:
1 «Қоршаған ортаның адам істеріне жауабы» тақырыбында дебат
2. Мұнай газ кен орындарын карта арқылы белгілеу және біреуіне толық сипаттама беру
№ 3-4 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. Пайдалы кен орындары
2. Батыс Қазақстандағы өндіріс орындары
3. Қазақстандағы минералды шикізат корлары
4. Адамзаттың қоршаған ортаға әсері
№ 3-4 тақырып бойынша тақырыптары:
1. Қазақстан Республикасындағы тұрақты дамуды жоспарлау жэне жүзеге асыру.
2. 2030 стратегиясы және түрақты дамудың негізгі мэселелері.
3. Қазақстан қалалары ауа бассейндерінің жағдайы.
Әдебиеттер тізімі:
Негізгі:
1. В.И.Коробкин, Л.В.Передельский. Экология для студентов ВУЗов. Ростов -на-Дону, 2000.
2. Экология. Учебноепособие.-М.:3нание,1999г.
3. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. М.: 1988.
4. А.А.Горелов. Экология (курс лекции) М., 2000.
5. А.К.Бродский. Краткий курс по общей экологии., С-П, 2000.
6. Р.Уиттекер. Сообществаи экосистемы.-М., 1980.
7. Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б., Сауытбаева Г.З., Экология. - Алматы, Ғылым, 2001.
Қосымша:
1. Тищенко Н.Ф. «Охрана атмосферного воздуха». Расчет содержания вредных веществ и их распределение в воздухе. М.: Химия 1991.
2. Охрана окружающей среды: Учебник для вузов. М.: Транспорт, 1989.
3. Сергеев А.Г., Латышев М.В. Метрологией стандартизация, сертафикация: Учебное пособие. М.: Логос, 2003.
4. Федорова А.И., Никольская А.Н. «Практикум по экологии и охране окружающей среды». М.: Гуманит изд. Центр. ВЛАДОС, 2003.
5. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. Учебное пособие.-А.:Бастау,2003г.
№ 5-6 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Планета тұрғындарының санының көбеюі неге байланысты?
А)Бірқалыпты туылу, өлудің азаюы және өмір сүрудің жалғасуы
В)Туылғандар мен өлгендер санының азаюы
С)Туылғандар мен өлгендердің төмендеуі
Д)Туылғандар мен өлгендер санының шектен тыс көбеюі
2. Адамдардың саналы іс-әрекеттері негізгі анықтаушы фактор болып табылатын, биосфераның даму кезеңі қалай аталады:
А)Ноосфера
В)Антропосфера
С)Техносфера
Д)Мезосфера
Е)Тропосфера
3. Демографиялық көрсеткішке қайсысы жатады?
А)Өсу жылдамдығы
В)Өмір сүру жасы
С)Халықтың тығыздығы
Д)Жалпы саны
Е)Өлім қарқындылығы
4. «Адамзат бұрылыс шегінде» баяндамасының авторы?
А)М. Месарович және Э. Пестель
В)Дж. Форрес
С)И.Д. Леонов
Д)Меддоуз
Е)Э. Пестель
5. Адам мен табиғаттың бірге, үйлесімді даму принципін аталуы:
А)Коэволюция
В)Адаптация
С)Корреляция
Д)Конвергенция
Е)Дивергенция
№ 5-6 тақырып бойынша ситуациялық тапсырмалар:
Экологиялық жағдай және адам денсаулығы пікіріңіз
Табиғи ортаға антропогендік әсер етудің барлық түрінің сипаты мен көлемі
№ 5-6 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. Адамның табиғатпен байланысы
2. Қала және адамның денсаулығы
3. Адамдардың табиғи ортаға ықпалы
4. Дүние жүзіндегі демографиялық жағдай
№ 5-6 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
Қоршаған орта өзгерістерінің адам денсаулығына әсері
Экологиялық жагдай және адам денсаулығы
Биогенді элементтердің айналым уақытын кестеде көрсетіңіз:
Сутегі |
Оттегі |
Көміртегі |
Азот |
Фосфор |
Күкірт |
|
|
|
|
|
|
4.Тұрақты даму факторларын кесте бойынша толтырыңыз:
Тұрақты даму факторлары |
|
Экономикалық |
|
Әлеуметтік |
|
Экологиялық |
|
Әдебиеттер тізімі:
Негізгі:
1. В.И.Коробкин, Л.В.Передельский. Экология для студентов ВУЗов. Ростов -на-Дону, 2000.
2. Экология. Учебное пособие.-М.:Знание,1999г.
3. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. М.: 1988.
4. А.А.Горелов. Экология (курс лекции) М., 2000.
5. А.К.Бродский. Краткий курс по общей экологии., С-П, 2000.
6. Р.Уиттекер. Сообществаи экосистемы.- М, 1980.
7. Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б., Сауытбаева Г.З., Экология. - Алматы, Ғылым, 2001.
Қосымша:
1. Тищенко Н.Ф. «Охрана атмосферного воздуха». Расчет содержания вредных
2. веществ и их распределение в воздухе. М.: Химия 1991.
3. Охрана окружающей среды: Учебник для вузов. М.: Транспорт, 1989.
4. Сергеев А.Г., Латышев М.В. Метрологией стандартизация, сертификация: Учебное пособие. М.: Логос, 2003.
5. Федорова А.И., Никольская А.Н. «Практикум по экологии и охране окружающей среды». М.: Гуманит изд. Центр. ВЛАДОС, 2003.
6. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. Учебное пособие.-А.:Бастау92003г.
№ 7-9 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Қоршаған орта ластануынан өте ірі қалаларда қай ауру түрінің көбеюі жүреді:
А)Өкпе аурулары мен жоғарғы тыныс жолдарының аурулары
В)Асқазан-ішек аурулары
С)Тері мен құлақ аурулары
Д)Буындар мен сүйек аурулары
Е)Жүрек-тамыр аурулары
2. Ең қауіпті ластаушыларға жататын өнеркәсіп орындары:
А)Мұнай-химия және целлюлоза-қағаз
В)Кірпіш және цемент
С)Керамикалық және фарфор
Д)Ағаш бұйымдарын жасау және слесарлық
Е)Нан-және ет комбинаты
3. ДСП-дан, фанерден,тесікшелі резинадан жасалған жаңа заттарды біртіндеп пәтерге қою қолайлы емес, себебі олар қауіпті заттар бөледі:
А)Формальдегидтер және басқа синтетикалық органикалық қосылыстар
В)Көмірқышқыл газы,асбест,инертті газдар
С)Күкірт,фосфор,бром және хлор
Д)Метан,азот,улы газ және қорғасын
Е)Фреондар
4.Өмір сүру мүмкін емес экологиялық фактор шекарасы
А)Қауіпті нүктелер
В)Максимум
С)Минимум
Д)Пессимум
Е)Оптимум
5. Экологиялық ойлаудың қазіргі кездегі мәні:
А)Экономикалық пайданы азайтып, табиғи байлықты қажетті мөлшерде ғана пайдалану
В)Тіршілікті қамтамасыз ету
С)Қоршаған ортаны жақсарту
Д)Табиғатты пайдалана отырып, байлықты көбейту
Е)Жан-жануарларды көбейту
№ 7-9 тақырып бойынша ситуациялық тапсырмалар:
«Озық технология өмір талабы» тақырыбында пікір сайыс
№ 7-9 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. Ғылыми техникалық прогресс дегеніміз не?
2. Ғылыми техникалық прогрестің қоршаған ортаға әсері
3. Адам - қоғам - қоршаған орта арасындағы үйлесімділік
4. XX жэне XXI ғасырдағы табиғат қорғау проблемаларының шиеленісуі
5. Ғылыми тезникалық прогрестің екі жақты сипаты
6. Қазақстандағы ғылым мен техниканың дамуы
7. Ғылыми техникалық прогресс және өндіріс
Экологиялық компонент және оның құраушылары |
Өзгеру себебі |
АТМОСФЕРА О2 Озон СО2 (көбеюі) Аэрозольдердің түзілуі |
|
ГИДРОСФЕРА Мұхит Құрлық су |
|
ЛИТОСФЕРА Тау жыныстары (жер қойнауынан алынуы) Топырақ жамылғысы
|
|
ӨСІМДІК ӘЛЕМІ |
|
ЖАНУАРЛАР ӘЛЕМІ |
|
8. Н.Ф.Реймерс бойынша табиғи ресурстарды шығу тегіне және көзіне байланысты классификациялау.
№ |
Ресурс атауы |
Түрі |
1 |
Энергетикалық а) үнемі энергия айналымына қатысатын в)жанасатын (депонированные) с) жасанды белсенді энергия көздері |
|
2 |
Атмосфералық газдық |
|
3 |
Су |
|
4 |
Литосфера а) топырақ, жер в) геоморфологиялық с)энергетикалық емес минералды |
|
5 |
Өсімдік –продуценттік |
|
6 |
Консументтік |
|
7 |
Редуценттік |
|
8 |
Климаттық |
|
9 |
Рекреациялық – антропо – экологиялық |
|
10 |
Танымдық - ақпараттық |
|
№ 7-9 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
1. Қоғам және ғылыми техникалық прогресс
2. Мұнай газ өндірісіндегі жетістіктер
3. Экологиялық проблемалар және өндіріс
4. Қалдықсыз өндіріс технологиясы
Әдебиеттер тізімі :
Негізгі:
1. В.И.Коробкин, Л.В.Передельский. Экология для студентов ВУЗов. Ростов -на-Дону, 2000.
2. Экология. Учебное пособие.-М.:Знание,1999г.
3. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. М.: 1988.
4. А.А.Горелов. Экология (курс лекции) М., 2000.
5. А.К.Бродский. Краткий курс по общей экологии., С-П, 2000.
6. Р.Уиттекер. Сообществаи экосистемы.- М., 1980.
7. Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б., Сауытбаева Г.З., Экология. - Алматы, Ғылым, 2001.
Қосымша:
1. Тищенко Н.Ф. «Охрана атмосферного воздуха». Расчет содержания вредных
2. веществ и их распределение в воздухе. М.: Химия 1991.
3. Охрана окружающей среды: Учебник для вузов. М.: Транспорт, 1989.
4. Сергеев А.Г., Латышев М.В. Метрологией стандартизация, сертификация: Учебное пособие. М.: Логос, 2003.
5. Федорова А.И., Никольская А.Н. «Практикум по экологии и охране окружающей среды». М.: Гуманит изд. Центр. ВЛАДОС, 2003.
6. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. Учебное пособие.-А.:Бастау?2003г.
№ 10-12 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Оңтайлы шешімдерді табу үшін табиғат пен қоғам қатынасындағы мәселелер көрсетілетін теориялар мен эмоциялар , көзқарастар жиынтығы – бұл:
А)Экологиялық сана
В)Экологиялық білім беру
С)Экологиялық тәрбиелеу
Д)Экологиялық менеджмент
Е)Экологиялық сараптама
2. Қалпына келмейтін ресурстарға қайсысы жатады:
А)Қазба байлықтар
В)Орман ресурстары
С)Жануарлар әлемі
Д)Жел энергиясы
Е)Күн энергиясы
3. Лас ауаларды тазартудың жан-жақты тәсілдері:
А)Механикалық,химиялық,биологиялық
В)Сүзгілер қолдану
С)Тұндыру
Д)Топыраққа сүзу
Е)Биологиялық
4. Ластанудың ең көп үлесі тиетін, әсіресе қалаларда, өнеркәсіп салалары:
А)Транспорт
В)Мата фабрикалары
С)Қарындаштар өндірісі
Д)Нан зауыттары
Е)Ет комбинаттары
5. Антропогенді кризистердің біреуін туғызған:
Шектен тыс көп аулаудан ірі жануарлардың көптен жойылуы
10мың жыл бұрын климаттың өзгеруі
1 мың жыл бұрын ауыз су сапасының нашарлауы
Күн радиациясының нашарлауы
Озон қабатының жұқаруы
№ 10-12 тақырып бойынша ситуациялық тапсырмалары:
Өндірістің дамуы және биосфера объектілерінің өндірістік ластануы туралы пікіріңіз
№ 10-12 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. Қазақстан өндірісінің даму деңгейі
2. Өндіріс нысандарының биосфераға әсері
3. Қара металургия өндірісінің дамуы
4. Ауыл шаруашылық өндірісінің дамуы
5. Ластаушы заттар топтамасы және таралу көздері
6. Химиялық және мұнай химиялық комплекс
7. Пайдалық қазбалар өндірісі
8. ҚР – ның ЕҚТТ туралы хабарлама дайындаңыз және төмендегі кестені толтырыңыз.
№ |
Қорғалатын территория атаулары |
Құрылған жылдары |
Көлемі, га. |
Ұйымдастырудағы негізгі мақсаты |
Қорықтар |
||||
1 |
Ақсу - Жабағылы |
|
|
|
2 |
Алакөл |
|
|
|
3 |
Алматы |
|
|
|
4 |
Барсакелмес |
|
|
|
5 |
Батыс Алтай |
|
|
|
6 |
Қаратау |
|
|
|
7 |
Қорғалжын |
|
|
|
8 |
Марқакөл |
|
|
|
9 |
Наурызым |
|
|
|
10 |
Үстірт |
|
|
|
Ұлттық парктер |
||||
1 |
Алтынемел |
|
|
|
2 |
Баянауыл |
|
|
|
3 |
Бурабай |
|
|
|
4 |
Іле Алатауы |
|
|
|
5 |
Қарқаралы |
|
|
|
6 |
Қатон Қарағай |
|
|
|
7 |
Көкшетау |
|
|
|
8 |
Шарын |
|
|
|
№ 10-12 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
1. Атомдық электростанциялар
2. Гидроэлектростанциялар
3. Отынды - энергетикалық комплекс
4. Газ тәріздес, сұйық және қатты ластаушы заттар түрлері
Әдебиеттер тізімі :
Негізгі:
1. В.И.Коробкин, Л.В.Передельский. Экология для студентов ВУЗов. Ростов -на-Дону, 2000.
2. Экология. Учебное пособие.-М.:Знание,1999г.
3. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. М.: 1988.
4. А.А.Горелов. Экология (курс лекции) М.9 2000.
5. А.К.Бродский. Краткий курс по общей экологии., С-П, 2000.
6. Р.Уиттекер. Сообщества и экосистемы.- М., 1980.
7. Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б., Сауытбаева Г.3.5 Экология. - Алматы, Ғылым, 2001.
Қосымша:
1. Тищенко Н.Ф. «Охрана атмосферного воздуха». Расчет содержания вредных
2. веществ и их распределение в воздухе. М.: Химия 1991.
3. Охрана окружающей среды: Учебник для вузов. М: Транспорт, 1989.
4. Сергеев А.Г., Латышев М.В. Метрологией стандартизация, сертификация: Учебное пособие. М.: Логос, 2003.
5. Федорова А.И., Никольская А.Н. «Практикум по экологии и охране окружающей среды». М.: Гуманит изд. Центр. ВЛАДОС, 2003.
6. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. Учебное пособие.-А.:Бастау,2003г.
№ 13-15 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. "Парник газдарына" жататын метан атмосфераға келіп түседі:
А)Батпақты жерлерден
В)Шабындық пен далалықтаудан
С)Орман массивтерінен
Д)Таулардан
Е)Зауыттардан
2. Биоценоз құрамында түрдің алатын орнының антропогенді факторға жатады
А)Өнеркәсіптің дамуы
В)Температура
С)Популяциялардың өзара әсері
Д)Жарық
Е)Ылғалдылық
3. Адам үшін оптимальды экологиялық жағдайлар белгілі бір температура мен ылғалдылығының қосылған кезінде пайда болады:
А)25 С және 60% ылғалдылық
В)30 С және 30% ылғалдылық
С)30 С және 85% ылғалдылық
Д)20 С және 20% ылғалдылық
Е)30 С және 100% ылғалдылық
4. Каспий зонасындағы экологиялық баланстың бұзылу себебі:
А)Мұнайды өңдеу және мұнаймен ластану
В)Қышқыл жаңбырлар, коррозия
С)Атомдық энергетика
Д)Суаруға өзен суларын алу
Е)Ақаба сулармен ластану
5. Адамзат қоғамымен қоршаған орта арасындағы қарым-қатынас зерттейтін экология бөлімінің аталуы:
А) Әлеуметтік экология.
В)Өнеркәсіптік экология.
С)Қолданбалы экология.
Д)Жалпы экология.
Е)Урбандалған территориялар экологиясы
№ 13-15 тақырып бойынша ситуациялық тапсырмалары:
«Қоршаған ортаның ластану себеп - салдары және ошақ көздері» тақырыбында дөңгелек стол
№ 13-15 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. Қоршаған ортаның ластануы
2. Аймақтық және ғаламдық ластану үрдістері
3. Ластаушы заттардың параметрі
4. Биосфераның жылулық балансының бұзылуы
5. Қоршаған орта және адамзаттың іс-әрекеттері
6. Табиғатты ластаушы негізгі ошақтар
7. Экологиялық дағдарыстар
№ 13-15 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
1. Экологиялық жүйедегі заттар айналымы
2. Қала жәе табиғи орта
3. Қоршаған орта және ондіріс
4. Қоршаған ортаның ластануы
5. Атмосферадағы зиянды заттарды бақылау және реттеу
Әдебиеттер тізімі
Негізгі:
1. В.И.Коробкин, Л.В.Передельский. Экология для студентов ВУЗов. Ростов -на-Дону, 2000.
2. Экология. Учебноепособие.-М.:3нание,1999г.
3. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. М.: 1988.
4. А.А.Горелов. Экология (курс лекции) М.? 2000.
5. А.К.Бродский. Краткий курс по общей экологии., С-П, 2000.
6. Р.Уиттекер. Сообщества и экосистемы.- М., 1980.
7. Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б., Сауытбаева Г.З., Экология. - Алматы, Ғылым, 2001.
Қосымша:
1. Тищенко Н.Ф. «Охрана атмосферного воздуха». Расчет содержания вредных
2. веществ и их распределение в воздухе. М.: Химия 1991.
3. Охрана окружающей среды: Учебник для вузов. М.: Транспорт, 1989.
4. Сергеев А.Г., Латышев М.В. Метрологией стандартизация, сертификация: Учебное пособие. М.: Логос, 2003.
5. Федорова А.И., Никольская А.Н. «Практикум по экологии и охране окружающей среды». М: Гуманит изд. Центр. ВЛАДОС, 2003.
6. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. Учебное пособие.-А.:Бастау,2003г.
№ 16-18 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Смог дегеніміз:
А)Түтін, күйе және улы қосылыстар араласқан тұман.
В)Зауыт пешінен шыққан қою түтін.
С)Автомобиль газдарының қоспалары.
Д)Күшті тәңертеңгі тұман.
Е)Ауаның жоғарғы ылғалдылығы.
2. Атмосфера температурасының жоғарылауы-ондағы көмірқышқыл газы мен кейбір газдардың көлемінің артуынан болуын:
А)Парниктік эффект.
В)Ауа ортасының қарсыласуы.
С)Антропогенді стресс.
Д)Экологиялық стресс.
Е)Ғаламдық термоэффект
3. Экологиялық фактор дегеніміз не?
А)тірі организмдерде олардың дербес дамуының бір ғана кезеңінде болса да, тікелей немесе жанама әсер ете алатын, ортаның кез-келген әрі қарай бөлшектенбейтін элементі
В)адам мен қоршаған орта арасындағы әрекет ету объектісі
С)тіршілік мекені туралы ғылым
Д)екі популяцияның бірлестік жағдайы
Е)экожүйенің тұрақтылық жағдайы
4. Зерттеу объектісімен (ағзамен, популяциямен, бірлестікпен, экожүйемен) байланысқа кіретін және оның жағдайы мен қасиетіне әсер ететін табиғаттың кез-келген компонентінің аталуы:
А)Экологиялық факторлар.
В)Биотикалық факторлар.
С)Антропогенді факторлар.
Д)Абиотикалық факторлар.
Е)Объективті факторлар.
5. Судың анағұрлым экологиялық қауіпті ластаушысы болып табылатындары:
А)Мұнай мен мұнай өнімдері.
В)Малшаруашылығы фермаларының қалдықтары.
С)Металлургиялық комбинаттар қалдықдықтары.
Д)Егістіктерден ағып шығатын минерал тынайтқыштар.
Е)Тұрмыстық қалдық сулар.
№ 16-18 тақырып бойынша ситуациялық тапсырмалар:
Сөз сөйлеу шеберлігі (ораторлық):
Антропогендік әсерлер табиғи ортаның өзгерістерін қалай шешем........
№ 16-18 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. Адамның табиғатқа әсерінің түрлері қандай?
2. Адамның табиғатқа тікелей және жанама әсері
3. Қоғам мен табиғаттың қарым-қатынасы туралы пікіріңіз?
4. Антропогендік факторлар дегеніміз не?
5. Табиғи ортадағы үлкен өзгерістер дегеніміз не?
6. Табиғи байлықтарды игеру және өндіру
7. Табиғи байлықтардың азаюы
№ 16-18 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
1. Абиотикалық және биотикалық факторлар
2. Адамның тірі табиғатқа тікелей әсері
3. Жеке адамдардың табиғатқа әсері
4. Табиғи орта және антропогендік әсерлер
Әдебиеттер тізімі:
Негізгі:
1. В.И.Коробкин, Л.В.Передельский. Экология для студентов ВУЗов. Ростов -на-Дону, 2000.
2. Экология. Учебное пособие.-М.:Знание,1999г.
3. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. М: 1988.
4. А.А.Горелов. Экология (курс лекции) М.? 2000.
5. А.К.Бродский. Краткий курс по общей экологии., С-П, 2000.
6. Р.Уиттекер. Сообщества и экосистемы.- М., 1980.
7. Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б., Сауытбаева Г.З., Экология. - Алматы, Ғылым, 2001.
Қосымша:
1. Тищенко Н.Ф. «Охрана атмосферного воздуха». Расчет содержания вредных
2. веществ и их распределение в воздухе. М.: Химия 1991.
3. Охрана окружающей среды: Учебник для вузов. М.: Транспорт, 1989.
4. Сергеев А.Г., Латышев М.В. Метрологией стандартизация, сертификация: Учебное пособие. М.: Логос, 2003.
5. Федорова А.И., Никольская А.Н. «Практикум по экологии и охране окружающей среды». М.: Гуманит изд. Центр. ВЛАДОС, 2003.
6. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. Учебное пособие.-А.:Бастау,2003г.
№ 19-21 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Адам денсаулығына зиянды әсер ететін факторлар арасында 1-орында тұр:
А)әр түрлі ластаушы заттар
В)өмір сүру салты
С)Қоршаған орта
Д)Тұқым қуалайтын аурулар
Е)Психологиялық және әлеуметтік факторлар
2. Атмосфераның ластануы:
А)Түрлі көздерден ластаушы заттар шығаруы нәтижесінде
В)Атмосфераның фреонмен ластануы
С)Өндірістік қалдықтардың ластауы нәтижесінде
Д)Құрылыс жұмыстарының нәтижесінде
Е)Атмосфераны оттегімен ластану нәтижесінде
3. Қоршаған ортаны қорғаудың халықаралық объектілері:
А)Әлемдік мұхит, Антарктида, космос, атмосфералық ауа, жануарлардың миграциялайтын түрлері
В)жер, су, жер қойнауы, жабайы жануарлар мен мемлекет
С)жануарлар, өсімдіктер, космос кеңістігі
Д)космос, атмосфералық ауа, мемлекет территориясында кездесетін табиғи ортаның басқа элементтері
Е)жер, су, жер қойнауы, атмосфералық ауа
4. Қандай пайдалы қазбалар қоры бойынша Қазақстан алғашқы 10 орынға кіреді?
А)Фосфорит
В)Хром рудасы
С)Апатит
Д)Мұнай қоры
Е)Табиғи газ
5. Қалдықты пайдаланудың жалпы тиімі
А)Экономикалық, әлеуметтік-экологиялық тиімдер
В)Қалдықтан алынатын өнімдер
С)Табиғатты қорғау шығындарының үнемі
Д)Қалдықтарды сату пайдасы
Е)Экономикалық пайда, табыс
№ 19-21 тақырып бойынша ситуациялық тапсырмалар:
Қоршаған ортаның сапасын бағалайтын нормативтерді кестеге түсіру және нормативтерге қандай өзгерістер енгізер едіңіз?
№ 19-21 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. Қоршаған орта сапасының стандарттары дегеніміз не?
2. Санитарлық-гигиеналық нормалар туралы ой пікіріңіз?
3. Экологиялық нормалар дегеніміз не?
4. Шу мен вибрацияның нормативтері дегенді қалай түсінесіз?
5. Санитарлық сақтау белдемінің нормативтері туралы не білесіз?
6. Ластағыштардың ауада таралуы мен оларды нормалауға қоятын талаптар
№ 19-21 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
1. Зиянды химиялық заттектердің шектеулі рауалы концентрациясы
2. Шығарынды мен төгіндінің нормативтері
3. Радиация нормативтері
4. Құрылыстық, қала құрылысының ережелері
Әдебиеттер тізімі:
Негізгі:
1. В.И.Коробкин, Л.В.Передельский. Экология для студентов ВУЗов. Ростов -на-Дону, 2000.
2. Экология. Учебное пособие.-М.:3нание, 1999г.
3. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. М.: 1988.
4. А.А.Горелов. Экология (курс лекции) М.? 2000.
5. А.К.Бродский. Краткий курс по общей экологии., С-П, 2000.
6. Р.Уиттекер. Сообщества и экосистемы.- М.? 1980.
7. Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б., Сауытбаева Г.З., Экология. - Алматы, Ғылым, 2001. Қосымша:
1. Тищенко Н.Ф. «Охрана атмосферного воздуха». Расчет содержания вредных
2. веществ и их распределение в воздухе. М: Химия 1991.
3. Охрана окружающей среды: Учебник для вузов. М.: Транспорт, 1989.
4. Сергеев А.Г., Латышев М.В. Метрологией стандартизация, сертификация: Учебное пособие. М.: Логос, 2003.
5. Федорова А.И., Никольская А.Н. «Практикум по экологии и охране окружающей среды». М.: Гуманит изд. Центр. ВЛАДОС, 2003.
6. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. Учебное пособие.-А.:Бастау?2003г.
№ 22-24 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Биогенді элементтерге:
А)С,О,N, Р, S, Н.
В)С, Са, Fe.
С)О,N, К, Na, Cl.
Д)N, P, Na, Cl.
Е)Nа, Cl, К, Fe.
2. Семей полигоны істеген жылдары қанша ядролық қару-жарақ сыналды:
А)470
В)370
С)250
Д)420
Е)550
3. Космос сәулелерінен қорғайтын газ қабатының аталуы:
А)Озон.
В)Көмірқышқыл газы.
С)Оттегі.
Д)Азот.
Е)Сутегі.
4. Жер планетасының жасы:
А)4,5-5 млрд. жыл.
В)1,5-2 млрд. жыл.
С)3,5-4 млрд. жыл.
Д)0,5 млрд. жыл.
Е)5-7 млрд. жыл.
5. Магнит дауылдарына сезімтал келетін жүйелер:
А)Жүйке және жүрек-тамыр жүйесі.
В)Бөліп шығару жүйесінің жұмысының бұзылуы.
С)Асқазан мен ішектің аурулары.
Д)Жыныс-зәр шығару мүшелері.
Е)Қан жасау жүйесі.
№ 22-24 тақырып бойынша ситуациялық тапсырмалар:
1. «Полигондарға саяхат» пікір сайысы
2. Семей-Невада қозғалысына 20 жыл жеке пікіріңіз
№ 22-24 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. Радиоактивті элементтер және заттар туралы не білесіз?
2. Радиоактивті заттардың қоршаған ортаға әсері қандай?
3. Табиғи радиоактивтілік дегеніміз не?
4. Жер асты ядролық жарылыстар туралы ой пікіріңіз?
5. Семей ядролық полигоны туралы толық ақпараттарды білесіз бе?
6. Радиоактивті қалдықтар дегеніміз не?
№ 22-24 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
1. Қазақстан территориясындағы ядролық полигондар
2. Атомдық кәсіпорындар
3. Қазақстандағы АЭС салуға дайындық жұмыстары
4. Радиоактивті қалдықтарды көму
5. Семей-Невада қозғалысына 20 жыл
Әдебиеттер тізімі:
Негізгі:
1. В.И.Коробкин, Л.В.Передельский. Экология для студентов ВУЗов. Ростов -на-Дону, 2000.
2. Экология. Учебное пособие.-М.:3нание, 1999г.
3. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. М.: 1988.
4. А.А.Горелов. Экология (курс лекции) М., 2000.
5. А.К.Бродский. Краткий курс по общей экологии., С-П, 2000.
6. Р.Уиттекер. Сообщества и экосистемы.- М., 1980.
7. Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б., Сауытбаева Г.З., Экология. - Алматы, Ғылым, 2001.
Қосымша:
1. Тищенко Н.Ф. «Охрана атмосферного воздуха». Расчет содержания вредных
2. веществ и их распределение в воздухе. М: Химия 1991.
3. Охрана окружающей среды: Учебник для вузов. М: Транспорт, 1989.
4. Сергеев А.Г., Латышев М.В. Метрологией стандартизация, сертификация: Учебное пособие. М.: Логос, 2003.
5. Федорова А.И.9 Никольская А.Н. «Практикум по экологии и охране окружающей среды». М.: Гуманит изд. Центр. ВЛАДОС, 2003.
6. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. Учебное пособие.-А.:Бастау?2003г.
№ 25-27 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Егер биосфераның тірі заты біртекті болса, биосфера төмендегі себептерден тез жойылады:
А)Керек заттардың тез жойылып, өзінің қалдықтарымен улануынан.
В)Таралу мен қоректену территориясының азаюынан.
С)Өзіндік қалдықтарымен улануы және тез көбеюінен.
Д)Сулы қалдықтардың бөлініп, солардан уланудан.
Е)Атмосфера деградациясынан.
2. Биосфералық қорықтар туралы халықаралық конференцияда Севилья стратегиясы қай жылы қабылданды?
А)1995 ж
В)1993 ж
С)1987 ж
Д)1949 ж
Е)1990 ж
3. Ерекше қорғалатын табиғи территориялардың қандай формасының түсініктемесі берілген: "Негізінен халықтың ұйымдастырылған демалысына қолданатын салыстырмалы түрде жеңіл қорғалатын режимі бар территориялар ерекше эстетикалық экологиялық құндылықтармен ерекшеленеді":
А)Табиғи ұлттық саябақ
В)Қорық
С)Жаратылыс саябағы
Д)Қорғалым
Е)Дендрологиялық саябақ
4. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың басты мақсаты?
А)Биоалуандықты сақтау және генетикалық қорды қорғау.
В)Қоршаған ортаның ластануының алдын – алу жұмыстарын ұйымдастыру.
С)Ғылыми – зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру.
Д)Қоршаған табиғи ортаны қорғау.
Е)Туристік – рекреациялық қызметтерді ұйымдастыру
5. Шаруашылық қызметіне рұқсат етілмейтін, бірақ ұйымдастырылған демалыс,балық аулау лицензиямен рұқсат етілетін, қорғауға алынған территориялардың аталуы:
А)Ұлттық парктер
В)Аңшылық шаруашылықтары
С)Қорықтар
Д)Табиғат парктері
Е)Қорықшалар
№ 25-27 тақырып бойынша ситуациялық тапсырмалар:
1. Гидросфераны қорғау заңдары туралы ой-пікіріңіз?
2. Адам және табиғат үйлесімділігі туралы жеке көзқарасыңыз
3. Еліміздің курортты аймақтарына карта бойынша шолу жасау
№ 25-27 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. Табиғат қорғау заңының мақсаты қандай?
2. Табиғат қорғау ұстанымдары мен ережелерін сақтаудың маңызы
3. Еліміздегі ерекше қорғалатын аймақтар туралы айтыңыз
№ 25-27 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
1. Табиғат ескерткіштері
2.Табиғи саябақтар
3. Өсімдіктер, жануарлар дүниесін қорғау заңдары
4. Литосфераны қорғау заңдары
5. Бурабай-Шучинск курортты аймағы
Әдебиеттер тізімі:
Негізгі:
1. В.И.Коробкин, Л.В.Передельский. Экология для студентов ВУЗов. Ростов -на-Дону, 2000.
2. Экология. Учебное пособие.-М.:Знание,1999г.
3. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. М.: 1988.
4. А.А.Горелов. Экология (курс лекции) М, 2000.
5. А.К.Бродский. Краткий курс по общей экологии., С-П, 2000.
6. Р.Уиттекер. Сообщества и экосистемы.- М., 1980.
7. Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б., Сауытбаева Г.3.? Экология. - Алматы, Ғылым, 2001.
Қосымша:
1. Тищенко Н.Ф. «Охрана атмосферного воздуха». Расчет содержания вредных
2. веществ и их распределение в воздухе. М.: Химия 1991.
3. Охрана окружающей среды: Учебник для вузов. М: Транспорт, 1989.
4. Сергеев А.Г., Латышев М.В. Метрологией стандартизация, сертификация: Учебное пособие. М.: Логос, 2003.
5. Федорова А.И., Никольская А.Н. «Практикум по экологии и охране окружающей среды». М.: Гуманит изд. Центр. ВЛАДОС, 2003.
6. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. Учебное пособие.-А.:Бастау,2003г.
№ 28-30 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Қоршаған орта проблемаларынан Бірінші халықаралық конференция өтті:
А)Стокгольмде.
В)Рио-де-Жанейрода.
С)Хельсинкиде.
Д)Венада.
Е)Базельде.
2. БҰҰ ресми позициясы ретінде тұрақты даму концепциясы қабылданды:
А)Рио-де-Жанейродағы БҰҰ конференциясында.
В)Хельсинкидегі БҰҰ конференциясында.
С)Базельдегі БҰҰ конференциясында.
Д)Венадағы БҰҰ конференциясында.
Е)Стокгольмде БҰҰ конференциясында.
3. Құнарландыру кезеңі техникалық құнарландырудан соң жүзеге асырылатын жануарлардың, өсімдіктердің тіршілігін қайта жандандыруға және жердің шаруашылық өнімділігін қалпына келтіруге бағытталған агротехникалық шаралар кешені
А)Техникалық рекультивация
В)Биологиялық рекультивация
С)құрылыс рекультивация
Д)Инженерлік рекультивация
Е)Гидротехникалық рекультивация
4. Бүкіл мемлекеттер басқаруында қандай пункт Гринпистің 10 сұранысына кірмейді?
А)Қауіпті қалдықтар мен улы химикатардан
В)Ескі ормандарды сақтау
С)Балықтарды аулауды тоқтату
Д)Ормандарды шабудан бас тарту
Е)Теңіздерді тазалау
5. Табиғатты қорғау дегеніміз?
А)Қоршаған ортаны ластанудан қорғауға арналған жұмыстар жиынтығы
В)Тазалағыш аппараттарды қолдана отырып қоршаған ортаны қорғау
С)Биосфераны мен атмосфераны ластанудан қорғау
Д)Экологиялық системада тепе-теңдікті сақтау
Е)Қоршаған ортаның тазалығын айтамыз
№ 28-30 тақырып бойынша ситуациялық тапсырмалар:
Табиғи ортаны қорғаудағы халықаралық ұйымдары туралы біліміңіз қандай?
№ 28-30 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. Мамлекет аралық келісім-шарт дегеніміз не?
2.Адам және табиғат бағдарламасы туралы ой-пікіріңіз қандай?
3. БҰҰ-ң Қоршаған орта туралы бағдарламасы
№ 28-30 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
1. «Индустриялдық теория» үлгісі
2. Адам мен табиғат біртұтас
3. Табиғатты қорғау әрбір елдің қасиетті борышы
4. Халықаралық ұйымдар туралы мәліметтер
Әдебиеттер тізімі:
Негізгі:
1. В.И.Коробкин, Л.В.Передельский. Экология для студентов ВУЗов. Ростов -на-Дону, 2000.
2. Экология. Учебноепособие.-М.:3нание,1999г.
3. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. М.: 1988.
4. А.А.Горелов. Экология (курс лекции) М.5 2000.
5. А.К.Бродский. Краткий курс по общей экологии., С-П, 2000.
6. Р.Уиттекер. Сообщества и экосистемы.- М., 1980.
7. Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б., Сауытбаева Г.З., Экология. — Алматы, Ғылым, 2001.
Қосымша:
1. Тищенко Н.Ф. «Охрана атмосферного воздуха». Расчет содержания вредных
2. веществ и их распределение в воздухе. М.: Химия 1991.
3. Охрана окружающей среды: Учебник для вузов. М.: Транспорт, 1989.
4. Сергеев А.Г., Латышев М.В. Метрологией стандартизация, сертификация: Учебное пособие. М.: Логос, 2003.
5. Федорова А.И., Никольская А.Н. «Практикум по экологии и охране окружающей среды». М.: Гуманит изд. Центр. ВЛАДОС, 2003.
6. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. Учебное пособие.-А.:Бастау,2003г
№ 31-32 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Халықаралық қоршаған ортаны қорғау күні?
А)5 маусым
В)9 мамыр
С)1 маусым
Д)5 мамыр
Е)31 тамыз
2. Қоршаған орта обьектісінің қайсысы ұлттық деңгейде қорғалады:
А)Жер
В)Ғарыш
С)Атмосфералық ауа
Д)Әлемдік мұхит
Е)Антарктида
3. Өнімділігі ең төмен экожүйе:
А)Далалық жайылым
В)Тропиктік орман
С)Мұхит
Д)Өзен
Е)Қайыңды орман
4. Топырақ құнарлығы немен анықталады:
А)Қара шіріктің құрамымен
В)Минералдық заттардың мөлшерімен
С)Тірі организмдердің санымен
Д)Судың құрамымен
Е)Саңылаулардың болуымен
5. Жер қыртысының қандай ең үлкен тереңдігінде микроағзалар кездеседі?
А)4 км дейін
В)3 км дейін
С)1,5-2,5 км
Д)15009 м дейін
Е)10-11 км
№ 31-32 тақырып бойынша ситуациялық тапсырмалар:
Жер қойнауы және оның байлықтарын қалай түсінесіз?
Еліміздегі табиғи байлықтарымызды картаға түсіру
№ 31-32 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. Жер қойнауы байлықтарын ұтымды пайдалану туралы пікіріңіз?
2. Жерді қорғау заңдары дегеніміз не?
3. Жер қойнауын құқықты қорғау
4. Құқықтық негізде қорғалатын табиғи аймақтар
№ 31-32 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
1. Жер қойнауы байлықтарын қорғау заңдары
2. Жерді тиімді пайдалану ерекшеліктері
3. Жер мен топырақты қорғау заңдары
4. Экологиялық нормативтік-құқықтық актілер
Әдебиеттер тізімі:
Негізгі:
1. В.И.Коробкин, Л.В.Передельский. Экология для студентов ВУЗов. Ростов -на-Дону, 2000.
2. Экология. Учебноепособие.-М.:3нание,1999г.
3. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. М.: 1988.
4. А.А.Горелов. Экология (курс лекции) М., 2000.
5. А.К.Бродский. Краткий курс по общей экологии., С-П, 2000.
6. Р.Уиттекер. Сообщества и экосистемы.- М., 1980.
7. Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б., Сауытбаева Г.З., Экология. - Алматы, Ғылым, 2001.
Қосымша:
1. Тищенко Н.Ф. «Охрана атмосферного воздуха». Расчет содержания вредных
2. веществ и их распределение в воздухе. М: Химия 1991.
3. Охрана окружающей среды: Учебник для вузов. М: Транспорт, 1989.
4. Сергеев А.Г., Латышев М.В. Метрологией стандартизация, сертификация: Учебное пособие. М.: Логос, 2003.
5. Федорова А.И., Никольская А.Н. «Практикум по экологии и охране окружающей среды». М.: Гуманит изд. Центр. ВЛАДОС, 2003.
6. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. Учебное пособие.-А.:Бастау,2003г.
№ 33-35 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. ҚР қоршаған ортаны ең көп ластайтын өнеркәсіп салаларын атаңыз?
А)Қара және түсті металлургия
В)химия
С)Құрылыс материалдары
Д)Тамақ
Е)Машина құрылыс
2. Адамның қызметінің нәтижесінде туындаған фактор қалай аталады?
А)антропогендік
В)экологиялық
С)шектеуші
Д)биотикалық
Е)абиотикалық
3. Биосферадағы заттардың кіші айналымның үлкен айналымнан ерекшелігі?
А)Тірі организмдердің арасында жүзеге асады
В)Атмосфераның жоғары қабатында жүзеге асады
С)Тек гидросферада жүзеге асады
Д)Тек биосфера деңгейінде жүзеге асады
Е)Ең терең жер қабатында жүзеге асады
4. Озон қабатының жұқаруына әсер ететін затты атаңыз
А)фреондар
В)Ғарыштан түскен заттар
С)Шаң тозаң
Д)Су булары
Е)Механикалық майда бөлшектер
5. Өндірістік қалдықтар тасталу режиміне байланысты қалай бөлінеді?
А)Ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған
В)Қыздырылған және суытылған
С)Периодтық және периодтық емес
Д)Тазаланбай тасталатын
Е)Тазаланып тасталатын
№ 33-35 тақырып бойынша ситуациялық тапсырма:
«Қалалар және өндіріс орталықтарындағы экологиялық жағдайлар» тақырыбында пікір сайыс
№ 33-35 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. Тау - кен өндірісінің экологиялық салдары.
2. Транспорттық жүйелердің экологиялық әсерлері.
№ 33-35 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
«XX ғасырда техносфераның қалыптасуының негізгі экономикалық параметрлері»
Адамның биосфераға әсерінің ғаламдық салдары
Қажетті әдебиеттер тізімі:
Негізгі:
. 1. Шилови.А. Экология. М.:Высшая школа, 2001.
2. Ильин В.И. Экология. М.:Перспектива, 2007.
3. Никанаров. А.М., Хорунжая Т.А. Глобальная экология. М.;Книга сервиса, 2003.
4. Марфенин Н.Н. Концепция «устойчивого развития» в развитии/Россия в окружающем мире: 2002 (Аналитический ежегодник)/.
5. Акимова Т.А. Экология. Человек-Экономика-Биота-Среда: Учебник для вузов/Т.А. Акимова, В.В.Хаскин.-2-е изд. перераб и доп..-М.. ЮНИТИ-ДАНА, 2000.
6. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек: Учеб. пособие для вузов/Ю.В.Новиков.-М.. ФАИР-ПРЕСС, 2000.
7. Розанов С.И. Общая экология: Учебник/С.И.Розанов.-3-е.5 стер. -СПб.. Лань, 2003.
8. Чистякова С.Б. Охрана окружающей среды/С.М.Чистякова.-М., 1998.
Қосымша:
1. БудыкоМ.И. Глобальная экология.-М.. Мысль, 1997.
2. Чигаркин А.В. Геоэкология Казахстана. -Алматы:Санат, 1995.
3. Саданов А.К. Сванбаева З.С. Экология.-Алматы. «Агроуниверситет», 1999.
4. Акимова Т.А..Хаскин В.В.Экология.-М.. Издательство ЮНИТИД998.
№ 36-38 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. 1992 жылы Рамалық конфенцияның басты мақсаты?
А)Парниктік газдар шығарылымын азайту
В)Биоалуан түрлілікті сақтау
С)Экологиялық ақпараттарға ену
Д)Зиянды химиялық заттар туралы
Е)Озон қабатының жұқаруы туралы
2. БҰҰ қай жылы құрылды?
А)1945 ж
В)1962 ж
С)2000 ж
Д)1982 ж
Е)2004 ж
3.Биологиялық алуан түрлілік туралы конфенция қай жылы қабылданды?
А)1992 ж
В)1968 ж
С)1969 ж
Д)1972 ж
Е)2000 ж
4. «Қоршаған орта туралы Декларация» қай конференцияда қабылданды?
А)Стокгольм конференциясы
В)Рим клубы
С)Жер саммиті
Д)Рио – де - Жанейро
Е)Киото конференциясы
5. «Экодаму» ұғымын ғылымға кім енгізді?
А)Морис Стронг
В)А.Печчеи
С)Д. Медоуз
Д)Э. Пестель
Е)Дж. Форрестер
№ 36-38 тақырып бойынша ситуациялық тапсырма:
І.Тұрақты даму түсінігін бірнеше қырынан қарастыру:
1. Саяси құқықтық
2. Экономикалық
3. Экологиялық
4.Әлеуметтік
5. Халықаралық
6. Ақпараттық
№ 36-38 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
Киота хаттамасы
Рамалық конвенция туралы мәліметтер жинау және талқылау.
№ 36-38 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
Табиғат пен қоғамның тұрақты дамуының келешегі
Тұрақты даму қағидалары
Әдебиеттер тізімі:
Негізгі:
1. Шилови.А. Экология. М.:Высшаяшкола, 2001.
2. Ильин В.И. Экология. М.:Перспектива, 2007.
3. Никанаров. А.М., Хорунжая Т.А. Глобальная экология. М.;Книга сервиса, 2003.
4. Марфенин Н.Н. Концепция «устойчивого развития» в развитии/Россия в окружающем
мире: 2002 (Аналитический ежегодник)/.
5. Акимова Т.А. Экология. Человек-Экономика-Биота-Среда: Учебник для вузов/Т.А. Акимова, В.В.Хаскин.-2-е изд. перераб и доп..-М.. ЮНИТИ-ДАНА, 2000.
б.Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек: Учеб. пособие для
вузов/Ю.В.Новиков.-М.. ФАИР-ПРЕСС, 2000.
7.Розанов С.И. Общая экология: Учебник/С.И.Розанов.-3-е.? стер. -СПб.. Лань, 2003. 8.Чистякова С.Б. Охрана окружающей среды/С.М.Чистякова.-М.? 1998.
Қосымша:
1. Будыко М.И. Глобальная экология.-М.. Мысль, 1997.
2. Чигаркин А.В. Геоэкология Казахстана. -АлматькСанат, 1995.
3. Саданов А.К. Сванбаева З.С. Экология.-Алматы. «Агроуниверситет», 1999.
4. Акимова Т.А..Хаскин В.В.Экология.-М.. Издательство ЮНИТИД998.
№ 39-40 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Демографиялық үрдістерде қатаң әдістерді қолданып отырған мемлекеттер?
А)Үндістан, Қытай
В)Бразилия
С)Ресей, Қазақстан
Д)Турция, Индия
Е)Бангладеш, Иран
2. Тұрақты даму концепциясының принциптері қай жылы қалыптасқан:
А)1992ж
В)1962ж
С)1982ж
Д)1972ж
Е)2002ж
3. Қазақстан Республикасында орнықты даму тұжырымдамасы қай жылы қабылданды?
А)1997 ж
В)1994 ж
С)1995 ж
Д)2005 ж
Е)2000 ж
4. Орнықты даму дегеніміз ?
А)Келешек ұрпақтың қажеттіліктерін шектеместен, бүгінгі ұрпақтың қажеттіліктерін қанағаттандыру.
В)Демографиялық, әлеуметтік дамудың жоғары көрсеткіші.
С)Экономикалық өркендеудің жоғары сатысы.
Д)Келешек ұрпақтың қажеттіліктерін шектеп, бүгінгі ұрпақтың қажеттіліктерін қанағаттандыру.
Е) Бүгінгі ұрпақтың қажеттіліктерін қанағаттандыру.
5. Рим клубы қай жылы құрылды?
А)1968 ж
В)1972 ж
С)1992 ж
Д)1969 ж
Е)2002 ж
№ 39-40 тақырып бойынша ситуациялық тапсырма:
Төмендегі халықаралық бірлестіктердің негізгі міндеттерін көрсету:
БҰҰ, ЮНЕСКО, ФАО, ВОЗ, ВМО, ЮНЕП, МАГАТЭ, МОК, МСОП (ХТҚҰ), ВФОП, ММФ.
№ 39-40 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
Рим клубында қарастырылған баяндамаларына мәліметтер жинау және талқылау
№ 39-40 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
Медоуздың «Өсу шегі» баяндамасына төмендегі сұрақтарды қамти отырып мәлімдеме дайындау:
А) Адамзат қоғамының даму болжамы
Ә) Өсу шегінің ерекшелігі
Б)Баяндаманың әлсіз тұстары
В) Баяндаманың күшті тұстары
Әдебиеттер тізімі:
Никанаров. А.М., Хорунжая Т.А. Глобальная экология. М.;Книга сервиса, 2003.
Марфенин Н.Н. Концепция «устойчивого развития» в развитии/Россия в окружающем мире: 2002 (Аналитический ежегодник)/.
Дрейер О.К., Лось В.А. Экология и устойчивое развитие. М.:УРАО, 1997.
Доклад конференции ООН по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992 Том 1, Нью-Йорк, 1993.
Фурсов В.И. Экологические проблемы окружающей среды. – Алма-ата: Ана- тілі , 1991.
Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек: Учеб. пособие для вузов/Ю.В.Новиков.-М.. ФАИР-ПРЕСС, 2000.
Медоуз Д.Х., Медоуз Д.Л., Рандерс Й., Беренс В.В. Пределы роста. М.:МГУ, 1991.
Әділов Ж.М. Тұрақты даму және айналадағы орта. Алматы: Ғылым, 1998.
№ 41-43 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Бастапқа табиғи ортаға қандай да болмасын бір түрдің қайтып оралуы:
А)Реинтродукция
В)Рекапитуляция
С) Реакклиматизация
Д)Реформация
Е)Инверсия
2. БҰҰ ресми позициясы ретінде тұрақты даму концепциясы қабылданды:
А)Рио-де-Жанейродағы БҰҰ конференциясында.
В)Хельсинкидегі БҰҰ конференциясында.
С)Базельдегі БҰҰ конференциясында.
Д)Венадағы БҰҰ конференциясында.
Е)Стокгольмде БҰҰ конференциясында.
3. Рим клубының ең белгілі баяндамасы болып табылатыны:
А)«Өсу шектері».
В)«Тірі қалу стратегиясы».
С)«Әлемдік экономиканың болашағы».
Д)«Адамзатқа мақсат».
Е)«Энергия: кері есеп»
4. Қалдықты пайдаланудың жалпы тиімі:
А)Экономикалық, элеуметтік –экологиялық тиімдер
В)Қалдықтарды сату пайдасы(тиімі)
С)Қалдықтан алынатын өнімдер
Д)Табиғатты қорғау шығындарының үнемі
Е)Экономикалық пайда, табыс
5. Табиғи ресурстарды кешенді пайдалану
А)Пайдалы қасиеттерін табиғатқа зиян келтірмей пайдалану
В)Ұтымды пайдалану
С)Барлық түрлерін біркелкі пайдалану
Д)Басым түрлерін пайдалану
Е)Табиғат ресурстарын қорғау
№ 41-43 тақырып бойынша ситуациялық тапсырма:
Қоршаған табиғи орта сұрақтарымен айналысып жүрген халықаралық ұйымдар төңірегінде дөңгелек стол
№ 41-43 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. Экологиялық шиеленісудің өсуі және экономика дамуының техногенді типі
2. Әлеуметтік-экономикалық дағдарыс және тұрақты даму
№ 41-43 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
Қоршаған табиғи орта сұрақтарымен айналысып жүрген халықаралық ұйымдар
Осы төңіректегі халықаралық қауымдастық
Әдебиеттер тізімі:
Акимова Т.А. Экология. Человек-Экономика-Биота-Среда: Учебник для вузов/Т.А. Акимова, В.В.Хаскин.-2-е изд. перераб и доп..-М.. ЮНИТИ-ДАНА, 2000Никаноров А.М. Экология/А.М.Никаноров, Т.А. Хоружая-М. ПРИОР,2001
Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек: Учеб. пособие для вузов/Ю.В.Новиков.-М.. ФАИР-ПРЕСС, 2000.
Н.Е. Ревская. Экология. Учебное пособие/Издательство Михайлова В.А. Санк-Петербург, 2005.
Ғ.Сағымбаев. Экология негіздері. Алматы – 1995
В.И.Коробкин, Л.В.Передельский «Экология для студентов ВУЗов». Ростов-на-Дону, 2000
Шилов и.А. Экология. М.:Высшая школа, 2001.
Бейсенова Ә.С.., Шілдебаев Ж.Б.., Сауытбаева Г.З. «Экология».-Алматы, Ғылым, 2001
№ 44-46 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Биосфералық қорықтардың рөлі мен дамуы қай жылы қандай стратегияда қарастырылады
А)1995 ж., Севилья стратегиясы
В)1987 ж, біздің ортақ болашағымыз
С)1992 ж, 21-ші ғасырдағы күн тәртібі
Д)2002 ж, Орнықты Даму
Е)1992 ж, Қоршаған орта және Даму
2. Қоршаған ортаның қолайлы жағдайына адамның құқығы бекітілді:
А)ҚР конституциясында.
В)«Тұрғындардың санитарлы-эпидимиологиялық жағдайының қолайлығы» заңында.
С)«Экологиялық қауіпсіздік концепциясында»
Д)«Экологиялық білім» концепциясында.
Е) «Қоршаған ортаны қорғау» заңында.
3. ҚР «Қоршаған ортаны қорғау» заңы қабылданды:
А)1997 жылы.
В)1987 жылы.
С)1991 жылы.
Д)2000 жылы.
Е)1993 жылы.
4. Ең алғашқы экологиялық кризистің пайда болуына себепті:
А)Адам санының өсіп,көптеген жануар түрлерінің жойылуынан
В)Адамдардың жер бетінде тез таралуынан
С)Адам өмір сүру ортасының климатының шұғыл өзгеруінен
Д)Жердің көптеген мөлшерінің шөлейттерге айналуынан
Е)Редуценттерге әсер етуден
5. Қазақстан Республикасының «Қызыл Кітабы» алғаш қай жылы шықты?
А) 1978 ж
В)1966 ж
С)1955 ж
Д)1988 ж
Е)1992 ж
№ 44-46 тақырып бойынша ситуациялық тапсырмалар:
1. ҚР қоршаған ортаны қорғау туралы негізгі заңдарын атаңдар
2. ҚР қоршаған ортаны қорғау концепцияларын талқылау
№ 44-46 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. Экологиялық құқық: тарихы мен дамуы
2. Экологиялық заңдылықтар жүйесі, көздері және жіктелуі
3. ҚР қоршаған ортаны қорғау ұйымының құрылымы
№ 44-46 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
ҚР қоршаған табиғи ортаны қорғау төңірігіндегі мемлекеттік басқарудың экологиялық құқығы мен негізгі принциптері
Экологиялық қауіпсіздіктің құқықтық негіздері
Әдебиеттер тізімі:
1. Никанаров. А.М., Хорунжая Т.А. Глобальная экология. М.;Книга сервиса, 2003.
2. Марфенин Н.Н. Концепция «устойчивого развития» в развитии/Россия в окружающем мире: 2002 (Аналитический ежегодник)/.
3. Дрейер О.К., Лось В.А. Экология и устойчивое развитие. М.:УРАО, 1997.
4. Доклад конференции ООН по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992 Том 1, Нью-Йорк, 1993.
5. Фурсов В.И. Экологические проблемы окружающей среды. – Алма-ата: Ана- тілі , 1991.
6. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек: Учеб. пособие для вузов/Ю.В.Новиков.-М.. ФАИР-ПРЕСС, 2000.
7. Медоуз Д.Х., Медоуз Д.Л., Рандерс Й., Беренс В.В. Пределы роста. М.:МГУ, 1991.
8. Әділов Ж.М. Тұрақты даму және айналадағы орта. Алматы: Ғылым, 1998.
9. ҚР экологиялық кодексі, Астана : 2007
№ 47-49 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. Табиғи ресурстар: анықтамасы, жіктелуі, маңыздылығына мәлімдеме дайындау
2. Табиғат қорғаудың ғылыми негіздері.
№ 47-49 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
Биосфераның табиғи-ресурстық потенциалдары
Қоршаған ортаны жоспарлау және басқару принциптері
№ 47-49 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Жаппай кесілген қылқан жапырақты орман ағаштарының қалпына келуі үшін қанша уақыт керек:
А)100-110жыл
В)10-15жыл
С)2-5жыл
Д)300-400жыл
Е)500жыл
2. Жердің тек бір регионында кездесіп, басқа региондардан бөлініп, бсқа еш жерде кездеспейтін тірі организмдердің аталуы:
А)Эндемиктер
В)Олигобионттар
С)Стенобионттар
Д)Эдификаторлар
Е)Эмердженттер
3. Адамзаттың биосфералық функциясы немен білінеді:
А)Биосфераны қолдап, мақсатты түрде дамыту
В)Цивилизация деңгейін дамыту
С)Жерде адам тіршілігінің жағдайын жасау
Д)Жер табиғатын адам тіршілігі үшін игеріп өзгерту
Е)Табиғатқа билік жүргізу
4. Табиғи қорларды тиімді пайдалану деген:
А)Оларды сақтай отырып, қажетіне қарай және сыртқы ортаға көп зақым келмейтіндей пайдалану
В)Мейлінше пайда табу
С)Ғылыми-техникалық жетістіктерді пайдалану
Д)Қоршаған ортада қорықтар ашу
Е)Табиғи қорларды қоршаған ортаға зиянын келтірмей пайдалану
5. Қалпына келетін байлыққа не жатады?
А)Биологиялық байлықтар
В)Минералды байлықтардың барлық түрі
С)Су байлықтары
Д)Ауыл шаруашылық байлықтар
Е)Энегетикалық байлықтар
№ 47-49 тақырып бойынша ситуациялық тапсырма:
Табиғи ресурстарды Қазақстанда және шетелдерде пайдалану салыстыра отырып, талдау
Әдебиеттер тізімі:
1. Никанаров. А.М., Хорунжая Т.А. Глобальная экология. М.;Книга сервиса, 2003.
2. Марфенин Н.Н. Концепция «устойчивого развития» в развитии/Россия в окружающем мире: 2002 (Аналитический ежегодник)/.
3. Дрейер О.К., Лось В.А. Экология и устойчивое развитие. М.:УРАО, 1997.
4. Доклад конференции ООН по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992 Том 1, Нью-Йорк, 1993.
5. Фурсов В.И. Экологические проблемы окружающей среды. – Алма-ата: Ана- тілі , 1991.
6. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек: Учеб. пособие для вузов/Ю.В.Новиков.-М.. ФАИР-ПРЕСС, 2000.
7. Медоуз Д.Х., Медоуз Д.Л., Рандерс Й., Беренс В.В. Пределы роста. М.:МГУ, 1991.
8. Әділов Ж.М. Тұрақты даму және айналадағы орта. Алматы: Ғылым, 1998.
№ 50-52 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. Экологиялық білім: анықтамасы, жалпы халықтық білім мен тәрбие жүйесіндегі алатын орны
2. Экологиялық білімнің мақсаты мен міндеттері
3. Экологиялық білімнің қалыптасу жағдайлары мен принциптері
№ 50-52 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
Экологиялық білім және тәрбие
Экологиялық білімнің қазіргі таңдағы дамуы
№ 50-52 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Арал экологиялық мәселелерінің негізгі себебі:
А)Суармалы жерлерге ағынды су көздерінен су алу
В)Радиоактивті ластану
С)Химиялық ластану
Д)Табиғи тұз мөлшерінің артуы
Е)Ақапа сулармен ластану
2. Озон атмосфераның жерге жақын қабатында оттегі молекуласынан азот тотығы мен көмірсутектердің қатысуымен және ... сәуленің әсерінен түзіледі?
А)Ултракүлгін
В)Жарық
С)Инфрақызыл
Д)Радиоактивті
Е)Қосмостық
3. Адамның өзінің тіршілігін қамтамасыз ету үшін қолданылатын табиғат құбылыстары мен заттарының, табиғи денелердің жиынтығы дегеніміз не?
А)Экологиялық факторлар
В)Табиғи ресурстар
С)қалдықтар
Д)Экологиялық мониторинг
Е)Экологиялық жүйе
4. Саналы адамдық қызметтер дамудың басты факторы ретінде анықталатын табиғат пен қоғамның өзара қарым-қатынасының саласы?
А)Ноосфера
В)Геосфера
С)Экосфера
Д)Урбаносфера
Е)биогеоценоз
5. Экологиялық дағдарыстың негізгі үш аспектісі:
А)Демографиялық, ресурстық, қошаған ортаның ластануы
В)Экономикалық, саяси, элеуметтік
С)Өркениеттік, әлеуметтік, ресурстық
Д)Экономикалық, әлеуметтік, эколологиялық
Е)Демографиялық, қоғамдық, әлеуметтік
№ 50-52 тақырып бойынша ситуациялық тапсырмалар:
1. Экологиялық білім мен тәрбие төңірігіндегі халықаралық қауымдастықтарды кестеге түсіру
2. Экологиялық білімнің негізгі кезеңдерін және пәндердің экологизациясы жөнінде талқылау
Әдебиеттер тізімі:
1. Никанаров. А.М., Хорунжая Т.А. Глобальная экология. М.;Книга сервиса, 2003.
2. Марфенин Н.Н. Концепция «устойчивого развития» в развитии/Россия в окружающем мире: 2002 (Аналитический ежегодник)/.
3. Дрейер О.К., Лось В.А. Экология и устойчивое развитие. М.:УРАО, 1997.
4. Доклад конференции ООН по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992 Том 1, Нью-Йорк, 1993.
5. Фурсов В.И. Экологические проблемы окружающей среды. – Алма-ата: Ана- тілі , 1991.
6. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек: Учеб. пособие для вузов/Ю.В.Новиков.-М.. ФАИР-ПРЕСС, 2000.
7. Медоуз Д.Х., Медоуз Д.Л., Рандерс Й., Беренс В.В. Пределы роста. М.:МГУ, 1991.
8. Әділов Ж.М. Тұрақты даму және айналадағы орта. Алматы: Ғылым, 1998.
№ 53-54 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. ҚР тұрақты дамуды жоспарлау және жүзеге асыру
2. Қазақстандағы экологиялық ұйымдар мен қауымдастықтар
№ 53-54 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
ҚР қазіргі таңдағы экологиялық мәселелері
ҚР тұрақты дамуды жоспарлау және жүзеге асыру
№ 53-54 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Қоғамдық прогрестің даму қарқыны байланысты табиғи сұрыптауды әлсіреткен не?
А)Адам эволюциясы
В)Экология
С)Мәдениет
Д)Тұқым қуалау
Е)Биологиялық эволюция
2. ҚР су кодексі қабылданды:
А)1993 жылы.
В)1994 жылы.
С)1990 жылы.
Д)1991 жылы.
Е)1995 жылы.
3. Қоршаған орта ластануынан өте ірі қалаларда қай ауру түрінің көбеюі жүреді:
А)Өкпе аурулары мен жоғарғы тыныс жолдарының аурулары
В)Асқазан-ішек аурулары
С)Тері мен құлақ аурулары
Д)Буындар мен сүйек аурулары
Е)Жүрек-тамыр аурулары
4. Қоршаған орта ластануынан өте ірі қалаларда қай ауру түрінің көбеюі жүреді:
А)Өкпе аурулары мен жоғарғы тыныс жолдарының аурулары
В)Асқазан-ішек аурулары
С)Тері мен құлақ аурулары
Д)Буындар мен сүйек аурулары
Е)Жүрек-тамыр аурулары
5. ҚР «Қоршаған ортаны қорғау» заңы қабылданды:
А)1997 жылы.
В)1987 жылы.
С)1991 жылы.
Д)2000 жылы.
Е)1993 жылы.
№ 53-54 тақырып бойынша ситуациялық тапсырма:
ҚР экологиялық жағдайы жөнінде конференция өткізу
Әдебиеттер тізімі:
1. Никанаров. А.М., Хорунжая Т.А. Глобальная экология. М.;Книга сервиса, 2003.
2. Марфенин Н.Н. Концепция «устойчивого развития» в развитии/Россия в окружающем мире: 2002 (Аналитический ежегодник)/.
3. Дрейер О.К., Лось В.А. Экология и устойчивое развитие. М.:УРАО, 1997.
4. Доклад конференции ООН по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992 Том 1, Нью-Йорк, 1993.
5. Фурсов В.И. Экологические проблемы окружающей среды. – Алма-ата: Ана- тілі , 1991.
6. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек: Учеб. пособие для вузов/Ю.В.Новиков.-М.. ФАИР-ПРЕСС, 2000.
7. Медоуз Д.Х., Медоуз Д.Л., Рандерс Й., Беренс В.В. Пределы роста. М.:МГУ, 1991.
8. Әділов Ж.М. Тұрақты даму және айналадағы орта. Алматы: Ғылым, 1998.
№ 55-57 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
Ғаламдық экологиялық мәселелер
Ғаламдық экологиялық мәселелердің туындау себептерін анықтап, талқылау
№ 55-57 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
а)«Парниктік эффект»
ә) Озон қабатының жұқаруы
б) қышқыл жаңбырлар
в) шөлейттену
г) ормандардың жоюлуы
№ 55-57 тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Экологиялық жағдайға әсер ету жағынан ең қауіптілері болып саналатындары:
А)Химиялық және целлюлоза-қағаз комбинаты
В)Фарфор мен керамика өнеркәсібі
С)Ағаш өңдеу цехтары,кірпіш зауыты
Д)Керамзит өнеркәсібі,тас өңдеу
Е)Тігін фабрикалары
2. Озон қабатының маңызы қандай:
А)Ультракүлгін сәулелерді сіңіру
В)Инфрақызыл сәулелерді сіңіру
С)Планетаның оттегімен байытылуы
Д)Зиянды қалдықтарды сіңіру
С)Зиянды сұйықтарды ыдырату
3. Озон қабаты-биосфераның тіршілігі үшін қажетті жағдай,себебі:
А)Ультракүлгін сәулелердің өтуіне кедергі жасайды
В)Ол космостық сәулелену нәтижесінде қалыптасады
С)Атмосфераның ластануына кедергі жасайды
Д)СО-нің түзілуіне әсер етеді
Е)Космостық сәулелену нәтижесінде қалыптаспайды
4. Озон қабатының жұқаруына себепкер затты атаңыз:
А)Фреон
В)Азот оксиді
С)Фориальдегид
Д)Көмір қышқылы
Е)Пропан
5.Озон қабатының қалыңдығы.
А)2-3 мм
В)2-3 км
С)2-3 м
Д)10 км
Е)10 м
№ 55-57 тақырып бойынша ситуациялық тапсырма:
«Ғаламдық экологиялық мәселелер шешу жолдарын анықтау» тақырыбында дөңгелек стол
Әдебиеттер тізімі:
1. Никанаров. А.М., Хорунжая Т.А. Глобальная экология. М.;Книга сервиса, 2003.
2. Марфенин Н.Н. Концепция «устойчивого развития» в развитии/Россия в окружающем мире: 2002 (Аналитический ежегодник)/.
3. Дрейер О.К., Лось В.А. Экология и устойчивое развитие. М.:УРАО, 1997.
4. Доклад конференции ООН по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992 Том 1, Нью-Йорк, 1993.
5. Фурсов В.И. Экологические проблемы окружающей среды. – Алма-ата: Ана- тілі , 1991.
6. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек: Учеб. пособие для вузов/Ю.В.Новиков.-М.. ФАИР-ПРЕСС, 2000.
7. Медоуз Д.Х., Медоуз Д.Л., Рандерс Й., Беренс В.В. Пределы роста. М.:МГУ, 1991.
8. Әділов Ж.М. Тұрақты даму және айналадағы орта. Алматы: Ғылым, 1998.
№ 58-60 тақырып бойынша үй тапсырмасы:
1. 2030 стратегиясы және тұрақты дамудың негізгі мәселелері
2. ҚР тұрақты даму мәселелері
№ 58-60 тақырып бойынша мәнжазба тақырыптары:
Н.Ә.Назарбаевтың 2030 стратегиясымен танысу, төмендегідей тақырыптар бойынша мәлімдеме дайындау:
а) Қазақстан Республикасындағы тұрақты дамуды жоспарлау және жүзеге асыру
ә) Халықтың әлеуметтік жағдайы
б) ҚР өндіріс орындарының экономикаалық-экологиялық жағдайы
в) Оқу орындарында экологиялық білім беруді жетілдіру
г) ҚР экологиясына экономикасының әсері
№ 58-60 тақырып бойынша ситуациялық тапсырмалар:
Сөз сөйлеу шеберлігі (ораторлық)
1. Мен өзімнің елімнің дамуы үшін ....................
2. ҚР экологиялық мәселелерін шешу үшін................................
Әдебиеттер тізімі:
1. Никанаров. А.М., Хорунжая Т.А. Глобальная экология. М.;Книга сервиса, 2003.
2. Марфенин Н.Н. Концепция «устойчивого развития» в развитии/Россия в окружающем мире: 2002 (Аналитический ежегодник)/.
3. Дрейер О.К., Лось В.А. Экология и устойчивое развитие. М.:УРАО, 1997.
4. Доклад конференции ООН по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992 Том 1, Нью-Йорк, 1993.
5. Фурсов В.И. Экологические проблемы окружающей среды. – Алма-ата: Ана- тілі , 1991.
6. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек: Учеб. пособие для вузов/Ю.В.Новиков.-М.. ФАИР-ПРЕСС, 2000.
7. Медоуз Д.Х., Медоуз Д.Л., Рандерс Й., Беренс В.В. Пределы роста. М.:МГУ, 1991.
8. Әділов Ж.М. Тұрақты даму және айналадағы орта. Алматы: Ғылым, 1998.
Емтихан бағдарламасы:
№ |
Сұрақтар тізімі |
|
1 |
Экологияның ғылым саласы ретіндегі анықтамасы. |
|
2 |
Экологияның мақсаты, міндеттері және зерттеу әдістері. |
|
3 |
Экологиялық білімдердің қалыптасуы мен дамуының қысқаша тарихы. |
|
4 |
Экологияның бөлімдері: аутэкология, демэкология, синэкология, глобалдық экология. |
|
5 |
Экологияның өзге ғылым салаларымен өзара байланыстылығы. |
|
6 |
Экологияның практикалық міндеттерді шешудегі рөлі. |
|
7 |
Экологиялық проблемалар, олардың осы заманғы экономикалық және саяси үрдістердегі алатын орны мен рөлі. |
|
8 |
“Тұрақты даму” ұғымына анықтама және тұрақты даму тұжырымдамасын іске асырудағы экологияның рөлі. |
|
9 |
Дара организмдер экологиясы – аутэкология. |
|
10 |
Биологиялық жүйелердің ұйымдастырылу деңгейлері. |
|
11 |
Организм және оның тіршілік ету жағдайлары. |
|
12 |
Экологиялық факторлар және олардың классификациясы. |
|
13 |
Антропогендік фактордың әсерінің өзіндік ерекшеліктері. |
|
14 |
Ю.Либихтың минимум заңы. |
|
15 |
В.Шелофордтың толеранттық заңы. |
|
16 |
Толеранттық диапазоны. |
|
17 |
Стенобиоттық және эврибионттық организмдер. |
|
18 |
Организмдердің тіршілігі үшін негізгі абиотикалық факторлардың экологиялық мәні. |
|
19 |
Қоршаған ортаның экологиялық сиымдылығы. |
|
20 |
Популяция туралы түсінік. Популяция санының реттелуі. |
|
21 |
Популяцияның статикалық сипаттамалары: популяцияның саны (тығыздығы) және биомассасы, жастық және жыныстық құрамы. |
|
22 |
Организмдердің кеңістікте орналасу, орналасудың негізгі типтері: кездейсоқ, біркелкі, топтасып орналасу. |
|
23 |
Популяцияның динамикалық сипаттамалары: туылымы, өлім-жітімі, тірі қалу қисық сызықтары, өсуі жылдамдығы. |
|
24 |
Олли принципі. |
|
25 |
Популяция санының экспотенциалдық және логистикалық өсуі. |
|
26 |
Популяция тығыздығына тәуелді және тәуелсіз факторлар. |
|
28 |
Биоценоз, биогеоценоз, экожүйе туралы түсінік. |
|
29 |
Экожүйедегі түраралық байланыстардың негізгі формалары (нейтрализм, комменсализм, протокооперация, мутуализм, жыртқыштық, паразитизм). |
|
30 |
Түр аралық бәсекелестік – қауымдастықтың түрлік құрылымын сақтаушы негізгі механизмдердің бірі. |
|
31 |
Г.Ф. Гаузенің бәсекелестік арқылы жою принципі. |
|
32 |
Экологиялық қуыс: потенциалдық және іске асырылған экологиялық қуыс. |
|
33 |
Биоценоздың трофикалық құрылымы (продуценттер, консументтер, редуценттер). |
|
34 |
Қоректік тізбектер және трофикалық деңгейлер, қоректік торлар. |
|
35 |
Экожүйедегі энергия ағыны және химиялық элементтердің айналымы. |
|
36 |
Термодинамиканың бірінші және екінші бастамалары. |
|
37 |
Линдеманның энергия тасымалының 1% және 10% ережелері. |
|
38 |
Экологиялық пирамидалар (сандар, биомасса, энергия пирамидасы). |
|
39 |
Экожүйелердің өнімділігі (бастапқы және туындаушы өнім). |
|
40 |
Экожүйелердің табиғи дамуы: бастапқы және қайталанған сукцессиялар. |
|
41 |
Экожүйелердің біртұтастығы және тұрақтылығы, экожүйелердің тұрақтылық механизмдері. |
|
42 |
Табиғи экожүелердің тұрақтылық критерийлері және тұрақтылығының негізгі көрсеткіштері. |
|
43 |
Биосфера тұжырымдамасының қалыптасуы. |
|
44 |
В.И.Вернадский биосфера және ноосфера туралы ілімі. |
|
45 |
Тірі зат тұжырымдамасы. |
|
46 |
Тірі заттың ғаламдық рөлінің анықталуы. |
|
47 |
Антропогендік әрекетті қуатты геологиялық және геохимиялық факторлар ретінде мойындау тұжырымдамасы. |
|
48 |
Адамның экожүйедегі орны. |
|
50 |
Биосферадағы заттар айналымы. |
|
51 |
Әлемдік биогеохимиялық циклдар. |
|
52 |
В.И.Вернадскийдің негізгі биогеохимиялық заңдары. |
|
53 |
Қазіргі биосфера. |
|
54 |
Өндірістің дамуы және қоршаған ортаға түсетін салмақтың артуы. |
|
55 |
“Тұрақты даму” ұғымының пайда болу тарихы: Рим клубы, Медоуз және Форрестер еңбектері (Өсу шектері, 1972). |
|
56 |
БҰҰ-ның Қоршаған орта жөніндегі бірінші конференциясының Декларациясы (Стокгольм, 1972). |
|
57 |
Рио-де-Жанейрода (1992) және Йоханнесбургте (2002) өткен Дүниежүзілік саммиттер. |
|
58 |
Еуропа қалаларының тұрақты даму хартиясы (Ольборг қ., Дания, 1994). |
|
59 |
Тұрақты даму факторлары: экологиялық фактор (өркениет дами алалтын дәліз шекаралары), экономикалық фактор (нарық жүйесін қайта құру), әлеуметтік фактор (ауылшаруашылық өндірісі, адам құқықтары, демография). |
|
60 |
Тұрақты дамудың стратегиясы мен принциптері. |
|
61 |
Тұрақты даму деңгейлері – жергілікті, аймақтық, ұлттық, мемлекетаралық, әлемдік деңгейлер. |
|
62 |
Әр деңгейдегі тұрақты даму мүмкіншіліктерін анықтаушы факторлар. |
|
63 |
Тұрақты дамуды қамтамасыз ету жолындағы халықаралық ынтымақтастық. |
|
64 |
Тұрақты дамудың ғылыми теориясын жасау жолындағы халықаралық ұйымдардың қызметі. |
|
65 |
Қоршаған ортаны оңтайландыру – табиғатты ұтымды пайдаланудың теориялық негізі. |
|
66 |
Жердің табиғи ресурстарының сипаттамалары: литосфера, гидросфера және атмосфера ресурстары. |
|
67 |
Табиғи ресурстардың классификациясы: сарқылатын, сарқылмайтын, қалпына келетін, қалпына келмейтін ресурстар. |
|
68 |
Биологиялық ресурстар және азық-түлік қауіпсіздігі. |
|
69 |
Табиғатты қорғау. |
|
70 |
Табиғатты ұтымды пайдалану, аз қалдықты және қалдықсыз технологиялар. |
|
71 |
Экологиялық тұрғыдан таза, альтернативті энергия көздерін пайдалану – экожүйелер мен қоғамның тұрақты дамуының маңызды құрамдас бөлігі. |
|
72 |
Қоршаған ортаға түсетін антропогендік салмақтың өркениет түрлерінің олардың даму сатыларына байланысты жіктелуі. |
|
73 |
Адамзат қоғамының қалыптасуы мен дамуындағы табиғаттың ролі. |
|
74 |
Табиғат пен қоғамның өзара қарым-қатынас тарихы: негізгі кезеңдері (биогендік, аграрлық, өнеркәсіптік, ақпараттық), өзгешеліктері және сабақтары. |
|
75 |
Қазіргі заманның әлемдік экологиялық проблемалары: (климаттың өзгеруі, озон қабатының бұзылуы, қышқыл жаңбырлар, шөлдену, биологиялық әр алуандылықтың кемуі, әлемдік мұхитың ластануы және т.б.) және олардың пайда болу себептері және зардаптары. |
|
76 |
Ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіптің қарқынды дамуына байланысты пайда болған экологиялық проблемалар. |
|
77 |
Қоршаған ортаның физикалық, химиялық, биологиялық ластануы және олардың экологиялық-генетикалық зардаптары. |
|
78 |
Әлеуметтік-экологиялық дағдарыс және тұрақты даму. |
|
79 |
Халық санының өсуі және оның сапалық көрсеткіштерінің өзгеруі. |
|
80 |
Туылым мөлшеріне әсер ететін факторлар, отбасын жоспарлау әдістері. |
|
81 |
Урбандалу проблемалары. |
|
82 |
Кедейшілік және табыстың әділетсіз бөлінуі. |
|
83 |
Энергетикалық дағдарыс проблемалары және олардың шешілу жолдары. |
|
84 |
Әлемдік азық-түлік проблемасы, шешілу жолдары. |
|
85 |
Ресурстық дағдарыс, себептері мен салдарлары, шешілу жолдары. |
|
86 |
Соғыстар және лаңкестік: экологиялық зардаптары. әскери- өнеркәсіптік кешен және тіршілік ету ортасы. |
|
87 |
Жер генофондының өзгеруі, ортаның жалпы агрессивтілігінің артуы, тірі организмдерге көрсетілетін әсерлердің жаңа түрлері. |
|
88 |
Қоршаған ортаны қорғаудың принциптері мен әдістері. |
|
89 |
Ерекше қорылатын табиғи территориялар – қоршаған ортаны қорғау шараларының бір түрі. |
|
90 |
Генетикалық әр алуандылықты қорғау. |
|
91 |
Биосфералық резерваттар. |
|
92 |
Қызыл кітап және оның биологиялық әр алуандылықты сақтаудағы рөлі. |
|
93 |
Табиғатты ұтымды пайдалану мен қоршаған ортаны қорғаудың теориялық негіздерін құру – тұрақты дамуға көшудің міндетті шарттарының бірі. |
|
94 |
Экологиялық білім мен экологиялық сауаттылықтың адамзаттың тұрақты дамуын қамтамасыз етудегі рөлі. |
|
95 |
Қазақстан Республикасының табиғи ортасын тұрақсыздандыру процестері, себептері мен салдарлары. |
|
96 |
Арал аймағының әлеуметтік-экологиялық проблемалары. |
|
97 |
Ядролық сынақтардың адамзатқа тигізген зардаптары. |
|
98 |
ҚР территоориясындағы Семей ядролық сынақ алаңы және өзге де полигондар. |
|
99 |
Ядролық қаруға қарсы Невада-Семей қозғалысы |
|
100 |
Қоршаған ортаның күйін бағалаудың әдістері мен критерийлері. |
|
101 |
Экологиялық мониторинг, ұйымдастырылу принциптері. Химиялық, физикалық, биологиялық мониторинг. |
|
102 |
Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңдары. |
|
103 |
Қазақстан Республикасындағы халыққа экологиялық білім және экологиялық тәрбие беру. |
|
104 |
Қазақстан Республикасының тұрақты дамуын қамтамасыз ету: тұрақты даму тұжырымдамасы. |
|
105 |
Тұрақты даму стратегиясы және Қазақстанның тұрақты дамуын қамтамасыз ету механизмдері. |
|
ОҚУ ПӘНІНІҢ САЯСАТЫ:
Бұл курс дәрісті талқылау дәстүрлі әдісін қолдану арқылы оқылады. Топтың өзара әрекеттесуінен пайдалы нәтиже шығаруға және бір-бірінен үйренуге мүмкіндік алу үшін,білім алушыларға аудиториядағы талқылауға белсенді қатысуына ұсыныс жасалады.
Аудиториялық уақыт дәріс, семинар (практикалық), лабароториялық сабақтарды қамтып, материалды талқылау, әр-түрлі тапсырмалар мен жаттығуларды орындау, есептер шығаруды қамтиды.
Әр дәрісте негізгі ұғымдар мен анықтамалар түсіндіріліп, ұсынылады.Осы ұғымдарды жазып отыру әр білім алушының міндеті,өйткені оқытушы дәріс материалын әрбір білім алушыға жеке ұсынбайды.
Семинар (практикалық), лабораториялық сабақтарында білім алушыларға өз бетінше орындауға тақырыптар бойынша тапсырмалар беріледі және дәріс материалдары бойынша ауызша сұралады. Жеке тапсырмалар ОСӨЖ уақытында тапсырылады.
Егер білім алушыға кейбір жәйттар түсініксіз болса, онда ол оқытушыдан қосымша түсіндірме, кеңес алуы керек.
Әр сабаққа білім алушы негізгі және қосымша әдебиеттер бойынша дайындалады.
Студент барлық сабаққа қатысып, аудиторияға уақытында келуге міндетті.Қатысым семестр бойына тексеріледі.Жіберіп алған материалдарды игеру студенттің міндеті болып табылады.
Студент өзінің жағымсыз қылықтарымен оқытушыға сабақ жүргізуге және басқа студенттерге оқу бағдарламасын игеруге кедергі келтірмеуі тиіс. Академиялық қызметтің ойдағыдай орындалуына кедергі келтіретін кез-келген тәртіп орынсыз болып есептелінеді.
Студенттер сабаққа уақытында келулері тиіс. 10 минуттан артық кешіккен жағдайда,оқытушының ол студентті сабаққа кіргізбеуге құқы бар.
Аудиторияға кірген кезде жұмыс уақытында сабаққа кедергі келтіретін ұялы телефон мен басқа да электронды құрылғыларды сөндірілуі тиіс.
Курсты бағалау критериі
№ |
Бақылау түрлері |
апта |
|
Қорытынды балл |
||||||||||||||||
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
13 |
14 |
15 |
16 |
100 |
||||
1 |
Сабаққа қатысымы |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
|
100 |
||
2 |
Үй тапсырмасы |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
|
100 |
||
3 |
Практ.сабактары |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
|
100 |
||
4 |
Дәріс сабағындағы тест сұрақтары |
|
|
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
100 |
||
5 |
Бақылау жұмысы |
|
|
|
|
* |
|
* |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
100 |
||
|
Тест тапсырмалары |
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
100 |
||
6 |
Жазбаша сұрақ |
|
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
100 |
||
7 |
Аралық бақылау |
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
100 |
||
8 |
Мәнжазба, эссе........... |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
|
100 |
||
9 |
Презентация |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
100 |
||
10 |
Курстық жұмыс |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
100 |
||
|
Емтихан |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
100 |
||
Ескерту: *- тапсырма саны
БАҒАЛАУ ШКАЛАСЫ:
Баға |
Коэффициент |
% |
А |
4,0 |
95-100% |
А- |
3,67 |
90-94% |
В+ |
3,33 |
85-89% |
В |
3,0 |
80-84% |
В- |
2,67 |
75-79% |
С+ |
2,33 |
70-74% |
С |
2,0 |
65-69% |
С- |
1,67 |
60-64% |
Д+ |
1,33 |
55-59% |
Д |
1,0 |
50-54% |
Ғ |
0 |
0-49% |
НЕГІЗГІ ЖӘНЕ ҚОСЫМША ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
НЕГІЗГІ ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу құралы.Алматы, Ғылым, 1997.
2. Колумбаева С.Ж., Білдебаева Р.М.Жалпы экология. Алматы,«Қазақ университеті», 2006.
3. Мамбетказиев Е., Сыбанбеков Қ. Табиғат қорғау. Оқу құралы. Алматы,Қайнар, 1990.
4. Бигалиев А.Б., Халилов М.Ф., Шарипова М.А. Основы общей экологии Алматы, «Қазақ университеті», 2007.
5. Жамалбеков Е.Ү., Білдебаева Р.М. Жалпы топырақтану және топырақ географиясы мен экологиясы. Алматы, Қазақ университеті, 2000.
6. Акимова Т.А., Хаскин В.В.. Экология. Человек-экономика-биота-среда., М., «ЮНИТИ», 2007.
7. Шилов И.А. Экология. М.: Высшая школа, 2001.
8. Ильин В.И.. Экология, М., «Перспектива», 2007.
9. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. М., «ФАИР-ПРЕСС»,2003.
10. Никаноров А.М., Хорунжая Т.А.. «Глобальная экология», М., ЗАО, «Книга сервис», 2003.
11. Марфенин Н.Н. Концепция«устойчивого развития» в развитии / Россия в окружающем мире: 2002 (Аналитический ежегодник) // Под общей редакцией: Данилова-Данильяна В.И., Степанов С.А. - М.:Изд-во МНЭПУ,2002.
12. Национальные доклады о состоянии окружающей природной среды в Республике Казахстан в 2000-2006 г.г.. Алматы, 2001-2007 г.г.
13. Никаноров А.М., Хорунжая Т.А.. «Глобальная экология», М., ЗАО,«Книга сервис», 2003.
14. Дрейер О.К., Лось В.А. Экология и устойчивое развитие, М., «УРАО»,1997.
15. Доклад конференции ООН по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992. Том 1, Нью-Йорк, 1993.
16. Ермолаев Б.В. Основные положения о ноосфере. Единство биосферы и человека. – М., 1999.
17. Әділов Ж.М. Тұрақты даму және айналадағы орта. Алматы: Ғылым, 1998.
18. Родзевич Н.Н., Пашканг К.В. Табиғатты қорғау және көркейту. Алматы: Мектеп 1984.
19.Чистякова С.Б. Охрана окружающей среды/С.М.Чистякова.-М., 1998.
20. Чигаркин А.В. Геоэкология Казахстана. –Алматы:Санат, 1995 Мамбетқазиев Е., Сыбанбеков Қ. Табиғатты қорғау. Алматы: Ғылым, 1998.
21.Алексеев В.А. 300 вопросов и ответов по экологии/ В.А. Алексеев.- Ярославль: Академия развития, 1998
22. Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. «Экология», Алматы: Экономика,2002.
23. Иштаева Ф.Қ., Костарева Л.Г., Набидоллина Ш.С., Молдағалиева Ж.Е. «Экология», Астана: Фолиант,2008.
ҚОСЫМША ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Хандогина Е.К, Герасимова Н.А., Хандогина А.В.. Экологические основы природопользования, М., «Форум», 2007.
2. Вернадский В.И. «Философские мысли натуралиста», М., «Наука», 1988.
3. Вернадский В.И. «Живое вещество», М., «Наука», 1969 г.
4. Гутенев В.В., Денисов В.В., Камышев А.П., Москаленко А.П., Нагибеда Б.А., Осадчий С.Ю., Хорунжий Б.И. Промышленная экология, М., «МарТ», 2007.
5. Маркович Д. Социальная экология. Москва «РУДН», 1998.
6. Медоуз Д.Х., Медоуз Д.Л., Рандерс Й., Беренс В.В. Ш. Пределы роста. Москва: МГУ, 1991.
7. Концепция экологического образования Республики Казахстан. Астана, 2002.
8. Концепция экологической безопасности Республики Казахстан. Астана, 2002.
9. Доклад конференции ООН по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992. Том 1, Нью-Йорк, 1993.
10. Экологический кодекс РК, Астана 2007 г.
11. Экология. Под ред. Денисова В.В. Ростов-на-Дону: МарТ, 2002.
12. Арустамов Э.А., Левакова И.В., Баркалова Н.В. Экологические основы
природопользования. М.: 2001.
13. Ермолаев Б.В. Основные положения о ноосфере