3. Топырақтар сипаттамаларының туындыларын анықтау

Топырақтар сипаттамаларының туындыларын есептеуді геологиялық кескіндер бойынша жоғардан төмен қарай барлық инженерлік-геологиялық элементтер (ИГЭ) үшін жүргізеді.

Құмды топырақтар үшін. а) түйіршек құрамы бойынша құмды топырақтыңірілігі бойынша түрі анықталады (кесте Б.10 [26]);

б) формула бойынша қуыстық коэффициенті анықталады

, (2)

мұнда бірлік бөлігінде табиғи ылғалдылығы;

в) ірілігі бойынша құмды топырақтың түріне және қуыстық коэффициенттің абсолюттік мәніне байланысты тығыздығы бойынша оның күйі анықталады (кесте Б.18 [26]);

г) ылғал деңгейінің мәні анықталады:

. (3)

д) ылғал деңгейі бойынша құмды топырақтың сумен шылығуы анықталады (кесте Б.17 [26]);

ылғалдылығы аз құмды топырақ;

ылғалды құмды топырақ;

суға шылыққан құмды топырақ;

Сазды топырақтары үшін. а) Ырғақтық санын анықтайды:

. (4)

б) мәні бойынша сазды топырақтың түрін анықтайды (кесте Б.11, [26]):

-құмдақ; -саздақ; - саз.

в) ағыс көрсеткішін анықтайды:

. (5)

мұнда топырақтың табиғи ылғалдылығы.

г) ағыс көрсеткіші бойынша сазды топырақтың күйі анықталады (кесте Б.14, [26]).

д) формула (2) бойынша қуыстық коэффициенті анықталады.

Пайдалануға ыңғайлы болу үшін әрбір алынған ИГЭ сипаттамаларын кесте 1 жазу керек.

Кесте 1. Әрбір алынған ИГЭ сипаттамалары

ИГЭ нөмірі					Топырақ атауы және оның күйі
1	2	3	4	5	6	7

Құмды және сазды топырақтардың негізгі және туынды сипаттамалары 1-5 кесте, қосымша 3 [20] бойынша сәйкес топырақтың шартты-есептік кедергіні белгілеу үшін қажет. Барлық ИГЭ бойынша алынған мәліметтерді талдау құрылыс алаңына жалпы инженерлік-геологиялық баға беру үшін, іргетас құралымдық түрін беру үшін мен көтеру қабілетін бағалау үшін негіз болып саналады.

Тапсырмаға сәйкес, студент бір қима үшін таяз орналастырымды іргетас пен қадалы іргетасты жобалау мен есептеуді жүргізуге міндетті және осы екі нұсқаны техникалық-экономикалық салыстырудан кейін өзінің таңдауымен тиімді нұсқаны алу керек.

4. Құрылыс алаңының инженерлік-геологиялық жағдайы бойынша қорытынды

Негіздік топырағының әрбір қатпарының физикалық-механикалық қасиеттерін анықтағаннан кейін іргетас негіздігін жобалағанда және іргетас түрін таңдағанда ескерілетін қолайсыз факторларды айқындайды.

Және де:

-негіздік топырақтарының қатпар қалындығын және олардың қатпарлану сипаттамасын;

-линзалардың болуын;

-топырақтың беріктік және деформациялану сипаттамасын;

-топырақтың отыруын;

-негіздіктің гидрогеологиялық жағдайын талдау қажет.

Талдау негізінде іргетас үлгісі (таяз орналастырымды немесе қадалы) және негіздік түрі (табиғи немесе жасанды) қабылданады.

Табиғи негіздік үшін көтеру қатпар ретінде топырақтың жарамдылығы 3-4 м тереңдікке дейін бағаланады, ал қадалы іргетастар үшін – 16-18 м тереңдікке дейін.

Кесте 2 Сығылу бойынша топырақтарды топтастыру

Топырақтың сығылуы	Көрсеткіштер		Топырақтың сипаттамалары
	, кН/м3	, МПа
Қатты сығылатын	<14	<3	Табиғи негіздік бола алмайды
Орташа сығылатын	14÷16	3÷10	Табиғи негіздік ретінде пайдаланды
Аз сығылатын	>16	>10	Іргетас үшін жақсы негіздік болады

Негіздікте сығылмайтын топырақтар жатуын ескеріп іргетасты орналастырады. Таяз орналастырымды іргетас негіздігінде отырғызылымды топырақтар жатса, олардың отырғызылымды қасиеттерін жақсарту немесе басқа топырақтармен ауыстыру жолымен жою ұсынылады.

Отырғызылымды қасиеттері сақталған жағдайда, суланғанда отыру мәнін есептеп, күтілетін шөгуге қосу керек.