Қарағанды мемлекеттік медицина университеті Визуалды диагностика кафедрасы Тәжрибелік сабақтарға арналған әдістемелік нұсқаулар

Тақырыбы: «Ауыз қуысы, тіс, жақ сүйектері және бас сүйегінің сәулелік анатомиясы»

Пән Визуалды диагностика

Мамандық 5В 130200 «Стоматология»

Курс екінші

Құрастырған Г.А.Жолдыбаева

Қарағанды 2011

Тақырыбы: Ауыз қуысы, тіс, жақ сүйектері және бас сүйегінің сәулелік анатомиясы.

Мақсаты:

Студент білуі керек:

• Рентген бейнесіндегі тістер мен жақтардың жастық ерекшеліктерін;

• Бет қаңқасы мен тістердің рентгенологиялық зерттеу әдістері;

• Бет ќањќасы с‰йектерін, ж±мсаќ тіндерді, тамырларды жєне бездерді зерттейтін ќазіргі заманѓы єдістерді (КТ, дигитальды рентгенография, ангиография, сиалография, МРТ);

Студент істей білуі керек:

• Рентгенологиялыќ зерттеудіњ баѓытын, аймаѓын жєне єдісін д±рыс аныќтай білу;

• Рентгенограммаларды д±рыс оќи білу.

• Рентгенограммадаѓы суретте бейнеленген барлыќ анатомиялыќ т‰зілістерді аныќтай білу;

• Рентгенологиялыќ зерттеуге кµрсеткішті аныќтап, жолдаманы д±рыс толтыра білу.

Оқытудың міндеттері: Ауыз қуысы, тіс, жақ және бас қаңқасының сәулелік анатомиясы туралы мағлұмат беру, алған білімдері мен дағдыларын нығайта түсу.

Тақырыптың негізгі сұрақтары

1. Тіс-жақ жүйесінің және бет қаңқасының рентгенологиялық анатомиясы.

2. Рентген бейнесіндегі тістер.

3. Рентген бейнесіндегі жоғарғы жақ.

4. Рентген бейнесіндегі төменгі жақ.

5. Рентген бейнесіндегі самай-төменгі жақ буыны.

Тіс-жақ жүйесінің және бет қаңқасының рентген анатомиясы.

Рентген бейнесіндегі тістер.

Тістің негізгі салмағын дентин құрайды. Коронка аймағындағы дентин эмальмен жабылған, ал түбірі – цементпен қапталған. Рентгенограммада эмаль дентинді коронканы айнала қаптаған қарқынды сызықша рентінде көрінеді; ол жанаспалы беткей тісчтерде жақсы көрінеді. Дентин мен цементті рентгенограммадан ажыратуға болады.

Тіс түбірі мен жақ альвеоласының қыртысты пластинасының арасында жіңішке саңылау кеңістігі бар – периодонтальды саңылау (ені 0,15 – 0,25 мм), ол периодонтпен ттолтырылған (тіс байламы). Ол қыртысты пластинкаға және цементке бекітілген тығыз дәнекер тіннен тұрады. Периодонт тістердің ұсталып тұруын қамтамасыз етіп және қанмен қамтамасыз етілуіне қатысады.

Рентгенограммада сүт тістер тұрақты тістерден ажыратылады: сүт тістердің коронкалары мен түбірлерінің көлемдері кішкентай, түбір каналдары және тіс қуыстары кең болып келеді.

Рентгенограммада тіс қуысы тіс түбірінің әсерінен шеттері тегіс ыдыраған ошақтар тәрізді көрініс береді, түбір каналдары – шеттері байланысқан айқын және тегіс сызықшалы ыдыраған ошақтар тәрізді көрінеді.

Тістің альвеолярлы өсінділері бір-бірінен тіс аралық қалқаншалармен бөлініп қызыл иекпен жабылған. Тіс аралық қалқаншалардың ұшы балаларда эмалды-цемент деңгейінде орналасса, ересектерде одан 1,5 – 2 мм қашықтықта орналасады. Тіс аралық қалқаншалардың ұшы алдыңғы тістер аймағында үшкірленіп келіп, азу тістер аймағында пирамидаға ұқсайды. Тісті жұлып тастағаннан кейін тіс аралық қалқаншалар атрофияға ұшырап, альвеолярлы шеттері жазылады..

Рентген бейнесіндегі жоғарғы жақ.

Жоғарғы жақ – қос сүйек, ол денесінен және төрт өсіндіден тұрады (маңдай, скулового, таңдай және альвеолярлы). Жоғарғы жақтың денесінен төрт беткейді ажыратамыз (алдыңғы, мұрындық, көздік, самай астылық).

Жақтың денесінде пирамида тәрізді ауалы жоғарғы жақ қойнауы орналасқан. Жоғарғы жақ қойнвуы құрсақ ішілік дамудың бесінші айында жоғарғы жақ денесінің мұрындық беткейінде кішкентай шұңқыр тәрізді дамиды. Жеті айлық ұрықта бас қаңқасының рентгенограммасында қойнаулардың сүйектік қабырғалары көрініс береді.

2,5 – 3 жастағы балаларда қойнауларда тіс өсінділері болады және олар сыртқы және жоғарғы бөліктерінде үшбұрыш тәрізді ағарып көрінеді. Қойнаудың түбінде тіс өсінділері болады; 8 – 9 жастағы балаларда олар мұрын қуысы түбі деңгейінде болады. Балаларда және жасөспірімдерде азу тістердің түбірлері кей жағдайларда жоғарғы жақ қойнауының шырышты қабатымен тікелей байланыста болады.

Қойнаудың көлемі тістердің жарып шығуына сәйкес ұлғайады, олардың қалыптасуы тұрақты тістердің жарып шығуының аяқталуымен бірге аяқталады (13 -15 жасқа дейін). 50 – 60 жастан кейін қойнаудың көлемі кішірейеді (15 – 20 см³). Жақ бет аймағының деформациясы пішінінің, көлемінің және әр түрлі компоненттердің бір – біріне қатынасы кезінде пайда болады. Олар туа (хромосомды ауру, ұрыққа терратогенді факторлардың әсері) және жүре (бала кезінде басынан кешірген аурулардан кейін, жарақат, сәулелік терапия, эндокринді және алмасу бұзылыстары кезінде және т.б) пайда болуы мүмкін.

Классификациясы:

• Жақтың барлық немесе жекелеген бөліктерінің ұлғаюы (жоғарғы және төменгі) – макрогнатия;

• Жақтың барлық немесе жекелеген бөліктерінің кішірейюі (жоғарғы және төменгі) – микрогнатия;

• Бас қаңқасы сүйегі негізіне жақтың дұрыс орналаспауы – сагитальды, вертикальды немесе трансверзальды бағытта ығысуы;

• Жоғарғыдағының барлығы қосылған деформация.

Тістің және жақтың аномалиясы мектеп жасындағы балалардың 30% кездеседі. Жақ аномалиясы шайнаудың бұзылысымен қоса жүреді.

Тістердің даму аномалиясы.

Тұрақты тістердегі жиі кездесетін аномалия олардың санының, орналасуының, пішінінің, көлемінің және құрылысының өзгерістерімен көрініс береді.

Қалыпты жағдаймен салыстырғанда тіс санының азайюы (адентия) немесе көбейюі (гипердентия) кездеседі. Рентгенологиялық зерттеу барлық жағдайда тіс қатарында тістердің болмауы кезінде сүт және тұрақты тістердің өсінділерінің бар екенін анықтау мақсатында тағайындалады. Рентгенограмма арқылы олардың жарып шығуының тежелуінің себебін анықтауға болады.

Толық немесе жартылай адентия тұқым қуалайтын ауру – эктодермальды дисплазия кезінде, яғни эктодерманың дамуының бұзылысымен байланысты. Бұндай науқастарда терісі жылтыр, атрофияға ұшыраған, тері және май бездері болмайды, тырнақтарының өсуінде бұзылыс болады, маңдайы шығыңқы, ершік тәрізді мұрын, еріндері қалың болады, мұынң бәрі сілекей бездері паренхимасының аплазиясы – ксеростомияның әсерінен болады.

Туа пайда болған тіс сандарының көбейюінде артық шыққан тістер дұрыс немесе рудиментарлы дамып, тіс қатарында енмесе одан тыс орналасады. Артық шыққан сүт тістердің пішіні кәдімгідей, ал тұрақты тістер атипті болып келеді.

Тіс қатарында тістердің дұрыс орналаспауы (мойындық немесе тілге қарай), өз өсінде тістің айналуы, тіс коронкаларының көрші тістермен салыстырғанда шайнау беткейінтөмен орналасуы клиникалық қараған кезде көрінеді. Рентгенологиялық зерттеу жақ пен тістің орналасуын бағалауда таптырмайтын әдіс. Көрші тістердің арасындағы аралықты трема дап атайды. 5 жасқа дейінгі балалардағы треманың болмауы жақтың өсуінің тежелуі туралы мәлімет береді. Ені 0,5 – 0,7 мм треманы қалыпты деп санауға болады. Орталық күрек тістердің аралағының ені 0,6 – 7 мм, оны «диастема» деп атайды.

Тістердің көлемінің кішірейюі – микродентия, үлкейюі – макродентия.

Көбінесе күрек тістер өзгереді. Барлық тістерде макродентия болса – ол гипофиз ауруының бір симптомы болып есептеледі.

Көбінесе жиі кездесетін аномалия тұрақты тістердің түбірлерінің дамуы – қисаю, қысқару, ұзару немесе олардың санының азайюы, дивергенция, конвергенция және қосарлану.

Барлық тістердің пішінінің өзгеруі кретинизмде және эктодермальды дисплазияда кездеседі. Туа пайда болған мерезде орталық күрек тістердің пішіні бөшке тәрізді кесетін шеттерінде жартылай айшық тәрізді ойысы бар, бұндай тістерді Гетчинсон тістері дейді.

Анкилоз – түбір цементінің сүйек тіні альвеоласымен бітісуі – формалинрезорцинді әдісті қолданғанда, жарақатта, сирек – сүт азу тістерінде кездеседі.

Тістен тістің шығуы: тіс қуысында және кең түбір каналында тіс тәрізді түзіліс болады, ол шетке қарай ағарған жолақпен қапталады.

Бітіскен тістер – көрші тістердің бір – бірімен жабысуыв. Түбір аймағында бір-бірімен бітіскен тістер тек қана рентгенологиялық қана анықталады. Коронкалар біріккен кезде бір үлкен тіс қуысын құрайды және екі каналы болады. Егер түбірлері ғана біріккен болса, онда екі тіс қуысы екі түбір каналы болады.

Рентгенограмманы талдау барысында тіс жарып шығуының тежелуінің себебін анықтауға болады (ретенция): тіс өскіндерінің ығысуынан дұрыс орналаспауын (дистопия), патологиялық үрдістің болуын (сынық, остеомиелит, жылауық, жаңа түзіліс) анықтауға болады. Ретенцияның жиі кездесетін себебі – тіс қатарындағы орынның аз болуы. Ретенирленген тіс көрші тістердің ығысуына және түбірлерінің резорбциясына алып келеді.

Төменгі жақ тістерін зерттегенде аксиальды бағытта ауыз тішілік және ауыз сыртылық рентгенограммаларды жасайды. Жоғарғы жақтағы ретенирленген тістердің орналасуын анықтау үшін жанамалы және аксиальды рентгенограммалармен бірге тангенциальды бағыттағы суреттің ақпараттылығы жоғары.

ЖАЌТАРДЫЊ ДАМУ АУЫТЌУЛАРЫ

Туа немесе ж‰ре пайда болѓан болуы м‰мкін.

Альвеолярлы µсінді мен ќатты тањдайдыњ туа болѓан жырыѓы – ењ жиі кездесетін аќаулардыњ бірі, оларды клиникалыќ аныќтауѓа болады. Б±л ауытќу кезінде т±раќты тістердіњ т‰зілуі кешігеді, альвеолярлы µсінді дамымайды, м±рын ќуысыныњ µзгерісі болады. Жырыќты аныќтау ‰шін панорамды рентгенография ±сынылады.

Ќатты тањдайдыњ жырыѓы ж±мсаќ тањдайдыњ жєне жоѓарѓы ерінніњ жырыѓымен (50% жаѓдайда) ќосарланып кездеседі, жартылай немесе толыќ болады, бір жаќты немесе екі жаќты болады, кескіш жєне ит тістер аймаѓында орналасады, сирек орталыќ кескіш тістер арасында кездеседі.

Дизостоз – с‰йектіњ даму б±зылысы, т±ќым ќуалайтын жан±ялыќ с‰йек ж‰йесі ауруларыныњ єсерінен. Дизостоздыњ б±ѓана-бас ќањќалыќ, бас ќањќа-беттік жєне жаќ-беттік т‰рлері кездеседі.

Оқытудың және үйретудің әдістері: талдау, жағдайлық есептер.

Әдебиеттер

негізгі:

5. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 2000 г.

6. Шехтер И.А. Рентгенологический атлас зубов и челюстей в норме и патологии. Москва. 1968г.

қосымша:

11. Общее руководство по радиологии I-II части. Серия по медицинской визуализации 1995г. С.263-298.

12. Милько В.И. Рентгенология. «Вища школа», 1983г. С.178-198.

13. Розенштраух Л.С., Рыбакова Н.И., Виннер М.Г. Рентгенодиагностика заболеваний органов дыхания. Москва « Медицина» 1978 г. С. 9-52.

14. В.Н. Артюшков. Атлас рентгенодиагностических схем сердца в норме и патологии. Москва «Медицина» 1968 г.

15. С.А. Рейнберг, Рентгенодиагностика заболеваний костей и суставов. 2 тома, Москва. «Медицина» 1964 г.

Бақылау

1. Сроки закладки, прорезывания, последовательность смены молочных зубов;

2. Особенности костей лицевого скелета в возрастном аспекте;

3. Анатомия зубов, челюстных костей, скуловой кости, верхнего неба;

4. Нейрогуморальная регуляция жизнедеятельности костей лицевого скелета и зубов в норме;

5. Анатомия височно-челюстного сустава.

6. Рентгеноанатомия зубов, челюстей и скуловой кости;

Типтік тестлер:

?

Берілгендердіњ ішінен корпускулярлы сєулені тањдањыз.

- рентген сєулесі

- гамма-сєулесі

- ультрадыбысты сєуле

- бета-сєулесі

- инфраќызыл сєулесі

?

Берілгендердіњ ішінен электромагнитті сєулені тањдањыз.

- альфа-сєулесі

- нейтронды

- мезонды

- гамма-сєулесі

- бета-сєулесі

?

Берілгендердіњ ішінен ионданушы єсері бар квантты сєулені тањдањыз.

- электр тоѓыныњ электромагнитті аймаѓы

- ультрак‰лгін сєулесі

- кµрінетін жарыќ

- рентген сєулесі

- инфраќызыл сєулесі

?

Берілгендердіњ ішінен радиоактивтілік бірлігін тањдањыз.

- джоуль

- грей

- зиверт

- беккерель

- кулон/кг

?

Берілгендердіњ ішінен ж±тылѓан дозаныњ бірлігін тањдањыз.

- джоуль

- грей

- зиверт

- беккерель

- кулон/кг

?

Берілгендердіњ ішінен экспозиционды дозаныњ бірлігін тањдањыз.

- джоуль

- грей

- зиверт

- беккерель

- кулон/кг

?

Берілгендердіњ ішінен эквивалентті дозаныњ бірлігін тањдањыз.

- джоуль

- грей

- зиверт

- беккерель

- кулон/кг

?

Берілгендердің ішінен жұтылған дозва күшінің бірлігін таңдаңыз

- ватт

- грей/мин

- рентген/мин

- зиверт/мин

- беккерель

?

Берілгендердіњ ішінен ж±тылѓан дозаныњ бірлігін тањдањыз.

- джоуль

- грей

- зиверт

- беккерель

- кулон/кг

?

Берілгендердіњ ішінен экспозиционды дозаныњ бірлігін тањдањыз.

- джоуль

- грей

- зиверт

- беккерель

- кулон/кг

Ф КГМУ 4/3-04/01

ИП № 6 УМС при КазГМА от 14 июня 2007 г.