Тістер мен жаќтардыњ жараќаттыќ заќымдарыныњ рентгеносимптоматикасы.

Жаќтыњ сынуы кµп жаѓдайда ашыќ болады, жиі тіс т‰бірлері мен тістердіњ ќоса заќымдалуымен бірге ж‰реді. Кµбінесе тµменгі жаќтыњ сыныѓы жиі кездеседі. Олар болады: жекеленген немесе кµптеген, жай немесе бµлшектенген, кµлденењ немесе ±зына бойы. Тµменгі жаќтыњ сыныѓы єдетте белгілі бір жерлерде сынады – в области клыков, моляров, углов, центральных резцов, суставных отростков и ветвей.

Жоѓарѓы жаќтыњ сыныѓы альвеолярлы µсінді аймаѓында жиі кездеседі. Альвеолярлы µсінді сыныѓы, жаќтыњ басќа бµліктерініњ сыныѓы жєне оѓан жанасып жататын м±рын, жас шыѓаратын с‰йектер сыныѓы сирек кездеседі. Жоѓарѓы жаќтыњ µте ауыр сыныѓы –ол, бас ќањќа негізі с‰йегінен ажырап кету. Жоѓарѓы жаќ сыныѓы жай жєне бµлшектенген, ќиѓаш немесе кµлденењ болады.

Тіс коронка, мойыны, т‰бірі аймаѓында сынуы м‰мкін. Олардыњ сыныѓы ќосарланѓан болады, жаќ с‰йегініњ сыныѓымен бірге ж‰реді.

Оќтан болѓан жаќ жєне тіс сыныѓы кµбінесе кµп бµлшекті болады. Тесілген жєне сызыќты сыныќ сирек кездеседі.

Тіс–жаќ ж‰йесініњ жараќаты кезінде рентгенологиялыќ зерттеулермен с‰йек б‰тіндігініњ б±зылысыныњ бар немесе жоќтыѓын аныќтайды. Тіс немесе жаќ жараќаты болѓан кезде, жараќаттыњ сипатын аныќтауѓа м‰мкіндік береді (сыныќ, жарыќ, буын шыѓуы) жєне сыныќтыњ жазылуын баѓалайды.

Тістіњ немесе жаќтыњ сыныѓы болѓан науќасты рентгенологиялыќ зерттеу кезінде, мынадай с±раќтарѓа жауап іздеуіміз:

1. Сыныќтыњ т‰ріне.

2. Жараќаттан кейінгі сыныќ бµлшектерініњ жєне оларды ќалпына келтіріп, сыныќты бекіткеннен кейінгі жаѓдайына.

3. Сыныќтыњ жазылуына баѓа беру.

С‰йек сыныѓыныњ негізгі екі тікелей рентгенологиялыќ белгісін ажыратады: ќандай баѓытта сынѓанын жєне сыныќ бµлшектерініњ ыѓысуын. Тіс жєне жаќ сыныќтары кезінде, б±л екі белгініњ екеуі де кездеседі.

Сыныќ баѓыты (сыныќ сызыѓы) рентгенограммада с‰йек бµлшектерініњ ыѓысуымен аныќталады. Ол аѓарѓан сызыќ т‰рінде немесе ќарайѓан сызыќ (с‰йектіњ тыѓыздануы) т‰рінде кµрінеді. Аѓарѓан сыныќ сызыѓы ретінде сыныќ бµлшектері бір-бірінен ажырап кеткен кезде байќалады. Б±л жаѓдайда с‰йек бµлшектерініњ арасында рентген сєулесін с‰йекке ќараѓанда аз ж±татын кµлењке (гематома, ж±мсаќ тіндердіњ ж±лынѓан бµліктері) болады. Ќарайѓан сыныќ сызыѓы с‰йектер бір-бірініњ ішіне кіріп сынѓан кезде немесе с‰йек бµлшектері бір-біріне ќабаттасып т‰сірілген кезде байќалады. Рентгенограммада сызыќ баѓыты аздап иректелген аѓарѓан немесе ќарайѓан сызыќ т‰рінде кµрініс табады. Сыныќ сызыѓыныњ шеттері тегіс емес немесе ±саќ тісшеленген болады.

С‰йек бµлшектерініњ ыѓысуы жараќаттыњ механизміне жєне б±лшыќ еттердіњ к‰шіне байланысты. С‰йек бµлшектері ±зына бойы бір-біріне кіріп немесе бір-бірінен ажырап ыѓысуы м‰мкін, еніне немесе б±рыштап ыѓысуы м‰мкін. Тіс жєне жаќ жараќаттары кезінде жоѓарыда кµрсетілген ыѓысулардыњ барлыѓы кездеседі.

Альвеолярлы µсінді сыныѓыныњ рентгенологиялыќ белгісі иректелген тісшелі сызыќ аздап с‰йек бµлшектерініњ ыѓысуымен бірге ж‰реді. Жоѓарѓы жаќ ќойнауы б‰тіндігініњ б±зылысы кезінде сыныќ сызыѓымен бірге ќойнау мµлдірлігініњ тµмендеуі, онда с±йыќтыќ дењгейі жєне тері асты эмфиземасы аныќталады.

Тіс сыныѓыныњ рентгенологиялыќ белгісі сыныќ сызыѓы жєне бµлшектердіњ ыѓысуы болып табылады. Тістіњ т‰бір бµлігініњ сыныѓы кезінде рентгенограммада жоѓардаѓы белгілермен бірге с‰йек пластинкасыныњ б±зылысы жєне периодонтты сањылаудыњ кењейюі байќалады.

Оќтан болѓан сыныќ кезінде жоѓардаѓы белгілермен ќатар рентгенограммада металл бµлшектері кµрінеді.

Егер сыныќ сызыѓы с‰йектіњ б‰кіл кµлденењі бойынша толыќ µтпеген болса, ол с‰йекке т‰скен жарыќ екенін білдіреді. Єдетте б±л кезде µте жіњішке аѓарѓан сызыќ с‰йектіњ ќыртысты ќабатынан басталып, біртіндеп с‰йектіњ борпылдаќ ќабатында жоѓалып кетеді.

С‰йек сынуыныњ жазылуы с‰йек с‰йелініњ пайда болу жолымен ж‰реді, ол ‰ш кезењнен µтеді: дєнекер тінді, остеоидты жєне с‰йекті. Сыныќтыњ жазылуы барсында с‰йек бµлшектері µзініњ бейнесін біртіндеп жоѓалтып, олардыњ шеттері б±лыњѓырлана т‰седі. Рентгенограммада с‰йек с‰йелі с‰йектіњ єктеніп, яѓни с‰йектену кезењінде ѓана кµріне бастайды. Ересектердегі тµменгі жаќтыњ асќынбаѓан сыныѓыныњ жазылуы барысында с‰йек с‰йелі рентгенограммадан сынѓаннан кейінгі 30-35 к‰нен кейін ѓана кµрінеді, ал балаларда ол біршама б±рын пайда болады. Рентгенограммада сыныќ аймаѓы мањында єктіњ жиналѓаны кµрінеді. Єрі ќарай с‰йек с‰йеліндегі єк біртіндеп ќалыњдап 2-3 айдан кейін тыѓыз ќ±рылымсыз кµлењке кµрінеді. Жаќ сыныѓыныњ толыќ жазылуы 1,5-2 жылдан кейін байќалады. С‰йектіњ толыќ жазылуы рентгенологияда с‰йек с‰йелі шеттерініњ тегістеніп, сыныќ аймаѓындаѓы с‰йек ќ±рылымыныњ ќалпына келуімен сипатталады. Б±л жерде с‰йек деформациясы ќалып ќойады.

Жарыќтыњ жазылуы да с‰йек с‰йелініњ т‰зілуі жолымен ж‰реді.

Сыныќты д±рыс орнына т‰сірмеген кезде артыќ с‰йек с‰йелі т‰зілуі м‰мкін, ол рентгенограммада пішіні д±рыс емес шеттері шыѓыњќы ‰лкен ќарќынды кµлењке болып кµрінеді. С‰йек с‰йелініњ артыќ жиналуы, тµменгі жаќ аймаѓы сыныѓы кезінде жиі кездеседі.

Псевдоартроз (жалѓан буын) кезінде сыныќ сызыѓы айќын кµрініп т±рады, ал сыныќ соњдары жалѓастырушы пластинкамен жабылады. Неоартроз (сыныќ орнында жања буынныњ пайда болуы) ‰шін келесі белгілер тєн: сыныќ бµлшектерініњ бірі буын ойысына ±ќсайды да, ал енді бірі – буын басына ±ќсайды. Олардыњ арасында аѓарѓан жолаќты кµреміз, ол рентгендік буын сањылауын еске т‰сіреді.

Тіс сыныѓыныњ жырылуы µте сирек болады. Б±л кезде сыныќ аймаѓында тістіњ веретено тєрізді ќалыњдауы аныќталады.

Жаќ пен тістіњ басќа сыныќтары остеомиелитпен асќынады.

Тµменгі жаќ буыныныњ шыѓуы клиникалыќ симптомдар негізінде аныќталады. Біраќ жараќаттыќ буын шыѓуы кезінде (с‰йек буыныныњ буындыќ беткейініњ толыќ ыѓысуы) жєне жартылай буын шыѓуы кезінде (с‰йек буыныныњ буындыќ беткейініњ жартылай ыѓысуы) рентгенологиялыќ зерттеуге ж‰гінген жµн (рентгенография, кей жаѓдайда самай-жаќ буыныныњ томографиясы), яѓни, толыќ жєне жартылай буын шыѓулары с‰йек сыныѓымен ќосарлануы м‰мкін.

Самай-тµменгі жаќ буыны

Самай-тµменгі жаќ буыны – байлам сочленение, образованное головкой мыщелкового отростка и суставной поверхностью нижнечелюстной ямки височной кости, 15 – 17 жаста толыќ ќалыптасады. Жоѓарѓы жєне тµменгі бµлімдеріндегі ќосылып т±рѓан беткейлер шеміршекті буын дискісімен бµлініп т±рады. Трабекулярлы борпылдаќ с‰йек затынан ќ±ралѓан шеткі бастары бойынша жалѓастырушы ќыртысты пластинка µтеді. Оныњ артќы жєне алдыњѓы бµлімдеріндегі ќалыњдыѓы 0,75 – 1,5 мм, ал жоѓарѓыи беткейі 0,5 – 1 мм.

Тµменгі жаќ ойысын жауып т±ратын сыртќы ќабаты єрт‰рлі бµлімдерінде єрт‰рлі болады. Артќы бµлімдерінде сыртќы ќабат самай с‰йегі пирамидасыныњ кµлењкесімен ќабаттасып жатады. Сыртќы ќабаты буын ойысыныњ орталыќ бµлігінде ж±ќа болып келеді, ол алѓа ќарай артќы тµмпешіктіњ ќыртысты ќабатына ауысады. Тµменгі жаќ ойысыныњ артќы бµлігініњ ортасында тасты-дабылды (глазерова) сањылауы кµрінеді, ол сыртќы есту жолына ќарай баѓытталып жатады. Б±л сањылау ойыстыњ сыртќы жєне ішкі буын бµлікшелерініњ арасындаѓы баѓдар болып саналады.

Сыртќы есту жолы самай с‰йегі пирамидасыныњ тасты бµлігінен айќын д±рыс емес дµњгелек пішінді аѓарып кµрінеді, диаметрі 0,8 – 2 см.

Томограмманы талдау жєне буынныњ єрт‰рлі бµлімдерін µлшеу маќсатында оларды калькаѓа сызады. Ол ‰шін буын тµмпешігініњ тµменгі шеті мен сыртќы есту жолын ќосатын жерден сызыќ ж‰ргізеді, осы сызыќтан буын ойысыныњ жоѓарѓы н‰ктесіне перпендикуляр т‰сіреді. Кµлделењ сызыќ пен перпендикулярдыњ ќиылысќан жерінде 45 градус б±рыштап таѓы да екі сызыќ ж‰ргіземіз. Буын тµмпешігі мен буын басыныњ алдыњѓы беткейініњ арасындаѓы буын сањылауыныњ ені сањылаудыњ алдыњѓы бµлімі болып саналады, буын ойысыныњ т‰бі мен буын басыныњ жоѓарѓы беткейініњ арасындаѓы сањылау – сањылаудыњ жоѓарѓы бµлімі, ал буын басыныњ артќы беткейі мен буын ойсыныњ артќы бµлімініњ арасындаѓы сањылау – буын сањылауыныњ артќы бµлімі болып саналады.

Инволютивті µзгерістер шеміршектіњ ескіріп, буын ќызыметініњ б±зылысына, артыќ с‰йекті µсінділердіњ пайда болуына жєне остеопороздыњ єсерінен ќыртысты пластинканыњ айќын кµрінуіне алып келеді.

Сілекей безі ауруларыныњ рентгенодиагностикасы

Рентгенологиялыќ зерттеуді сілекей тасты аурулары кезінде жиі ќолданады.

Сілекей тастары т±зды єктен т±ратындыќтан, шолу рентгенограммасында сілекей бездері немесе сілекей µзегі арасында ќарќынды, айќын дµњгелек немесе сопаќша кµлењке т‰рінде жаќсы аныќталады.

Тастыњ орналасуын немесе кµлемін, сонымен ќатар сілекей безі мен сілекей µзегініњ жаѓдайын аныќтау маќсатында сиалографияны ќолдану ±сынылады. Сиалограммада табиѓи контрастылыѓы бар тастарда конкремент кµлењкесі контраст жіберген µзек аймаѓында аныќталады, оныњ µткізгіштігі б±зылѓан болады, ал табиѓи контрастылыѓы жоќ тастарда конкремент кµлењкесі кµрінбейді, біраќ контрасты зат толу дефектісін кµрсетеді.

Сілекей бездерініњ жедел ќабыну ауруларында рентгенограммада сілекей безі µзегініњ тарылѓаны байќалады. ¤зектіњ кейбір жерлеріне контрасты зат м‰лдем бармаса, кейбір жерлерде даќ сияќты кµрінеді.

Сілекей µзщектерініњ заќымдары бар сілекей бездерініњ созылмалы ќабыну аурулары кезінде (сиалодохиттер) сиалограммада µзектердіњ деформацияѓа ±шраѓанын, яѓни кейбір жерлерде кењейгенін, кейбір жерлерде тарылѓанын кµре аламыз. ¤зек перистальтикасы єлсіреген немесе м‰лдем болмайды. Сілекей бездері заќымданѓан жерлерде (сиалодениттер) ±саќ µзектердіњ біркелкі емес тарылуы аныќталады. Іріњдеген кезде – контрасты зат сілекей безі ќуысыныњ желеленген бµліктеріне ѓана барады.

Бездерді рентгенологиялыќ зерттеу сілекей бездерініњ б±зылысын аныќтауда мањызды рольді атќарады. Сиалографиядан µзектердіњ тарылу дєрежесі мен сипаты аныќталса, ал кистозды кењейюлер кезінде – оларѓа сипаттама беріледі. Сілекей бездерінде немесе µзектерінде жыланкµзге к‰дік болѓан кезде фистулография ќолданылады (контрасты затты жыланкµзді жолѓа енгізу), б±л арќылы жыланкµзді канал туралы жєне оныњ безбен байланысы туралы аќпарат ала аламыз.

Оқытудың және үйретудің әдістері: талдау, жағдайлық есептер.

Әдебиеттер

негізгі:

13. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 2000 г.

14. Шехтер И.А. Рентгенологический атлас зубов и челюстей в норме и патологии. Москва. 1968г.

қосымша:

31. Общее руководство по радиологии I-II части. Серия по медицинской визуализации 1995г. С.263-298.

32. Милько В.И. Рентгенология. «Вища школа», 1983г. С.178-198.

33. Розенштраух Л.С., Рыбакова Н.И., Виннер М.Г. Рентгенодиагностика заболеваний органов дыхания. Москва « Медицина» 1978 г. С. 9-52.

34. В.Н. Артюшков. Атлас рентгенодиагностических схем сердца в норме и патологии. Москва «Медицина» 1968 г.

35. С.А. Рейнберг, Рентгенодиагностика заболеваний костей и суставов. 2 тома, Москва. «Медицина» 1964 г.

Бақылау

1. Рентгенологиядағы көлеңке түзудің заңдылығы

2. Жаќ-бет аймаѓы жараќаттарыныњ сәулелік зерттеу әдістері

3. Самай-тµменгі жаќ буыны ауруларыныњ сєулелік зерттеу єдістері

4. С‰йек ауруларының рентгенологиялық симптомдары.

Типтік тестлер:

Дұрыс жауаптарды біріктіріңіз. Төменгі жақтың жарақатануында кезінде маңдай мұрын проекциясында тікелей рентгенограммасы нені көрсете алады:

- төменгі жақтың сынығын

- бет сүйегінің сынығын

- бас сүйегінің жабынды сүйектерінің сынығын

- тіс ұяшықтарының жағыдайын

- бет сүйектерінің клинкалық аз білінетін сынықтарын

?

Дұрыс жауаптарды біріктіріңіз. Төменгі жақтың сынығы аймағында тістер мен кортикальді пластинкалардың альвеолярлы бөлігінің жағыдайын білу үшін маңдай мұрын проекциясында тікелей рентгенограммасына қандай зерттеу тәсілін қосу керек?:

- ауыз ішілік жанаспалы рентгенограммасын

- ауыздан тыс рентгенограммасын

- қисық проекцияда телернтгенограмманы

- бүйір проекцияда рентгенограмманы

- панорамды рентгенограмманы

?

Дұрыс жауапты табыңыз. Төменгі жақтың алдыңғы бөлімдері сынғанда қандай зерттеу тәсілін тағайындаған жөн?

- ауыз ішілік жанаспалы рентгенограммасын

- ауыздан тыс рентгенограммасын

- қисық проекцияда телернтгенограмманы

- бүйір проекцияда рентгенограмманы

- панорамды рентгенографияны

?

Дұрыс жауаптарды біріктіріңіз. Төменгі жақтың днесі, бұрышы сынғанда қандай зерттеу тәсілін тағайындаған жөн?

- ауыз ішілік жанаспалы рентгенограммасын

- ауыздан тыс рентгенограммасын

- қисық проекцияда телернтгенограмманы

- бүйір проекцияда рентгенограмманы

- ортопантомографияны

?

Дұрыс жауаптарды біріктіріңіз. Төменгі жақтың ұршық өсіндісі сынғанда қандай зерттеу тәсілін тағайындаған жөн?

- ауыз ішілік жанаспалы рентгенограммасын

- ауыздан тыс рентгенограммасын

- қисық проекцияда телернтгенограмманы

- бүйір проекцияда рентгенограмманы

- ортопантомографияны

?

Дұрыс жауаптарды біріктіріңіз. Төменгі жақтың буын өсіндісінің мойынының жоғары орналасқан сынғанда және басының сынығында қандай зерттеу тәсілін тағайындаған жөн?

- ауыз ішілік жанаспалы рентгенограммасын

- тік проекцияла рентгенографияны

- самай-төменгі жақ буынының көлденең томографиясын

- самай-төменгі жақ буынының зонографиясын

- панорамды рентгенлграфияын

?

Дұрыс жауапты табыңыз. Балаларда төменгі жақтың сынықтарының ерекшеліктері:

- жаңқалардың алыста орналасуы

- жаңқаларының бір-біріне енуі

- сүйек үстін қаптайтын пластинканың астынан сынуы

?

Дұрыс жауаптарды біріктіріңіз. Ұршық өсіндінің жоғар. Ұршық өсіндінің жоғарғы сынығында бойлай томография мен зонографияны не үшін тағайындайды?

- анықтау үшін

- альвелярлы өсіндінің жағыдайын білу үшін

- тістердің жағыдайын білу үшін

- буындардың жағыдайын білу үшін

- қосымша қойнаулардың сынығын табу үшін

?

Дұрыс жауаптарды біріктіріңіз. Төменгі жақтың ;жекелеген сынығында егер аппарат бар болса, рентгенолргиялық зерттеудің схемасы:

- бас сүйегінің алдыңғы шолу рентгенографиясы

- ауызішілік жанаспалы рентгенографиясы

- интерпроксимальді рентгенография

- ортопантомография

- самай-төменгі жақ буынының зонографиясы

?

Дұрыс жауаптарды біріктіріңіз. Төменгі жақтың ;жекелеген сынығында егер аппарат болмаса, рентгенолргиялық зерттеудің схемасы:

- бас сүйегінің алдыңғы шолу рентгенографиясы

- интерпроксимальді рентгенография

- бүйір проекцияда ауыздан тыс рентгенография

- самай-төменгі жақ буынын зерттеу үшін ауызды ашып ауыздан тыс жанаспалы рентгенография

- ауыз ішілік панорамды рентгенография

Ф КГМУ 4/3-04/01

ИП № 6 УМС при КазГМА от 14 июня 2007 г.