Ф КГМУ 4/3-04/01

ИП № 6 УМС при КазГМА от 14 июня 2007 г.

Қарағанды мемлекеттік медицина университеті Визуалды диагностика кафедрасы Тәжрибелік сабақтарға арналған әдістемелік нұсқаулар

Тақырыбы: «Визуалды диагностиканың негізгі әдістері»

Пән Визуалды диагностика

Мамандық 5В 130200 «Стоматология»

Курс екінші

Құрастырған Г.А.Жолдыбаева

Қарағанды 2011

Тақырыбы: Визуальді диагностиканың негізгі әдістері.

Мақсаты

Студент білуі керек:

• Рентгенодиагностикалық бөлменің құрылысын және ондағы қорғануды ұйымдастыру;

• Визуальді диагностиканың әртүрлі әдістерінің ақпараттылығын білу;

• Визуальді диагностиканың жаңа әдістерін білу (компьютерлі рентгендік томография, дигитальды рентгенография, магнитті-резонансты томография);

• Рентген зерттеуге көрсеткішті білу;

• Рентгенологиядағы контрасты зерттеуге көрсеткішті білу.

Студент істей білуі керек:

• Рентгенограммадан әдісті, зерттеу бағытын және аймағын анықтай білу;

• Рентгенограммадан суретте көрсетілген барлық анатомиялық түзілістерді анықтай білу;

• Рентгенологиялық зерттеуге көрсеткішті дұрыс анықтау және жолдаманы толтыра білу;

• Пленканың оптикалық қарайю тығыздығының 5 дәрежесі бойынша, рентгенограммадан қарайюды, ағаруды және көлеңкелердің қарқындылығын анықтай білу;

• Рентгенологиялық зерттеуге көрсеткішті анықтай білу.

Оқытудың міндеттері: Визуальды диагностиканың жаңа әдістері туралы мағұлымат беру, алған білімдері мен дағдыларын нығайта түсу.

Тақырыптың негізгі сұрақтары

1. Визуальды диагностика пәнінің мазмұны.

2. медициналық радиологияның қысқаша тарихы, оның дамуына отандық ғалымдардың қосқан үлесі.

3. Визуальды диагностикада қолданатын электромагнитті, ультрадыбысты және корпускулярлы өрістердің түрлері. Визуальды диагностикадағы дозиметрия.

4. Радиациялық қауіпсіздік.

5. Медициналық диагностикалық бейне.

6. Медициналық бейне ақпарат объектісі ретінде.

7. Бейнені қарап талдау жасау.

8. Негізгі рентгенологиялық зерттеу әдістері.

Медициналық радиология – Медициналық радиология – сәулелерді медициналық мақсатта қолданылуың теориясы мен практикасын жетілдіретін медицина саласы.

Медициналық радиология негізгі екі ғылыми пәннен тұрады:

1) диагностикалық радиология (сәулелік диагностика) және 2) терапевтикалық радиология (сәулелік терапия).

Сәулелі диагностика – адам ағзасының қалыпты құрылысы мен қызметін зерттеу, сонымен қатар патологиялық өзгерістерді анықтау және алдын алу мақсатында сәулелерді қолдану туралы ғылым.

Сәулелі диагностиканың құрамына кіреді:

• рентгендиагностика

• радионуклидті диагностика

• ультрадыбысты диагностика

• магнитті-резонансты визуялизация

сонымен қатар:

• термография

• СВЧ – термометрия

• магнитті – резонансты спектрометрия

• интервенционды радиология (сәулелік зерттеудің бақылауымен емдік іс-әрекеттерді орындау)

Сәулелік терапия – иондық сәулелерді ауруды емдеу үшін қолдану туралы ғылым.

Медициналық радиологияның пайда болғанына 100 жылдан астам уақыт өтті, бірақ қазіргі уақытта медицинаның ешбір саласы онсыз жұмыс істей алмайды. Себебі, медициналық радиология болмаған мүмкіндікті ашып, қалыпты және патологиялық өзгерген мүшелердің қызметі мен құрылысын тереңдете зерттеп, олардың бейнесін алуымен байланысты. Медициналық радиологияның туған күні тарихта дәл белгіленген, ол 1895 жылдың 8-ші қарашасы. Бұл күні Вюрцбург қаласында профессор Вильгельм Конрад Рентген катод түтікшесінде жұмыс істеу кезінде құтыдағы кристаллды платиносинеродисті баридің жарқырағанын байқайды. Бұл сәулені Рентген “X – сәуле” деп атады, кейін бұл оның атымен аталды. Қысқа уақыт ішінде, өзі істеген құралдардың көмегімен Рентген жаңа сәулелерді толықтай зерттеді, себебі 1908 жылға дейін бұл мәліметтерге ешбір жаңартулар енгізілмеді.

Рентгендік сәулелену – анодты заттағы кедергі арқылы қуылған электрондардың нәтижесінде пайда болатын, гамма- және ультракүлгін сәулелердегі электромагнитті кеңістікті алып жатқан, кедергілі толқынды сәуле, ол жарық жылдамдығы бойынша (30000км/с) түзу сызықта тарлатын квант ағымы болып табылады. Бұл кванттардың электрлік заряды болмайды. Кванттардың энергиясын Джоульмен өлшейді, бірақ тәжірибеде электрон-вольт бірлігін қолданады. Рентген сәулесінің көрінетін жарықтан ерекшелігі, яғни, келесі қасиеттерге ие:

1. ену қабілеттілігі - жарық өткізбейтін заттар мен дене арқылы өтуі.

2. флюоресцирлеу қабілеті – химиялық қосылыстардың жарқырауын тудырады.

3. фотохимиялық қасиеті – күмістің галоидты қосылысын бұзып, рентген суретін алуға мүмкіндік береді.

4. ионизациялық әсері – нейтральді атомдардың оң және теріс зарядталған бөліктерге ыдырауына әкелді

5. биолгиялық әсері – биосубстратта белгілі өзгерістер тудырады.

Медициналық радиологияда қолданатын барлық сәулелерді екі топқа бөледі:

1. иондалған

2. иондалмаған

Иондалмаған сәулелерге жатады:

• инфракүлгін (жылу) сәулесі – қызуы нөлден жоғарғы барлық дене шығарады. Мұндай сәуленің қарқынды көзі адам денесі болып табылады. Инфракүлгін толқындар электромагнитті сәулелерге жатады. Толқындардың ұзындығына байланысты олар көрінетін жарық пен радиотолқындардың арасында орын алады.

• Резонансты сәуле, жоғарғы жиіліктегі импультердің әсер етуінен тұрақты магнитті құрылым, кешенде (адам денесінде) пайда болады.

• Ультрадыбысты толқындар – тұрақты ортаның толқын тәрізді таралып, тербелісті қозғалатын бөліктері. Ультрадыбысты толқындар тербелу жиілігне байланысты инфрадыбыс – 20 тербеліс /сек (20Гц), меншікті дыбыс 20 Гц-тен – 20 кГц-ке дейін және ультрадыбыс – 20 кГц-тен жоғары болып бөлінеді. Медициналық диагностикада 0,8 – 15 Мгц ультрадыбыс жиілігін қолданады.

Ионды сәулелердің жалпы қасиеті – қоршаған ортаның, оның ішінде адам тініндегі атомдарды иондау қабілеті болып табылады. Бұл сәулелерді екі топқа бөледі:

1. Квантты (рентгенологиялық және гамма сәулелер) – фатондардан тұрады.

2. Корпускулярлы (бөліктерден тұрады) – электрон, протон нейтрон, мезон және т.б. бөліктерден.

Иондаушы сәулелердің жасанды және табиғи көздерін ажыратады.

Табиғи көздер – ғаламдық ғарышты сәулелерден жерге келеді. Ғарыштық сәулелердің қарқындылығы салыстырмалы түрде аз болады, себебі, энергияның негізгі бөлігі атмосферадағы ауа атомдарымен әсерлесетіндігіне байланысты. Иондаушы сәулелердің екінші табиғи көзі, жерде, ауада, суда, тірі организмде сонымен қатар адам тінінде болатын радиоактивті элементтер болып табылады. Бұның бәрі табиғи радиоционды фоны болып табылады.

Жасанды көздер – адамдар жасаған, әр түрлі техникалық құралдар.

Иондалған сәулелердің көзі медициналық мақсатта рентген түтікшесі, радиоактивті нуклидтер зарядталған бөліктерді күшейткіштер болады.

Рентген түтікшесі – вакуумды шынылы ыдыс, соңында (басында және соңында) екі электрод – катод және анод орналасқан. Катод – жіңішке вольфрамды спиралдан тұрады.

Слайд – сурет 1. Оны (катодты) қыздырған кезде спиралдың айналасында бос электрондар пайда болады (термоэлектронды эмиссия). Жоғарғы кернеудің әсер етуінен рентген трубкасында олар анодқа қарай жылжиды және бекінеді. Олар 1 минутта 10мың айналым, соңынан орасан зор жылдамдықпен айналады, яғни электрондар ағымы бір нүктеге түспес үшін және қызыу арқылы анодтың балқуын тудырмас үшін. Электрондардың анодта тежелуінің нәтижесінде, кенетикалық энергияның біраз бөлігі электромагнитті сәулеге айналады. Радиоактивті нуклидтер – медициналық мақсатта қолданылатын, иондаушы сәулелердің басқаша көзі, оларды радионуклидтердің генераторлары көмегімен алады.

Зарядталған бөліктерді күшейткіш – электрлі алаң көмегімен жоғары энергиялы зарядталған бөлшектерді алу үшін қондырғы. Бөлшектер вакуумды камерада жылжиды, олардың жылжуы магнитті немесе электрлі алаңдарда басқарылады. Бөліктердің қозғалу бағытына байланысты – циклді және

• сызықты зарядталған бөліктерді күшейткіш деп бөлінеді, ал зарядталған бөліктердің сипаттамасына байланысты.

- Электрондарды күшейткіш (бетатрон, микротрон, электрондарды сызықты күшейткіш) және

- Ауыр бөліктер – протондар және т.б. (циклотрон, синхрофазотрон).

Сәулелі терапияда зарядталған бөліктердің күшейткіштердің жоғарғы энергия сәулесінің электромагнитті көзі ретінде қолданады, сирек – электрондарды, өте сирек протон мен нитрондарды қолданады. Радионуклидтерді алу үшін радионуклидті диагностикада қысқа және ультрақысқа күшейткіштерді қолданады.