Рентгенологиялық зерттеудің мақсаты

1. сынықтың сипаты, орны

2. сынық бөлшектерінің орналасуы, қозғалуы

3. тістің түбі мен шұңқырының жағдайы

4. дұрыс бітелуі

Сынықтың рентгенологиялық белгілері:

• ашық, жабық

• дара

• көптеген

• көлденең, ұзынынан, қисық

• буын ішінде, буын сыртында

• сынық бөлшектерінің бұзылуы

• паодонт және тістің периапикальді тінінің қабыну өзгерістері травмалық остеомиелит туғызуы мүмкін

Төменгі жақтың сынығы:

Жиі кездесетін орны

• ұры тіс деңгейі

• ортаңғы сызық бойымен

• бұрыс аймағы

• буын

жоғарғы жақтың сынығы:

Лефор 3 түрін белгілеген

А) Лефор 3 – жоғарғы, мұрын сүйегі, жас сүйегі, көз шарасының түбімен қанат тәрізді өсінді арқылы өтеді

Б) Лефор 2 – ортаңғы, мұрын сүйегі, жас сүйегі, көз шарасының түбімен жақ-бет тігісі арқылы өтеді

В) Лефор 1 – төменгі, альвеолярлы өсінді арқылы, жоғарғы жақ бұдыры, қанат тәрізді өсінді арқылы өтеді

Сынықты тез ертерек анықтау керек, өйткені сынық бөлшектері бір-бірімен дәнекер тін арқылы тез бекітіледі, сондықтан бет сүйегінің деформациясына ұшыратады.

Рентгенография:

1. иек-мұрын рентгенографиясы

2. аксиалды рентгенография

3. бас қаңқасының бүйірлік шолу ренгенографиясы

4. ортопантомография, панорамалық рентгенография

5. ауыш ішілік жанама, тістесу

Сынықты жазылу мерзімдері

30-35 күннен кейін – остеоидты сүйелдің ізбістену белгілері көрінеді

2,3-5 айдан кейін остеоидты сүйелдің толық ізбістену белгілері көрінеді

1,5-2 жылдан кейін сынық толық бітеді.

Сынықтың асқынулары:

1. остеомиелит

2. псевдоартроз – жалған буын

3. неартрорз

4. артық сүйел

Төменгі жақтың шығуы

- жарақат салдарынан

- ауызды кең ашқан кезде

- толық, жартылай

- бір жақтың, екі жақтың

Тістің шығуы мен сынуы

Тістің шығуы пародонт тінінің жарылуының салдарынан болады, тіс ұшындағы периодонт саңылауының кеңейгенін және деформациясын көруге болады.

Тістің сынуы кортикальді пластинка мен альвеолярля өсіндінің сынуымен сипатталады.

Әдебиет

Негізгі:

5. Линденбратен Л.Д., Королюк И.П. Медицинская рентгенология и радиология: Москва. 2000 г.

6. Шехтер И.А. Рентгенологический атлас зубов и челюстей в норме и патологии. Москва. 1968г.

Қосымша:

11. Общее руководство по радиологии I-II части. Серия по медицинской визуализации 1995г. С.263-298.

12. Милько В.И. Рентгенология. «Вища школа», 1983г. С.178-198.

13. Розенштраух Л.С., Рыбакова Н.И., Виннер М.Г. Рентгенодиагностика заболеваний органов дыхания. Москва « Медицина» 1978 г. С. 9-52.

14. В.Н. Артюшков. Атлас рентгенодиагностических схем сердца в норме и патологии. Москва «Медицина» 1968 г.

15. С.А. Рейнберг, Рентгенодиагностика заболеваний костей и суставов. 2 тома, Москва. «Медицина» 1964 г.

Ф КГМУ 4/3-04/01

ИП № 6 УМС при КазГМА от 14 июня 2007 г.

Қарағанды мемлекеттік медицина академиясы Кафедра онкология сәулелік диагностика және сәулелік терапия курсымен

ДӘРІС

Тақырып: «Тіс пен жақ ісіктерінің визуальді диагностикасы»

Пән Визуальді диагностика

Мамандығы 051302 «Стоматология»

Курс екінші

Уақыты (ұзақтығы) 1сағат

Қарағанды 2008

Тақырып: Тіс пен жақ ісіктерінің визуальді диагностикасы

Мақсат: Тіс пен жақ ісіктерінің визуальді диагностикасының ерекшеліктеріне түсінік беру

Дәріс жоспары

1. Жақ – бет аймағының қатерлі ісіктерінің визуальді диагностикасы

2. Жақ сүйектерінің екінші реттік ісіктен зақымдануы

3. Қатерсіз одонтогенді ісіктердің визуальді

4. Қатерсіз одонтогенді емес ісіктер

Жақ – бет аймағының қатерлі ісіктерінің ренгендиагностикасы

Хондросаркома - бет қаңқасы сүйектеріндегі біріншілік қатерлі ісіктердің ең жиі кездесетіні. Шеміршек генезді қатерсіз ісіктермен салыстырганда хондросаркомалар 2 есе жиі ересек адамдарда байқалады. Мультицентрлі өседі, зақымданған сүйектің тығыз қабатын кішкене жерден болса да тез арада тесіп өтіп, сүйек сыртына қомақты шоғыр ретінде та-ралады. Сүйек тінінің түзілуі бұрмаланады, ісікте сүйектің ретсіз теңбілденген шоғыры, тартпалары, ізбестіленген кесектері кездеседі. Остеохондромалардан дамыған хондросаркомалардың агрессивтілігі төмен және болжамы қолайлы болады.

Остеогенді саркомалар. Бет қаңқасында өте сирек дамиды және осы жердегі ісіктердің 4% шамасын құрайды. Дене қаңқасының басқа бөлімдеріндегі саркомалардан айырмашылығы — жас шамасы жоғары топтағы адамдарда байқалуы. Жақ сүйектегі остеогенді саркомалар 10-25 жас шамаларындағыларда кездеседі. Осы ісіктердің 15-20%-ы остеобластокластоманың не Педжет ауруының қатерлі ісікке өтуінен басталады. Жоғарғы жақ сүйектегі остеогенді саркома мұрын және оның қосалқы қуыстарына көршілес дамиды. Төменгі жақ сүйекте саркомалар жиі кездеседі және оның түрлі бөлімдерінен басталады.

Ісік пайда болғанына 3-4 ай өткеннен соң алғашқы клиникалық белгілері біліне бастайды. Сүйектегі біріншілік сорылу ошағы альвеолды өсіндінің түбір маңындағы бөлімдерінен дамиды. Гистологиялық құрылысы даму орнына байланысты алуан түрлі. Шамамен ісіктердің 25%-ы түрлі дәрежеде жетілген сүйекті өндіреді. Ісік төменгі жақ сүйектің тығыз қабатына жақын орналасқан жағдайда рентген суреттерінде спикулалары байқалады.

Остеогенді саркомадағы патологиялық сүйектің түзілуі осы ісіктің остеогенді қабілетінің байқалуына байланысты болады. Ісік маңындағы сүйектің қүрылысы жойылады, склероздану ошақтары пайда болады.

Ф и б р о с а р к о м а. Балалар мен ересек адамдарда кездесетін ісіктің осы түрінің остеогенді саркомамен салыстырғандағы агрессивтілігі онша болмайды. Даму орнына және өсу бағытына қарай орталық және шет түрлерін ажыратады. Орталық ісік сүйек кемігіндегі дәнекер тінді элементтерінен, шеткісі сүйек қабығы элементтерінен дамып, жақ сүйекті муфта тәрізді орайды. Ісік көрші жұмсақ тіңдерге ене, тез өседі, ауру сезімі пайда болады. Ісік өте тығыз, негізгі сүйектен ажыратылмайды. Ісіктің жан-жағына таралу шамасы клиникалық белгілерін құрайды: ісіктің ұлғаюынан тістер, мұрын, көз алмалары ығысады.

Алдымен фибросаркома сүйектің сау трабекулярлық көрінісін жояды, кейін деструкциялық ошақтары және сүйектен тыс орналасқан ісіктің жартылай колеңкесі байқалады. Жоғарғы жақ сүйекте орналасса, бет сүйегіне және көз ұясына таралып, олардың жиектерінің жымдануына және сорылу ошақтарының пайда болуына әкеледі. Ісіктің көлеңкесі біркелкі болмайды. Фибросаркомалардағы периосталдық реакция ісікке тән емес. Қорытынды диагнозды биопсияның нәтижесінен соң қояды.

Саркоманың басқа түрлеріндегідей, фибросаркомалар метастаздарды шалғай орналасқан ағзаларға, көбінесе, өкпеге береді.

Ю и н г ісігі. Ісік жақ сүйектерде кездеседі және басқа дене қаңқасындағы ісіктерді осы ісіктерімен салыстырғанда сирек кездеседі. Түрлі атаумен: домалақ клеткалы гаркома, эңдотелиалды миелома, ретикулоэндотелиома, лимфоангиоэндотелиома, ретикулярлы миелома жөне т.б. деп аталады. Бұл ісіктің гистологиялық көрінісінің алуан үрлілігін білдіреді. Ісік сүйек ішіндегі қан тамырларынан, не сүйек кемігінің ретикулярлық элементтерінен дамиды.

80-90% жағдайда Юинг ісігі балалар мен 20 жастан төмен жасөспірімдерде байқалады. Ісіктің клиникалық ағымының өзіндік ерекшеліктері болады: жедел басталады, ауру сезімі, есіресе, түнгі мезгідде байқалады, көпшілігінің дене қызуы көтеріледі, ЭТЖ ұлғаяды, қандағы лейкоциттердің саны көтеріледі. Ісіктің клиникалық көрінісі қабыну процесін еске түсіреді, тез ұлғаяды, сыртындағы тері қабаты қызарады, бірақ, науқастардың жалпы жағдайы көпке дейін өзгермейді, сондықтан дәрігерлік көмекке кеш келеді.

Юинг ісігінің рентгенологиялық көрінісі алуан түрлі және ісікке тән емес. Ісіктің қалыптасуы сүйектің түрлі бөлімдеріндегі бірнеше ошақтардың пайда болуымен басталады. Деструкциялық ошақтардың белгілі бір шекарасы болмайды, көлемі алуан түрлі. Жақ сүйектерді бұзғаннан соң, не кортикалды қабатты бір жерден тесіп өткеннен соң тез арада ісік сүйек қабығының астына еніп, біраз бөлігін қамтиды. Ұлғаюының баяу және жедел кезеңдері болады. Баяулаған кезде сүйек тінінде склерозданған ошақтары пайда болады. Ондай кездегі рентген суретіндегі көрінісі остеомиелитке өте ұқсайды. Тіндерінің остеогенді қабілеті мен стромасының ізбестіленуге бейімділігі болмаса да, осы ошақтардың пайда болуы Юинг ісігінің реактивті сүйек түзілуіне түрткі болатынын көрсетеді.

Гемангиоэндотелиома — жақ суйектерде сирек байқалады. Көбінесе жас балаларда дамиды. Гемангио-эндотелиоманы 2 түрге бөледі: қатерсіз және қатерлі. Гемангиоэндотелиомалардың, пролиферацияға ұшырайтын гемангиомалар тәрізді, қатерсіз түрі агрессивті дамуымен ерекшеленеді. Сол себептен оны да клиникалық тұрғыдан шартты қатерсіз ісікке жатқызады. Ісік жақ сүйекті тез арада деформациялайды. Тістерді қозғалтады, гипертрофияланған қызыл иек емізіктерін қаңсыратады. Рентгенологиялық зерттеулерден көлеңкесі біркелкі емес деструкциялық ошақ анықталады. Литикалық ыдырау тұсында көптеген ұсақ дөңгелек, сопақша келген қуыстары көрінеді. Ісіктің шекарасы анық болмайды. Кортикалды қабатты бұзады. Ісікті біржолата анықтау үшін биопсияны жүргізеді.

Жақ сүйектердегі е к і н ш і л і к ісіктер 2 топқа бе-лінеді: инфильтративті және метастатикалық.

Инфильтративті екіншілік ісіктердің деструкциялық ошақтары альвеолярлық қырда орналасуымен ерекшеленеді. Олардың бейнесі дұрыс, жиектері айқын емес. Сүйектің ыдырауға толық ұшырамауынан зақымданған аймақтың көрінісі "ойыс-ойыс" келеді. Ерінде, теріде байқалатын база-лиомаларға байланысты жүргізілген көлемді сәуле емінен кейін дамитын жақ сүйектердің некрозына өте ұқсас көріністерді береді. Олардың рентгенологиялық көрінісін секвестрдің болуымен ажыратуға болады. Секвестрлер болмаған жағдайда, биоптаттың гистологиялық нәтижесінен соң айқындалады.

Метастаздар бет қаңқасында, сонымен қатар жақ сүйектерде сирек байқалады. Әдетте, басқа себептермен рентгенолиялық зерттеулердің жүргізілуінен соң кездейсоқ анықталады. Сүйекке метастаздар өкпенің, сүт және қалқан бездерінің рагінен таралады. Өзгеріске бет қаңқасының сүйектері жабынды сүйектерімен бірге бір уақытта ұшырауы мүмкін.

Жақ сүйектердегі метастаздар көбінесе литикалық болады. Мөлшері әр түрлі, орталық орналасқан, кейде бір-бірімен қосылып кеткен дөңгелек немесе сопақша деструкциялық ошақтарды бейнелейді.

Остеолиз аймағының жиектері тегіс емес, бірақ біршама анық болады. Түрлі бөлімдеріндегі кортикалды қабаттың тұтастығы сақталады, бірақ үлкен метастазды ошақтардың пайда болуынан жұқаруы мүмкін. Қалқан безінің рагі метастазды төменгі жақ сүйектеріне береді.

ОДОНТОГЕНДІ ІСІКТЕР

Амелобластома. Эмаль органы эпителиінен немесе Малассе клеткалары тәрізді эмбрионалдық эпителий қалдықтарынан түзілетін одонтогенді генезді ең жиі кездесетін ісік. Макроскопиялық көрінісі бойынша амелобластоманың екі — кистозды және тығыз түрін ажыратады.

Тығыз түрі сүйектің ортасыңда орналасқан ақшыл-сұр массаның шоғырынан тұрады, бейнесі ұршық, не цилиндр тәрізді, сау сүйек тінінен айқын шектеледі. Көлемі өте үлғайған жағдайда кортикалды қабатты итере өседі, тіпті оны тесіп шығып, маңындағы жұмсақ тіндерге таралуы мүмкін.

Рентген суреттерінде амелобластомалар бір немесе көп камералы қуыс ретінде байқалады. Кортикалды қабаты кейде қуысты түрлі терендікте бөлген қалқаларға ұқсап, көп камералы қуыстың жалған көрінісін бейнелейді. Әдеттегі тығыз амелобластомалар түрлі мөлшердегі бір камералы мөлдір көріністі береді. Кортикалды қабатты соншалықты жұқартады, бірақ мөлшері қаншалықты үлкен болса да, сүйектің күрт дөңестенуіне немесе кортикалды кабаттың тесілуіне әкелмейді.

Кистозды түрі мультицентрлі өседі, кейбір қуыстарының арасындағы сау сүйек жолақтары сақталады. Қуыстың көлемі өте үлкен болса да, ісіктің негізгі бөлімі мөлдір кистозды өзгерістерден тыс жатады, ісіктің әрі қарай үлғаюына байланысты қуыстар бір-бірімен қосылып кетеді.

12-15% жағдайда кистозды амелобластоманың қуысында ретенцияға ұшыраған тіс немесе толық жетілмеген тіс ұрығы жатады.

Ісіктің кистозды түрі жиі кездеседі, көбінесе, төменгі жақ сүйегінің бұрышында орналасады, әрі қарай бұтағына, одан соң денесінің артқы бөлімдеріне таралады. Өзгерген сүйектің көлемі аумақты болады, тіл және ұрт беттеріндегі кортикалды қабатты итере, томпая өседі. Тығыз түрімен салыстырғанда, кистозды түрі қалқалармен бөлінген бірнеше ірі қуыстардың жалған көрінісін бейнелейтін үңгірленген шүңқырлардан түрады. Шұңқыр көлеңкесінің мөлдірлігі әр түрлі, шетіне қарағанда ортаңғы бөлімдерінің мөлдірлігі жоғары болды. Қуыстың қайсы бір бөлімдеріндегі кортикалды қабаттың жойылған көрінісін де байқауға болады, бірақ, ол осы қабаттың жұқаруынан немесе ығысуынан болған жалған көрініс болуы да ықтимал. Инфекциялануға ұшыраса, қуыста сұйықтың жиналуы мүмкін және ол "көлденең" деңгейдің рентгенологиялық белгісін береді.

Амелобластома төменгі жақ сүйегінің негізіне жақын орналасса, өзегін төменге қарай ығыстырады. Егер кистаның қуысында үлкен азу тістің біреуі табылса, амелобластоманы фолликулярлық кистадан дамыды деген болжамды айтуға болады.

Кистозды ісіктер тіс қатарында өте сирек орналасады.

Одонтома- тістердің қалыптасу кезеңіндегі ауытқуларға байланысты дамитын қатерсіз ісік, ғалымдардың көпшілігі, сол себепті, оны шын ісікке жатқызбайды.

Одонтомалар бірнеше түрге бөлінеді. Көбінесе, ісік бір тіс ұрығының даму ақауына байланысты дамиды. Бұл қарапайым одонтома деп аталады. Ісік бірнеше тіс ұрығының қалыптасу ақауына байланысты дамыса және түрлі жетілу сатысындағы қатты тіндерден тұрса, оны к ү р д е л і одонтома деп атайды.

Толық қарапайым одонтома тіс емізігінің барлық тіндерінен дамиды.

Толық емес қарапайым одонтома толық жетілген тіс тіндерінің бір бөлігінен тұрады, ал қалған бөлігі дұрыс жетілмейді. Күрделі одонтомаға қ ұ р а м а одонтомалар да жатады, ол ізбестіленген, бірақ толық жетілмеген құрылымдардан түрады.

Одонтомалар түрлі жас шамасындағыларда, әсіресе балалар мен жасөспірімдердің тұрақты тістерінің қалыптасу кезеңінде байқалады. Көбінесе симптомсыз, не әлсіз білінеді және кездейсоқ анықталады. 65% жағдайда одонтомалар адам өмірінің екінші жартысында байқалады, өте баяу өседі. Бірақ үлкен мөлшерге дейін жетіп, жақ сүйекті жұқартады, уақытша тістердің дер кезінде түсіп қалуына және тұрақты тістердің кезінде жарып шығуына кедергі келтіріп, сүйектің дөңестенуіне себеп болады.

60% жағдайда одонтомалар ер адамдарда байқалады. Ісік көбінесе жоғарғы жақ сүйекте, әсіресе оның алдыңғы белімінің мұрын тұсында, не жоғарғы жақ сүйек қуысының маңында дамиды, кейде оның ішінде орналасады, жақ сүйектің екі жагында да байқалуы мүмкін.

Одонтоманың рентгенологиялық диагностикасы қиындықты тудырады. Әдетте өсіндінің ізбестіленуі біркелкі болмайды, пішіні полициклды, ақшыл өзгерістерді береді, не толық жетіліп аяқталмаған тістердің шоғырынан, не оның бөліктерінен тұрады. Өсіндіні қоршаған қапшық ақшыл доға тәрізді келеңкені бейнелейді. Одонтоманың көлемі өте үлкен болған жағдайда, жақ сүйектің сөйкес кортикалды қабатының дөңестенуі байқалады. Кейде одонтомалар тығыздығы сүйек пен дентиннің аралығындағыдай, құрылысы әлі айқындалмаған тіндердің бөліктерінен тұратын қуысты бейнелейді.

Цементома- диспластикалық процестермен шын ісіктердің аралығында жататын, жарып шыққан тістердің перицементінен дамитын қатерсіз ісік. Цементоманың гистологиялық құрылысы дәнекер тінді тартпа-лардың қабаттануынан тұрады, олардың арасында клеткасыз цементтің шоғыры болып саналатын цементиклдер, одонто-және цементобластарға ауысатын фибробластар орналасады. Кейде, ісіктің ішінде остеоидты тін шоғыры да кездеседі. Ісік сүйек ішінде орналасады және баяу ұлғаяды. Үлкен мөлшердегі цементомалар ауру сезімінсіз дөңестенудің пайда болуына әкеледі.

Цементоманың екі түрі болады: жергілікті - ол тек бір тістің төңірегінде өседі, екіншісі - жайылмалы.

Рентгенологиялық көрінісі бойынша цементомалар фиброзды дисплазияға өте ұқсайды. Ізбестіленген қосындылары бар киста төрізді қуыстың ішінде өзгермеген сүйек тінінің жұқа қабаттары сақталады.

Жайылмалы түрінде кейде ретсіз орналасқан тығыз бөлімдері, өзгеріске ұшырамаған, не құрылымсыз сүйек тіндерімен кезектесіп байқалады. Жайылмалы түрінің рентгенологиялық көрінісі, әдетте, ісікке тән және са-лыстырмалы диагностиканы жүргізуді талап етпейді. Цемснтоманың жергілікті түрін одонтомалардан, остеомалардан, оссификацияланған фибромалардан ажырата білу керек, ол үшін гистологиялық зерттеулерді жүргізу шарт.

Цементома үлкейе келе, маңындағы анатомиялық құрылымдарды, мысалы, жоғарғы жақ, не мұрын қуыстарының қабырғаларын ығыстырады, бірақ, оларға енбейді.

Одонтогенді фиброма. Периодонт клеткаларынан дамитын, рентгенологиялық көрінісі цементомаға ұқсас, сирек кездесетін қатерсіз ісік. Айырмашылығы - киста тәрізді қуыстың ішінде көптеген ізбестіленген ошақтар мен ретсіз орналасқан тығыз қоспалары кездеседі. Ісіктің негізін жетілуі салыстырмалы, коллагенді немесе фиброзды тін құрайды, оның арасында одонтогенді эпителийлер орналасады. Көбінесе балаларда кездеседі, баяу өседі, екі жақ сүйекте де орналасады. Ісікке тән клиникалық белгілері болмайды.

Жоғарғы жақ сүйектегі рентгенологиялық көрінісі ісікке тән емес: шеті мөлдір жолақпен қоршалған, жиегі айқын, көлеңкесі қою өсіңді. Қоюлығы біркелкі келген өзгеріс ішінде киста тәрізді мөлдір ошақтар байқалады. Төменгі жақ сүйекте кортикалды қабаттың дөңестенуі, киста тәрізді ашық өзгерістері және тығыз қоспалары анықталады. Ісіктің шекарасы айқын болады.