61.Қызылшаның тамыр бітесінің ареалы, биологиялық ерекшеліктері зияндылығы және оған қарсы күрес шаралары.

Қызылша тамыр бітесі – Pemphigus fuscicornis Koch. (Homoptera отряды, Aphididae тұқымдасы). Қызылшада және алабұта тұқымдасы арамшөптерінде қоректенеді. Есейген даралары сары түсті, нәзік балауыз қабатымен жабылған. Дене тұрқы 1,5-2,5 мм. Дернәсілдері сарылау – сұр түсті, ұзындығы 0,7-0,8 мм.20-70 см топырақ тереңдігінде қанатсыз аналықтары қыстайды. Көктем мезгілінде пайда болған дернәсілдер топырақ бетіне шығып, азықтық өсімдіктерге қоныстануы мүмкін. Олар ұсақ түптерге жабысады, дернәсілдер және дернәсілдердің терісінен түзілген металл ақшыл реңді қабат пайда болады, сол себептен зиянкестердің саны артқан кезде өсімдіктің жанындағы топырақ ақшылданып кетеді. Қызылша тамыр бітемен зақымдалынған өсімдік тамырлары құрып қалады, жапырақтар сарғайып кетеді, өсімдіктердің өнімі және қанттылығы төмендейді. Өсіп-өну кезеңінде 8-10 ұрпақ беріп дамиды.

Күресу шаралары. Ауыспалы егісті қатаң сақтау; арамшөптерді құрту; минералдық және органикалық тыңайтқыштарды енгізу; өнімді шығынға ұшыратпай дұрыс жинау; өсімдік қатарлары тегіс жабыла бастаған кезеңде тамыр жүйесін қарап, топырақ тереңдігі 5 см болатын 20 үлгі (әр үлгіде 5 өсімдік) қарайды. Тамыр бітесімен 20-30% өсімдіктер қоныстанса, инсектицидтерді «Тізім ...» бойынша пайдаланған дұрыс.

62.Раушан жапырақ ширатқышының ареалы, биологиялық ерекшеліктері зияндылығы және оған қарсы күрес шаралары.

63.Алмұрт кенесінің ареалы, биологиялық ерекшеліктері зияндылығы және оған қарсы күрес шаралары.

Жемістің қоңыр кенесі – Bryobia redikorzevi Reck. (Arachnoidea класы, Acariformes отряды, Bryobiidae тұқымдасы). Жеміс ағаштарының түрлі тұқымдарын, әсіресе алманы, өрікті, алмұртты, алшаны қатты зақымдайды.Аналықтары қызыл-қоңыр түсті үлкен сопақша формалы, ұзындығы 0,6 мм; аталықтары ұзын- сопақша формалы, ұзындығы 0,3 мм.Өркендердің қабығына салынған жұмыртқалар көбінесе бүршіктердің басында қыстайды. Жұмыртқалар көп болған жағдайда қабығы қызғылт түске айналады. Көктемде бүршік жарғанда, жұмыртқалардан құрттар шығып, жапырақ шырынымен қоректенеді. Кененің қоректенуі нәтижесінде жапырақтары кіршең-сары түске енеді, дамымайды, түсімділік пен ағаштардың аязға төзімділігі төмендейді. Бір жылда 4-5 ұрпақ беріп дамиды.

Күресу шаралары. Қатты зақымданған бұтақтарды кесу және жағып жіберу. Ерте көктемде немесе күзде діңдер мен қаңқасы қалған бұтақтарды қурап қалған қабығынан тазартады. Экономикалық зияндылық шегі болып 10 см бұтақтардың 20 кесіндісіне 200 жұмыртқадан келуі саналады. Акарицидтермен өңдеуді «Тізім...» ережесі бойынша жүргізу ұсынылады.

64.Қызылша нематодасының ареалы, биологиялық ерекшеліктері зияндылығы және оған қарсы күрес шаралары.

Қызылшаның циста түзуші нематодасы –Heterodera shach Schmidt. Гетеродид тұқымдасына жатады. Қазақстанда Жамбыл облысының қызылша егісінде аса зиянды . Аналық нематодасының пішіні лимон тәрізді ,түсі қоңыр –сары немесе қоңыр, ұзындығы 0,7-1,0 мм,көлденеңі 0,4-0,5 мм, ішкі қуысы жұмыртқасымен толы болады. Артқы жағы айқын көрінетін төмпешік вульва орналасады. Аналық особьтардың сыртқы тері қабаты едәуір, қалың оның үстіңгі бетінде түсі ақшыл шырышты қалың қабат орналасқан. Нематода жұмыртқаларын денесінің артқы бөлігіндегі жұмыртқа қапшығында салады. Аталық нематоданың пішіні жіпше тірізді, түсі мөлдір, ұзындығы 1,2-1,6мм , көлденеңі 0,02-0,03 мм.Цистаға айналған аналық нематода топырақ арасында әр түрлі тереңдікте қыстайды. Цистаның ішіндегі жұмыртқалар саны 200-600 дейін болады..Қызылша нематодасы алабота және шаршыгүлділер тұқымдасына жататын өсімдіктерді залалдайды .нематода дернәсілдері өсімдік тамырына еніп, паренхима тканімен қоректенеді де ,4-5 апталардан кейін қоректенуін аяқтап , жұмыр құрт тәрізді аталық немесе лимон тәрізді аналық нематодаға айналады .Аталық особьтар белсенді қозғалыста ,ал аналықтары денесінің алдыңғы бөлігін тамыр тканіне енгізіп, бір орында орнықты (қозғалмай) тіршілік етеді . Ұрықтанған соң аналық нематода жұмыртқаларын (80-150 кейін 600 дейін) жұмыртқа қапшығына салады . Дернәсілдер осы шығады да, маңайындағы өсімдіктердің тамырына еніп ,қоректенеді .Қызылшы нематодасының дамуына қолайлы температура 28 С .Дернәсілдері 29-36 С нашар шығып , ал 36 С жоғарыланғанда мүлдем тоқтайды . Нематоданың бір генерациясының дамуы 4 -5 аптаға созылады . Қазақстанның оңтүстік-шығыс бөлігінде нематода жылына 4 немесе 5 генерация беріп көбейеді . Қызылшы нематодасы әсіресе , қант қызылшасына қатты зиян келтіреді. Залалданған өсімдіктердің жер үсті және жер асты мүшелерінің өсуі баяулайды .Қатты залалданған өсімдік сарғайып қурайды негізгі тамырдың бойында бойында көптеген жанама тамырлар пайда болып , қауға сақал тәрізді көрінеді.

Күресу шаралары.

Ауыспалы егісті енгізу және оны меңгеру. Нематода таралған танаптарға алабота және шаршыгүлділер тұқымдастарына жататын мәдени өсімдіктерді егуге тиым салу, ал қызылша дақылын егістікке 4-5 жылдан кейін егу. Өнімді жинаған соң егістік жерді өсімдік қалдықтарынан тазартып, қыртысты аудара терең сүдігер жырту. Егістік, оның айналасы, жол және арық жағаларындағы арам шөптермен жүйелі түрде күресу. Қызылша көктеп шыққан соң азот, фосфор және калий тыңайтқыштарын беру.Ауыспалы егіс жүйесін дұрыс сақтау, нематодамен залалданған танапқа дақылды кемінде 3-4 жылға дейін қайта егуді жоспарлау. Өнім жинағаннан соң егістік жерді өсімдік қалдықтарынан тазартып, терең сүдігер жырту.Жабық жайларда топырақты бумен қыздырып, соңынан тоңазыту, кейде оны түгелімен ауыстыру сияқты шаралар жүргізіледі. Көкөніс егілетін жабық жайларда топырақты беріш нематодаларынан зарарсыздандыру үшін 1% формалин, 94-100% базамид түйіршігі (40-60 г/м²) қолданылады.