Емтихан билеті № 8

1) Шығын түсінігі. Экономикалық мазмұн бойынша жіктелуі.

«Өндіріске жұмсалған шығындар» (Затраты на производства) өнім өндіру, жұмыс орындау және қызмет көрсету шығындарын қамтыса «Өндіріс шығындары» (Издержки производства) сату шығындарын қоса қамтиды.

Экономикалық біртекті элементтеріне, шаруашылықтың денгейінде құрамдас бөліктерге жатқызу мүмкін емес, өнім өндіруге және сатуға байланысты бастапқы біртекті шығындар түрі жатады. Мысалы сатып алынған электр қуатының құнын жұмысшылардың және затқа айналдырылған еңбек шығындары сияқты құрамдас бөліктерге жатқызуға келмейді.

Калькуляциялық баптарына және өнім түрлерінің, сондай–ақ ұйымның бүкіл өнімінің өзіндік құнын құрайтын белгілі бір шығындар түрлері жатады.

2) Өнеркәсіптің материалдық ресурстарын басқару және қолдану жүйелері.

Кәсіпорындардың құрамына мынадай ресурстар кіреді:

• Техникалық ресурстар (өндірістік жабдықтар, керек-жарақтар, қосымша материалдар және тағы да басқа.).

• Технологиялық ресурстар (технологиялық әдістердің қозғалыста болатындығы, бәсекеге қабілетті идеялардың болуы және т.б.);

• Кадрлар ресурстары (жұмыскерлердің біліктілік, демографиялық құрамы және т.б.);

• Алқаптық ресурстар (пространственные)  (өндірістік жайлардың, кәсіпорындар аумағының, коммуникациясының, кеңейту мүмкіндігінің сипаты және т.б.);

• Ақпараттық ресурстар (кәсіпорынның өзі туралы және сыртқы ортасы туралы қолда бар ақпараттардың сипаты, олардың анықтығын, дәлдігін арттырудың мүмкіндігі);

• Қаржы ресурстары (активтердің жағдайы, өтімділігі, несиелік жолдардың болуы және т.б.).

Кәсіпорынның материалдық ресурстарға қажеттілігін қанағаттандыру екі жолмен қамтамасыз етіледі:

• экстенсивті – материалдық ресурстарды өндіру көлемін өсіру және қосымша шығындармен байланысты;  

• интенсивті – өндірісте материалдық ресурстарды үнемді пайдалану арқылы.

Материалдық ресурстарды алудың ішкі (меншікті) және сыртқы көздері бар.  Ішкі көздерге шикізат қалдықтарын қысқарту, материалдар мен жартылай фабрикаттарды өздері дайындау, ғылыми-техникалық прогресс нәтижелерін қолдану арқылы материалдарды үнемдеу жатады. Ал сыртқы көздеріне жасалынған келісім-шартқа сәйкес материалдарды жеткізушілерден алу жатады.

Кәсіпорынның материалдық-техникалық жабдықталуын ұйымдастыруды талдау нарықтың жәй-күйін бағалаудан, яғни негізгі жеткізушілер мен олардың көлік-дайындау шығындарын есепке алғандағы материалдық ресурстарды жеткізу бағаларын зерттеуден басталады.

Материалдарды сырттан жеткізу қажеттілігі материалдық ресурстардың і-ші түріне жалпы қажеттілік пен іштен алынатын материалдар сомасының айырмасы ретінде анықталады. Материалдық ресурстарға қажеттілікті бағалау заттай, құндылық (ақшалай көріністегі) және күндегі өлшем бірліктерімен анықтауға болады.

Кәсіпорынның материалдық ресурстармен қамтамасыз етілу деңгейі келесі коэффициенттердің көмегімен бағаланады:  Материалдық ресурстарды жеткізу жөнінде жасалған келісім-шарт бойынша қамтамасыз ету коэффициенті:

Материалдық ресурстарды жеткізу жөнінде жасалған келісім-шартты нақты орындау бойынша қамтамасыз ету коэффициенті:

– қажеттілікті ішкі көздерден қанағаттандыру көлемі;

– келісім-шартқа сәйкес материалдарды жеткізудің жоспарлы көлемі;

– материалдарды сырттан нақты жеткізу көлемі;   

– жоспарлы қажеттілік көлемі;

Мұнда материалдық ресурстар көлемі заттай өлшем бірліктермен бағаланады.