3) Өндірістің шығындары және өнімнің өзіндік құны.

Өнімнің өзіндік құны - бүл кәсіпорынның өнім өндіруге жұмсалған ағымдағы шығындары. Ол ақшалай және натуральды заттай есептеледі.

Өнімнің өзіндік құнына, өндіріс процесінде өнім өндіруге жұмсалған еңбек құралдары, еңбек заттары және күшінің құндары кіреді. Барлық шығындарды бір өлшемге келтіру үшін оны ақшалай есептейді.

Шығындар өнімнің өзіндік құнына енетін (өндірістік) және өндірістік емес деп топталады.

Өндірістік шығындар - бұл түгендеу объектісі болып саналатын өнімнің өзіндік құнына енетін материалданған шығындар. Олар үш элементтен тұрады:

- тікелей материалдық шығындар;

- тікелей еңбек ақы шығындары, аударымдарымен;

- жалпы өндірістік шығындар (жанама шығындар).

Бұл аталған элементтердің жиынтығы, өнім өндіру мақсатында өндіріске жұмсалған шығындардың, дайын өнім аяқталмаған өндіріс шығындары түріндегі таратылған көрінісі.

Емтихан билеті № 12

1) Олигополия жағдайындағы баға құрылымы.

Олигополия түрлі нарықтық жағдайларды қосады, аз санды сатушылар, жалпыға бірдей өндірушілердің өзара тәуелділігі, сол сияқты кейбір кәсіпорындардың бағаларының өзгеруіне немесе өндіріс көлеміне бәсекелестердің жауапты әрекет жасауларын алдын алу болжау болып табылады.

Әдетінше, олигополиялық баға құрылымының бірнеше жалпы шегі бөлінеді:

• олигополиялық бағалар толымды бәсеке жағдайындағы бағаларға монополиялық бәсеке немесе тіпті кейбір жағдайда таза монополияға қарағанда аз өзгереді;

• олигополиялық жағдайда баға «қатал» немесе икемділік тенденциясында болады;

• егер де баға бір өндірушіде өзгеруі ықтимал болған жағдайда, сонымен қатар одан басқа өндірушілер де бағаларын өзгертеді;

• олигополия бағаларды ынталандырудағы және бағаны бекіту немесе өзгерту кезіндегі әрекетін құптайды.

2) Өнімді автоматты түрде жобалау жүесі және оның тиімділігі

Тиімділігі жоғары өнім шығаруға мына салааралық стандарттар жинағы бағытталған:

-жобалау және өнімді өндіріске енгізу жүйесі;

-конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі;

-технологиялық құжаттардың бірыңғай жүйесі;

-автоматтық түрде жобалау жүйесі.

Аталған стандарттар жинақтарының ішінде техникалық құжаттарды стандарттауға көп көңіл бөлінеді. Стандарттаудың тиімділігі құжаттарды басқа мекемелерге бергенде, оларды қайтадан жасаудың қажет еместігінде, құжаттардың мазмұны оңтайландырылғандықтан құжаттың мәтіні мен сызбасын дайындау және жасау шығыны азаяды, жобалауда үйлестіруді кеңінен қолдануға болады. Мысалы, конструкторлық құжаттардың бірыңғай жинағын қолдана отырып, жобалау жұмысының еңбек сыйымдылығын 25-30% кемітуге болатындығы анықталған.

Өнім сапасын қамтамасыз етудегі автоматты түрде жобалаудың рөлін еуропалық сапа мекемесінің деректерінен көруге болады: техника жұмысында болып тұратын тоқтап қалу себептерін бағалағанда «70-20-10» ережесі анықталған, яғни тоқтап қалу 70% деңгейінде жобалау жұмыстарындағы жіберілген кемістіктерге, ал 20% деңгейінде жасау кезінде жіберілген кемістіктерге, 10% деңгейінде пайдалану кезінде жіберілген кемістіктерге байланысты.

Өнімнің сапасын оны пайдалану кезінде қамтамасыз ететін стандарттар - пайдалану құжаттарына қатысты стандарттар жинағы, пайдалануда басшылыққа алынатынстандарттар, паспорттар, этикеткалар (тауарға жабыстырылатын қағаз), т.б. Сапалы жасалған пайдалану құжаттары техниканы, әсіресе күрделі техниканы, дұрыс пайдаланудың, яғни пайдалану ережелерін бұзбаудың кепілі