3.Өсімдіктердегі алколоидтардың ролі.

Өсімдіктерде лупин алкалоидтарының жол салушысы (предшественник) болып аминқышқылы лизин болып табылады. Лизин аминқышқылының екі молекуласынан алдымен диальдегид, ал одан кейін ол қалпына келіп лупиннің хинолизидинді құрамы түзіледі. Содан кейін лизиннің тағы бір молекуласы қосылып тетрациклді қосылыс пайда болады. Ол қосылысты спартеин алкалоиды деп атайды. Хинолизидинді алкалоидтар көптеген дәрілік өсімдіктер құрамында болады. Кейбір өсімдіктерде лупинин және спартеин алкалоидтары, ал басқаларында олардан да күрделірек құрылысты хинализидинді алкалоидтар болады. Құрамында хинолизинді алколоидтар бар негізгі өсімдіктерге Sorhora pachycarpa C.A (Fabaceae), Thermopsіs Lanceolata R. Br. (Fabaceae), Securіnega sufrіtіcosa (Pall) Rehd (Euphorbіaceae), Nuphar luteum L (Nymphaeceae); Lycopodіum Selago L (Lycopodіaceae). Бұлардың ішінен Қазақстанда кездесетін гүлді өсімдіктерге жататын Thermopsіs Lanceolata-ға толығырақ тоқталып өтейік. Өсімдікті бутондану (бүрлену) фазасынан бастап гүлдеудің басында жинайды. Шикізаттың сапасы алкалоидтардың мөлшерімен анықталады, алкалоидтар мөлшері 1%-дан кем болмауы керек. Өсімдікті піскен жемістерімен жинауға болмайды, өйткені жемістерінде және тұқымдарында цитазин деген алкалоид болады. Пайдаланылуы. Қақырық түсіретін дәрі ретінде улы жыланбұршақ тыныс алу жолдары ауырғанда (трахеид, бронхит, өкпеге суық тигенде) пайдаланылады. Өндірісте әртүрлі ұнтақтар, таблеткалар, құрғақ экстрактілер шығарылады. Олардың құрамында 0,01-0,05 г белсенді заттар болады.

4. Алколоидтардың классификациясыАлкалоидтар саны 5000-нан астам. Бірақ та алкалоидтардың құрылыстары толық зерттеліп бітпегендіктен олардың нақты дұрыс классификациясын жасау оңай жұмыс 60 емес. Дегенмен, алкалоидтардың классификациясын жасауға ғалымдар әртүрлі әрекеттер жасады.

Көптеген ғалымдар классификация негізіне алкалоидтар молекуласы құрамына кіретін гетероциклдар табиғатын алды.

Екінші топтағы ғалымдар бұл принципті қабылдамады. Бұл топтағы ғалымдар кейбір тұқымдастар немес туыстар (мысалы, амариллистер алкалоидтары, спорынья алкалоидтары және с.с.) алкалоидтарын жеке топтарға бөлді.

Академик А.П. Орехов өзінің классификациясын ұсынды. Көптеген оқулықтарда осы А.П. Орехов классификациясын келтіреді. Сондықтан бізде осы классификацияларға тоқталып өтейік.

Академик А.П. Орехов ұсынған алкалоидтар классификациясы:

Ациклды алкалоидтар және бүйір тізбектерінде азоты бар алкалоидтар.

Пирролидинді және пирролизидинді алкалоидтар

Пиридинді және пиперидинді алкалоидтар

Пиролидин және пиперидин сақиналарымен конденсацияланған (қоюланған) алкалоидтар.

Хинолизидинді алкалоидтар.

Хинолинді алкалоидтар.

Изохинолинді алкалоидтар.

Индольды алкалоидтар.

Хиназолинді алкалоидтар.

Пуринді алкалоидтар.

Дитерпенді алкалоидтар.

Стероидты алкалоидтар (және гликоалкалоидтар).

5. Сапониндер туралы жалпы түсінікСапониндер (лат. saponis—сабын) - өсімдік гликозидтері тобына жататын азотсыз күрделі органикалық қосылыстар. Сапониндер ерітінділері шайқағанда тұрақты көбік береді. Табиғатта кең таралған: көп өсімдіктердің жапырақтарында, сабақтарында, тамырларында, гүлдерінде, жемістерінде кездеседі. Углеводты және углеводсыз агликоннан (сапогенин) құралады. Сапониндер - түссіз немесе сарғылт оптикалық белсенділігі бар аморфты зат. Суда және спирттарда ериді, органикалық еріткіштерде ерімейді. 4 моносахариді бар сапонин кристалдық түрінде алынған. Не ғұрлым моносахаридтер саны көбейсе - сол ғұрлым суда және басқа полярды еріткіштерде еру қасиеті жақсарады. 1-4 моносахаридті қалдығы бар сапониндер суда нашар ериді. Сапониндердің өзгеше қасиеті - судың сыртқы керілісін азайтатындығы және шайқағанда тұрақты көбікті түзейтіндігі.Сапониндердің негізгі физико-химиялық қасиеті - олардың 17 беттік белсенділігі (поверхностная активность). Осы қасиетіне байланысты оларды бір фитохимиялық топқа біріктірген деп айтуға болады.