26.Құрамында жүрек гликозидтері бар өсімдіктер және олардың морфологиялық ерекшеліктері, химиялық құрамы, дәрілік шикізаты, пайдаланылуы.

Құрамында жүрек гликозидтері бар өсімдіктерге Dіgіtalіs purpurea L - Наперстянка пурпуровая; D.grandіflora Mіll - Наперстянка крупноцветковая; D.lanata Ehrh - Наперстянка шерстистая және т.б. осы туыстың түрлері жатады. Dіgіtalіs туысының өкілдері Қазақстанда кездеспейді. Dіgіtalіs туысының табиғатта 36 түрі кездеседі, оның 7 түрі ТМД елдерінде кездеседі.

Мысалы, Грузия ғылым академисының фармакохимия институтында Dіgіtalіs ferrugіnea L - Наперстянка ржавая және D.cіlіata Trantr - Н.реснитчатая толық зерттеліп медициналық практикаға ендірілген.

Dіgіtalіs purpurea L. - өсімдігінде алғашқы және соңғы гликозидтер және олардың агликондарында мынадай заттар болады:

Генуин гликозидтері Соңғы гликозидтер Агликондар

Пурпуреагликозид А Дигитоксин Дигитоксигенин

Пурпургиталоксин В Гитоксин Гитоксигенин

Глюкогиталоксин Гиталоксин Гиталоксигенин

Барлық алғашқы гликозидтерде қант тізбегі дигитоксозаның 3 молекуласынан соңғы гликозидтер глюкоза болмайды.

Пайдаланылуы.

DіgіtalіspurpureaL. препараттары медицинада жүректің және қан тамырларыныңқызметін реттеуші дәрі-дәрмек ретінде кеңінен пайдаланылады.

Бұл препараттар қан айналымының ІV және ІІІ дәрежедегі бұзылуында, жүрек қақпағының кемістіктерінде (клапанный порок сердце), гипертониялық ауруларға қолданылады. Dіgіtalіs түрлерінің гликозидтері жүрекке таңдамалы (избирательно) әсер етеді: систоланы (жүректің жиырылған кезеңі) және диастоланы (жүректің жиырылуының босаған кезеңі), жүрек қызметінің ритімін бәсеңдетеді, айырбас процестерін жақсартады. Dіgіtalіs түрлерінен жасалған препараттар басқа жүрек гликозидтерінен айырмашылығы (әсіресе дигитоксин) әдеттегі дәрілік дозасын пайдаланғанның өзінде егер де ұзақ уақыт пайдаланатын болса, денеде бірте-бірте жинақталып уландыруы мүмкін. Осыған байланысты Dіgіtalіs өсімдіктерінен алынған жүрек гликозидтерін басқа жүрек дәрі-дәрмектерімен алмастыра кезектестіріп пайдаланған дұрыс. Dіgіtalіs өсімдіктерінде сапониндердің болуы гликозидтердің ерігіштігін жақсартып сіңірілу мүмкіншілігін арттырады

Россияның фармацевтикалық өндірістерінде Dіgіtalіs өсімдіктерінен алынған мынадай препараттар шығарады:

1) Дигитоксин (Dіgіtoxіnum) екінші гликозид. Бұл өте белсенді гликозид деп саналады. Препараттың 1 грамында 80000-100000 ЛЕД болады. 1 ЛЕД дегеніміз - салмағы 30-35г орман көлбақасының жүрегін 1 сағатта систомикалық тоқтататын ең аз дозасы.

2) Кордигид (Cordіgіtum) Гален препараты Dіgіtalіs purpurea L. өсімдігінің құрғақ жапырақтарынан алынған 1г препаратта 6000-8000 ЛЕД болады.

Dіgіtalіs туысының басқа түрлерінен де әртүрлі шипалық қасиеттері бар препараттар алынады. Мысалы, 1) Dіgіtalіs lanata өсімдігінен дигоксин (Dіgoxіnum) үшінші гликозид. 2) Dіgіtalіs ferrugіnea өсімдігінен - Дигаленнео.

27.Гликозидтер туралы жалпы түсінік. Жүрек гликозидтерінің құрылысы және классификациясы

1. Гликозидтер туралы жалпы түсінік.

Гликозидтер - көптеген табиғи заттардың кең тараған формаларының күйі. Бұл қосылыстардың молекулалары екі компоненттерден тұрады.: 1) қанттар және 2) қантсыз компонент.

Гликозидтің қант компоненті - гликон деп, ал қантсыз компоненті - гликон немесе генин деп аталады. Қант компонентінің табиғатына қарай былайша ажыратады:

- Пентозидтер (арабинозидтер, ксилозидтер және т.б.)

- Гексозидтер (глюкозидтер, фруктозидтер және т.б.)

- Биозидтер (мальтозидтер, лактозидтер және т.б.)

Қанттың қалдықтары түрінде урон қышқылдары кездесуі мүмкін (глюкурон, галактурон және т.б.)

Глюкозидтердің классификациясы агликонның химиялық құрылысына негізделген. Гликозидтер ішінде агликон терпеноидтары барларының ішіндегі дәрілік қасиеті барларының ішіндегі ең маңыздылары мыналар:

1) жүрек гликозидтері, олардың агликондары 1,2-циклопентанопергидрофенантрен туындылары.

2) Сапониндер - гликозидтер агликондары тритерпен немесе стероид құрылысымен

3) Ащы гликозидтер, олардың агликондары монотерпен қосылыстары болып табылады.

Гликозидтер түрінде табиғатта басқа кластарға жататын қосылыстар түрінде де кездеседі (гликоалкалоидтар, антрогликозидтер және көптеген басқа табиғаты фенол заттар). Гликозидтер өсімдіктің әртүрлі бөліктерінде болады. Олар клетка шырынында еріген.

Өсімдіктер таза күйінде бөлінген гликозидтер кристаллды заттар күйінде болады. Кристалл күйінде тек кейбір құрамында көміртегі бөлігінде қанттың қалдықтары мол сапониндер алынбаған. Олар суда ериді, эталонда нашар ериді, органикалық еріткіштерде ерімейді.