1 СҰРАҚ

1.Майда еритін витаминдері бар өсімдіктер, осы өсімдіктердің морфоло гиялықер екшеліктері, химиялық құрамы, дәрілік шикізаты, қолданылуы.

2.Суда еритін витаминдері бар өсімдіктер, осы өсімдіктердің морфоло гиялық ерекшеліктері, химиялық құрамы, дәрілік шикізаты, қолданылуы.

3.Өсімдіктердегі алколоидтардың ролі.

4.Алколоидтардың классификациясы.

5.Сапониндер туралы жалпы түсінік.

6.Стероиты сапониндердің химиялық құрылысы және қасиеті.

7.Жаңа дәрілік өсімдіктерді айқындап әшкерелеудің жолдары мен әдістері.

8.Өсімдік шикізатын жинау күнтізбегі. Дәрілік шикізатты сақтау.

9.Дәрілік өсімдіктер шикізатын шетке шығару және шеттен алып келу

10.Пуринді алкалоидтар

11.Дитерпенді алкалоидтар.

12.Стероидты алкалоидтар

13."Дәрілік өсімдіктер" пәнінің мақсаты және міндеттері

14.Ерте заманғы елдердің (Китай, Грек және т.б.) дәрілік өсімдіктерді пайдалануы.Гиппократ, Феофраст, Абу-Али, Ибн Сина, Гален және т.б. жұмыстары.

15.Фармакогнозияны дамытудағы ССРО Ғалымдарының қосқан үлесі, бұрынғы ССРО-дағы негізгі фармакогнозиялық орталықтар.

16.Биологиялық белсенді заттардың негізгі топтары және олардың қысқаша сипаттамасы(терпеноидтар, фенолды қосылыстар, алколоидтар, липидтер, полисарахидтер).

17.Құрамында шырыштар бар өсімдіктер және шикізаты. Ол өсімдіктердің

морфологиялық ерекшеліктері, химиялық құрамы, дәрілік шикізаты, пайдалануы.

18.Құрамында органикалық қышқылдар бар өсімдіктер ол өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері, химиялық құрамы, дәрілік шикізаты, пайдалануы.

19.Құрамында майлары бар өсімдіктер. Ол өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері,

20.Эфир майлы өсімдіктер (Mentha pіperіta, Salvіa offіcіnalіs L., Junіperus communіs L.)олардың морфологиялық ерекшеліктері, химиялық құрамы, дәрілік шикізаты,пайдаланылуы.

2 СҰРАҚ

21.Витаминдер туралы түсінік. Витаминдер алынатын дәрілік өсімдіктер жәнешикізаттар.

22.Құрамында каротиноидтар бар өсімдіктер, олардың морфологиялық ерекшеліктері,химиялық құрамы, дәрілік шикізаты.

23.Құрамында К тобының витаминдері бар өсімдіктер, олардың

ерекшеліктері, химиялық құрамы, дәрілік шикізаты, пайдалануы.

24.Өсімдіктердегі алколоидтардың болуына сыртқы орта факторларының әсері

25.Құрамында алколоидтар бар өсімдіктер, олардың морфологиялық ерекшеліктері, химиялық құрамы, дәрілік шикізаты.

26.Құрамында жүрек гликозидтері бар өсімдіктер және олардың морфологиялық ерекшеліктері, химиялық құрамы, дәрілік шикізаты, пайдаланылуы.

27.Гликозидтер туралы жалпы түсінік. Жүрек гликозидтерінің құрылысы және классификациясы

28.Хиназолинді алкалоидтар.

29.Илеуші заттар туралы жалпы түсінік.

30.Алколоиды бар шикізатты пайдалану жолдары

31.Кумариндер. Кумариндер туралы жалпы түсінік және классификациясы.

32.Изохинолинді алкалоидтар.

33.Фенолдар туралы жалпы түсінік.

34.Тритерпенді сапониндердің химиялық құрылысы және қасиеті.

35.Өсімдіктердің дамуындағы алколоидтардың пайда болуының динамикасы.

36.Хинолинді алкалоидтар.

37.Қарапайым фенолдар және олардың өсімдіктер денесіндегі таралуы. Еркек усасырдың (Dryopterіs fіlіx-mas-Щитовник мужской) - морфологиялық ерекшеліктері, химиялық құрамы, дәрілік шикізаты, пайдаланылуы.

38.Құрамында кумариндер бар өсімдіктер: Түйежоңышқа (Melіlotus offіcіnalіs-Донник лекарственный), Сүйекті аққурай (Psoralea drupaceae-Псоралея костянковая), өсімдіктерінің морфологиялық ерекшеліктері, химиялық құрамы, дәрілік шикізаты, пайдаланылуы.

39.Илік заттардың өсімдіктерде таралуы және олардың биологиялық ролі.

40.Лигнандар. Құрамында лигнандар бар өсімдіктер: Мақсыр рапонтикум (Rhapontіcum carthamoіdes-Рапонтикум сафлоровый) өсімдігінің морфологиялық ерекшеліктері, химиялық құрамы, дәрілік шикізаты, пайдаланылуы.

3 СҰРАҚ

41Тапсырма: Ranunculaceae тұқымдасындағы дәрілік өсімдіктерді анықтап, олардың тізімін тапсыру.

42Тапсырма: Papaveraceae тұқымдасындағы дәрілік өсімдіктерді анықтап, олардың тізімін тапсыру.

43Тапсырма: Chenopodiaceae тұқымдасындағы дәрілік өсімдіктерді анықтап, олардың тізімін тапсыру.

44Тапсырма: Malvaceae тұқымдасындағы дәрілік өсімдіктерді анықтап, олардың тізімін

45Тапсырма: Cruciferaceae, тұқымдасындағы дәрілік өсімдіктерді анықтап, олардың тізімін тапсыру.

46Тапсырма: Rosaceae тұқымдасындағы дәрілік өсімдіктерді анықтап, олардың тізімін тапсыру.

47Тапсырма: Asteraceae, тұқымдасындағы дәрілік өсімдіктерді анықтап, олардың тізімін тапсыру.

48Тапсырма: Umbeliferaceae тұқымдасындағы дәрілік өсімдіктерді анықтап, олардың тізімін тапсыру.

49Тапсырма: Fabaceae тұқымдасындағы дәрілік өсімдіктерді анықтап, олардың тізімін тапсыру.

50Тапсырма: Scrophulariaceae тұқымдасындағы дәрілік өсімдіктерді анықтап, олардың тізімін тапсыру.

51Тапсырма: Lamiaceae тұқымдасындағы дәрілік өсімдіктерді анықтап, олардың тізімін тапсыру.

52Тапсырма: Poligonaceae тұқымдасындағы дәрілік өсімдіктерді анықтап, олардың тізімін тапсыру.

53Asteraceae тұқымдасынан берілген дәрілік өсімдікті гербарий бойынша сипаттау.

54Malvaceae тұқымдасынан берілген дәрілік өсімдікті гербарий бойынша сипаттау.

55Ranunculaceae тұқымдасынан берілген дәрілік өсімдікті гербарий бойынша сипаттау.

56Scrophulariaceae тұқымдасынан берілген дәрілік өсімдікті гербарий бойынша сипаттау.

57Poligonaceae тұқымдасынан берілген дәрілік өсімдікті гербарий бойынша сипаттау.

58Lamiaceae тұқымдасынан берілген дәрілік өсімдікті гербарий бойынша сипаттау.

59 Fabaceae тұқымдасынан берілген дәрілік өсімдікті гербарий бойынша сипаттау.

60 Umbeliferaceae тұқымдасынан берілген дәрілік өсімдікті гербарий бойынша сипаттау.

1.Майда еритін витаминдері бар өсімдіктер, осы өсімдіктердің морфоло гиялықер екшеліктері, химиялық құрамы, дәрілік шикізаты, қолданылуы.

Майда еритін витаминдер.

А тобы витаминдерінің провитаминдері–каротиндер ((, (, ().

D тобы витаминдерінің провитаминдері – эргостерол және басқа фитостеролдары.

Е тобы витаминдері – токоферолдар ((,(,(,().

К тобы витаминдері – филлохинон (К1) және Менахинон (К2).

F – комплексіне жататын витаминдер – жоғары шексіз май қышқылдары және

простагландиндер. Майда еритін витаминдер.1. Каротиндер.А тобының витаминдерінің болмауы организмнің өсуін бұзады, ауруларға шыдамдылығын төмендетеді және тауық соқырлыққа алып келеді. Бұл витаминдер негізінен жануарлардан алынған тамақтарда болады. Жануарлар организмінде ол витаминдер каротиннен пайда болады. Каротиндер – каротиноидтардың негізгі топтарының бірі болып табылады, шығу тегіне келетін болсақ, олар- тетратерпендер С40H64. Каротин өсімдіктерде үш изомер формасында болуы мүмкін:32 Өсімдіктерде каротиндер белсенді оттегіні тасымалдаушы ролін атқарады. Оны өсімдіктерде каротиндердің көптеген оттегілік туындыларының болуымен түсіндіруге болады. Өсімдіктерде каротиндер гүлдердің, жемістердің және басқа өсімдік мүшелерінде пластидтерінде – хромопластарында болады. Сонымен қатар хлоропластардың хлорофиллдерімен бірге өсімдіктердің көк-жасыл мүшелерінде, суда еритін белок комплекстерінде немесе май тамшыларында болады. ( изомер формасы негізгі ең көп таралған каротин болып табылады. Организмде ( - каротин молекуласы гидролиздік бөлінудің нәтижесінде А витаминінің 2 молекуласы пайда болады. Ал ( және (-изомерлері каротиндерінен тек А витаминінің 1 молекуласы ғана пайда болады. А витамині адам организміне тек қана жануарлар майымен ғана келіп түседі. Каротиндер көптеген өсімдіктер түрлерінде болады. Бірақ та денесінде көп мөлшерде каротин жинақталатын өсімдіктер ғана каротиннің көзі ретінде бағалы болып есептеледі. Ондай өсімдіктердің кейбіреулері (сәбіз және асқабақ) каротин өндірудің өндірістік шикізаты болып есептеледі. Олардан таза каротин алынады. Өсімдіктердің басқа түрлері экстракт алуға немесе тұнбалар, қайнатпалар алуға пайдаланылады. Фитостеролдар. Фитостеролдар D тобы витаминдерінің негізін салушылар болып саналады. Өсімдіктен жасалған тамақтармен жануарлар организміне фитостеролдар келіп түскенде олар холестеролға, ал холестеролдар одан әрі одан витаминдер қалыптасады. Мысалы, ашытқыларда (дрожжи) болатын эргостерол жануарлар организмінде D2 витаминіне айналады. Осы сияқты D тобының басқа да витаминдері пайда болады. D2 және D3 сияқты табиғи витаминдер көп мөлшерде бауырда және теңіз жануарларының және тресканың майлы ұлпаларында жинақталады. Токоферолдар – Е тобы витаминдері. Е витамині табиғи антиоксидант болып саналады. Яғни Е витамині организмде әртүрлі заттарды тотығудан сақтайды. Белок синтезіне, ұлпалар тыныс алуына және басқа да клетка метоболизміндегі маңызды процестерге қатысады. Организмге өсімдіктермен бірге келіп түседі. Бұл витамин төрт жоғары молекулярлық спирттің қосындылары екендігі анықталған, (-, (-, (- және (-тоноферолдардың. Олардың ішіндегі ең белсендісі (-тоноферол. (- тоноферол басқа витаминдермен бірге (каротиндер, аскорбин қышқылы) көптеген өсімдіктерде кездеседі. Дәрілік препарат ретінде (-токоферолдың ацетаты қолданылады. К тобының витаминдері. К тобының витаминдері өздерінің химиялық табиғаты жағынан 2-метил-1,4 нафтохинон өнімдері болып саналады. Табиғатта олардың бірнеше қосылыстары белгілі. Олардың ішінде жоғары сатыдағы өсімдіктерде тек витамин К1 болады (филлохинон). К1 организмде қанның тромбогендік қызметін реттейді. Құрамында каротиноидтар бар өсімдіктер және шикізат. Calendula offіcіnalіs L. – Календула лекарственная – Кәдімгі қырмызыгүл – Asteraceaeтұқымдасынан.Кәдімгі қырмызыгүл – біржылдық шөптесін өсімдік. Бүкіл өсімдік безді түктенгенбұтақтанған сабағының биіктігі 50 см шамасында. Жапырақтары кезек-кезек орналасқан,ұзарған жұмыртқа тәрізді.Гүлдері алтынды-сары немесе қызғылт-сары ірі жеке себеттерде.33Жемісі – тұқымша – шеткі тілшік тәрізді гүлдерден дамиды, ортаңғы түтік тәріздігүлдері тұқымсыз. Жаз бойы, кеш күзге дейін гүлдейді.Химиялық құрамы.Себет гүлдерінде каротиноидтар: каротин (30 мг/100г), ликопин және каротинніңоттегілік туындылары – виолаксантин, цитроксантин, рубиксантин, флавоксантин жәнет.б. Шеткі боялған гүлдерде, каротиноидтардың жиынтығы құрғақ массасы 3%-ға жетеді.Гүлдердің иістері эфир майларының іздері болуына байланысты Кәдімгі қырмызыгүлдің гүлшоқтарында аскорбин қышқылы, қарамай (смола 3%),алма қышқылы (6%), қоймалжың заттар (4%), ситостериндер, силицил қышқылы іздеріболады.Кәдімгі қырмызыгүл өсімдігінің фитонцидтік қасиеті бар. Өсімдіктің жер үстімүшелерінде ащы зат календен және илік заттар, солармен қатар сапониндер бар екендігіанықталған. Сосын ол сапониндерден гидролиз нәтижесінде олеанол және глюкуронқышқылдары пайда болады. Құрамында К тобының витаминдері бар өсімдіктер:Urtіca dіoіca L.36Capsella bursa-pastorіsОлардың морфологиялық ерекшеліктері, химиялық құрамы, дәрілік шикізаты,пайдаланылуы.Қосүйлі қалақай - Urtіca dіoіca L. – Крапива двудомная Urtіcaceae Juss тұқымдасынан.Көпжылдық шөптесін қосүйлі өсімдік, күйдіргіш түктерімен жапырақтары сағақты,қарама-қарсы орналасқан. Гүлдері ұсақ, көк-жасыл, масақтарға жиналған. Жемісі –тұқымша, гүл серігімен қоршалған. Бүкіл жаз бойы гүлдейді. Қазақстанның барлықрегиондарында кездеседі. Әсіресе, үйлер жанында, азотқа бай топырақтарда, қоқысүйінділерінде.Химиялық құрамы.Қосүйлі қалақайдың жапырақтары өте бағалы поливитаминдері бар шикізат. Оныңқұрамында витамин К1 (0,2% ), витамин С (0,6%), 10 мг/100г каротиноидтар ((-каротинксантофилл, виолаксантин және т.б.), витамин В2, пантотен қышқылы болады.Жапырақтары хлорофилдерге өте бай (5%). Құрамында гликозид уртицин, илік заттары,құмырсқа қышқылы және минералды тұздар болады.Дәрілік шикізат.Гүлдеу кезінде жапырақтарын сабақсыз жинап дайындайды. Оның алдындаөсімдіктерді орады шамалы солғаннан кейін жапырақтарын сыпырып алады.Жапырақтары жұмыртқа – ланцет тәрізді, ұзындығы 20 см дейін. Пайдаланылуы.Қосүйлі қалақайдан жасалынған препараттардың қан тоқтататын қасиеті бар. Оларқанның ұюын күшейтеді, қандағы гемоглобин мөлшерін көбейтеді. Медициналықпрактикада әртүрлі қан кету ауруларына жатырлық, геморроидиялық, асқазандық жәнесозылмалы сыртқы жараларды емдеуде кеңінен қолданылады.Тұнба және экстракт формасында пайдаланады. Жапырақтары асқазандық жәнеполивитаминдер құрамына кіреді. Қос үйлі қалақайдан фармацевтикалық және тамақөнеркәсіптерінде пайдаланылатын хлорофилл алынады. Жас өркендері, витаминдерге өтебай. Тамаққа пайдаланады. Шашты жуып, жақсартуға басты жууға ұсынылады.Capsella bursa-pastorіs (L.) Medіk – Пастушья сумка – Кәдімгі жұмыршақ Brassіcaceaeтұқымдасынан.Кәдімгі жұмыршақ - біржылдық шөптесін өсімдік, биіктігі 20-30 см, жоғарғы бөлігікейде бұтақтанған. Тамырға жақын орналасқан жапырақтары сағақты, розетка жасайды.Олар сопақ-ланцет формалы, қауырсынды-бөлінген үшбұрышты тістерімен. Сабақтағыжапырақтары сиректеу, ұсақ, сағақсыз. Гүлдері ұсақ, ақ, ұзын сызықты, шашақ гүлшоғынажиналған, жеміс байлағанда ұзарып кетеді. Бүкіл жаз бойы гүлдейді. Жер шарындатропикпен Арктикадан басқа жерлердің бәрінде кездеседі.Химиялық құрамы.Өсімдіктердің өскіндерінде көп мөлшерде витамин К1 және аскорбин қышқылыболады. Оған қосымша аминдер (холин, ацетилхолин, турамин және гистамин), илікзаттар, флавонов гликозид диостин және органикалық қышқылдар (фумаров, лимон, алма,вино) күлінде 40%-ға дейін калий болады.Дәрілік шикізаты.Әдетте гүлдеген кезде өсімдікті жерден тамырымен жұлып алады. Сосын тамырыкесіп тастайды.Пайдаланылуы.Тұнба түрінде және сұйық экстракт күйінде гинекологиялық практикада босанғаннанкейін қан тоқтату үшін және бала туарда жатынның бұлшық еттерінің жұмысын күшейтуүшін қолданылады.