8. Әлеуметтанулық зерттеудің мақсаттары мен міндеттерін сипаттап беріңіз

Өмірдің өзі қойған қарама-қайшылықты жағдайларды әлеуметтік мәселелер деп айту қабылданған. Әлеуметтануда әлеуметтік мәселелерді жіктеудің көптеген түрлері бар. Оларды зерттеудің мақсатына, қарама-қайшылықтардың әсер ету уақытына, оның тереңдігіне қатысты топтастырады. Зерттеудің мақсатына байланысты мәселелер танымдық және заттық (пәндік) болып бөлінеді. Танымдық мәселелер өте маңызды болып есептелетін әлеуметтік процестердің жай-күйі, өзгеру тенденциялары туралы хабардың жеткіліксіздігінен туындайды. Заттық (пәндік) мәселелер халықтың қандай да бір топтарының, әлеуметтік институттардың өмір тіршілігін тұрақсыздандыруға алып келетін мүдделердің қақтығысынан болған қарама-қайшылықтарды көрсетеді. Өзінің таратушысына байланысты мәселелер әлеуметтік-демографиялық, кәсіби, саяси және басқа да топтардың, әлеуметтік институттардың мемлекеттік мекемелердің т.б.мүдделеріне әсерін тигізетін қайшылықтарды білдіреді. ( Г.О.Әбдікерова)

Әлеуметтанулық зерттеудің міндеттері. Әлеуметтанулық зерттеудің міндеттері оның мақсаты мен болжамдарына қатысты түрде қалыптасып, шартты түрде негізгі және қосымша болып екіге бөлінеді. Зерттеудің негізгі міндеттері оның негізгі сұрақтарына, ал қосымша міндеттері негізгі емес сұрақтарға жауап іздеуді талап етеді.

Әлеуметтану тұрғысынан зерттеулердің мақсаттары проблемалық жағдайды шешу болып табылады. Егер әлеуметтану тұрғысынан зерттеу теориялық проблеманы шешуге бағытталған болса, онда зерттеудің нәтижесі әлеуметтік шындықтың бұрын мән бермеген аспектілерін тану болады. Ал егер зерттеу тәжірибелік сипаттағы проблемаларды шешуге бағытталса, онда оның мақсаты проблемалық жағдайдан арылуға әкелетін тәжірибелік қадамдар қабылдау жөніндегі ұсыныстар болады.

Әлеуметтану тұрғысынан зерттеулердің міндеттері нәтижесінде әлеуметтанушы әлеуметтік қайшылықтардан арылу бойынша қорытынды білімді немесе ұсынысты жасай алатын зерттеу әрекеттерінің орындалуы болып табылады.

Әлеуметтану тұрғысынан зерттеудің мақсаттары мен міндеттерін анықтау барысында проблемалық жағдайдың мазмұнды құрылымының анықталуына әкелетін негізгі ұғымдарды айқындау және түсініктемелеу сияқты әлеуметтану тұрғысынан зерттеу бағдарламасының мазмұнды аспектісі қалыптасады. (ASK)

9. XVII-xviiIғғ. Еуропадағы эмпирикалық және қолданбалы зерттеулерге сипаттама беріңіз

Алғашқы эмпирикалық зерттеулер 15-17ғ.жатады. 17 ғасырда қоғам қажеттілігі туындайды, ең алдымен мемлекет қоғамдық басқару үшін халық тұрғындардың құрамы мен материалдық жағдайын зерттейді.

Ең алғашқы осындай тиянақталған зерттеуді ғылыми әдебиеттерде 1697жылы Франциядағы халық санағы болып табылады.

17-18ғ.ғ.әлеуметтік мәселе қиындады, яғни – кедейшілік, туу, өлу, тұрмыс жағдай, денсаулық сақтау, білім жүйесі, т.б.мемлекет назарына ілінді. Осы уақытта эмпирикалық зерттеудің статистикалық және әлеуметтік – демографиялық бағыты белсенді түрде қолданыла бастады.

Ең алғашқы ресми әлеуметтік басқарудың өңдеу әрекеті ирландық тарихшы Дж.Граунт пен У.Петти болып табылады. Граунт 17ғ.ортасында ең бірінші эмпирикалық – әлеуметтік анализ жасады.

Әрі қарай эмпирикалық зерттеудің дамуы институттық статистикамен байланысты. Сол уақытта эмпирикалық зерттеу әртүрлі әдістемелік тәжірибе жинақтады.

Эмпирикалық зерттеуде басты рөлді А.Ж.Кетле алады. Ол «орта адам» концепциясы мен әлеуметтік ілімнің орта түсінігін енгізді. Кетле 19ғ.социологияда эмпирикалық деңгейді табыстаушы жалғыз емес. Осыған ұқсас идеяларды сол уақытта айтқандар қатарына: Луи Виллерме, Александр Паран – Дюшатле, Андре Герри.

Қолданбалы социологияның бағыты әлеуметтік практикаға негізделеді. Оның нәтижесі әлеуметтік басқарушы тапсырыс берушіге әсерін тигізеді.

Қолданбалы социология 1920 жылдың аяғында АҚШ-та дами бастады, кейін Европа елдерінде дамыды. Сол кезде ірі компанияның басшылары экономикалық кризиске тап болып, зертеулерге тапсырыс бере бастады. Яғни, өнеркәсіп жұмысының белсенділігін арттыру мақсатында. Сол кезде классикалық зерттеудің бірінші болып дәлелденгені Хоуторндық эксперимент болып табылады. Ол 1924-1931 жылдарда Вестерн Электрик фабрикасында жүргізілді. Зерттеушілер топ басшысы Элтон Мэйомен бірге еңбек өнімділігіндегі әр түрлі әсер ететін факторларды зерттеді.

Сонымен бірге өнеркәсіппен қатар, қолданбалы зерттеу саясатта да белсенді дамыды. Саясат басшылары мен лидерлер сайлаушылардың көңіл – күйі жайлы нақты мәліметті қажет етті. Қоғамдық пікірді, рейтингті анықтау, сайлаушылардың баға саны – сол кезде сұранысқа ие бола бастады, соған байланысты арнайы мамандандырылған зерттеушілер ұйымы пайда болды. Сөйтіп, 1935 жылы американдық зерттеуші Дж.Гэллап осындай әрдайым қоғамдық – саяси мәселелерді халықтан сұрау жүргізетін институт ашты.

Соғыс заманында қолданбалы социологияның дамуы АҚШ-та қосымша испульске ие болды. Себебі, ірі әлеуметтанулық зерттеулерге тапсырыс берушілер үкімет және антифашисттік бағыттағы қоғамдық ұйымдар болды.

Тағы бір еңбегі сінген австриялық тегі бар, американ социологы П.Лазарсфельд. Ол операционализация концепциясын құрды, яғни эмпирикалық көрсеткіштердің жүйесі.