1. Метрологияның негізгі түсініктері мен терминдерінің анықтамасын беріңдер.

2. Физикалық шаманың шкаласы деген не? Метрологияда қандай шкалаларды қолданады?

3. Физикалық шаманың өлшем бірліктер жүйесі деген не? Осы жүйелерді құрастыру принципі қандай?

4. Абсолюттік, салыстырма, келтірілген қателердің қандай айырмашылықтары бар?

5. Жүйелі, кездейсоқ және өрескел қателердің қасиеттерін тұжырымдаңдар?

6. Тікелей өлшемдердің өңдеуін жүйелеп түсіндіріңдер.

7. Өлшеу құралдардың түрлері.

8. Физикалық шаманың бірлік этолоны деген не және олардың қандай түрлері бар?

9. Стандарттаудың негізгі түсініктері мен терминдері.

10. Параметрлік стандарттауда R және Е таңдаулы сандар қатарлары қай принципімен құрылады.

11. Стандарттаудың негізгі мақсаттары мен принциптерін атап өтіңдер.

12. Метрология мен стандарттаудың негізгі халықаралық ұйымдары.

13. Сертификаттаудың негізігі түсініктері мен терминдері

14. Сертификаттаудың мақсаттары қандай?

15. Физикалық шаманың размері мен размерлігі деген түсініктердің айырмашылығы қандай?

16. Өлшем жасау арқылы неге физикалық шаманың шын мәнін анықтауға болмайды?

17. Интегралдық және дифференциалдық таралу функцияларды сипаттаңдар.

18. Чебышев теңсіздіктері жэне 3δ ережесі кездейсоқ қатені бағалауда қалай қолданылады?

19. Өлшеу нәтижелерін және кездейсоқ қателердің қалыпты таралуын Гаусс таралуы сипаттаңдар.

20. Өлшеу нәтижелерін және кездейсоқ қателердің математикалық күтімі мен дисперсиясын сипатаңдар.

21. Жүйелік қателерді анықтаудың және жоюдың қандай әдістері бар?

22. Сұрыптауда пайдаланып өлшенетін шаманың шын мәнін және дисперсиясын қалай нүктелі бағалайды?

23. Параметрлердің аралық бағалауының мәнісі неде?

24. Аралық бағалаудың Стьюдент әдісін сипаттаңдар.

25. Бірлескен өлшеу деп қандай өлшеуді айтады? Кіші квадраттар әдісі қалай қолданады?

26. Өлшем құралдардың метрологиялық сипаттамаларын нормалаудың мәнісі қандай? Оның қалыпты жағдайлары қандай?

27. Метрологиялық қамтамасыздандырудың мәнісі қандай және оның қандай негіздері бар?

28. Стандарттаудың негізгі әдістерін атап өтіп түсіндіріңдер.

29. Қай жағдайларда міндетті сертификаттау, ал қай жағдайларда ерікті сертификаттау жүргізіледі?

30. Сертификаттауга қатысушылар және олардың міндеттері.

1. Метрологияның негізгі түсініктері мен терминдерінің анықтамасын беріңдер.

Гран – медицина – 62,2 мг

Фут – аяқ – 30-48 см

Карат – асыл тас – 200 мг

Дюйм – саусақ – 2,54 см

1790 ж Францияда Лагранж – 10дық еселікті ұсынды.

1795 ж Лаплас – метрикалық жүйені ұсынды.

1/40 000 000 - 1 м деп есептеді

1 дм = 0,1 м 4°С 1дм³ = 1л = m = 1кг

1932 ж Д – дейтерий H₂O/D₂O

Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы ҚР заңы. Бұл заң 2000 ж 7 маусымда қабылданған. 15 маусым 2011 жылы оған өзгерістер мен толықтырулар енгізілген.

Метрология – өлшеу туралы, өлшеу бірегейлігін және дәлдігін қамтамасыз етудің жолдары мен тәсілдері туралы ғылым.

Өлшеу – тәжірибе жолымен, өлшеу құралдарының көмегімен физикалық шамалардың сандық мәнін анықтауды айтады.

Өлшем бірегейлігі – өлшем нәтижелерін заңдастырылған бірліктермен көрсетілуін және өлшем дәлдігінің белгілі ықтималдылықпен анықталуын айтады.

Өлшем дәлдігі – өлшенетін шаманың мәні оның шын мәніне жақын болуын айтады.

Метрологияның басты мақсаты өлшемнің бірегейлігі мен дәлдігін қамтамасыз ету.

Заңдық метрология – метрологияның уәкілетті мемлекеттік орган атқаратын қызметке жататын және өлшем бірліктеріне, әдістеріне өлшем құралдары мен өлшемдік зертханаларына қатысты мемлекеттік талаптары бар бөлігі.

Физикалық шама – сапа жағынан көптеген физикалық объектілерге ортақ, ал сан жағынан әр объект үшін әртүрлі мәні бар қасиетті айтады.

2. Физикалық шаманың шкаласы деген не? Метрологияда қандай шкалаларды қолданады?

ФШ шкаласы – өсу не кему бағытында орналасқан физикалық шамалардың мәндерінің реттелген қатарлары.

Түрлері:

1. Реттік

2. Аралық (интервал)

3. Қатнастық

1)Реттік шкала – өлшем бірлігі жоқ, келісім бойынша алынған қатар бар. Бұл шкала артықпа, кембе деген сұраққа жауап бере алады, бірақ қаншаға артық, қаншаға кем деген сұраққа жауап бере алмайды.

2) Аралық шкала – өлшем бірлігі бар, келісім бойынша алынған 0-де бар шкала. Артық па, кем бе деген сұраққа жауап бере алмайды

100 негізгі аралық

100 (Q₀₂ – Q₀₁)/n

0

Фарангейд шкаласы

212Ғ Q = Q₀₁ + q₁[Q₁]

180 Q = Q₀₂ + q₂[Q₂]

32Ғ q₁ = [q₂ – ] *

t_c = (t_F – 32) *5/9

t_c = (t_F – 32)*5/9 = 40*5/9 = 200/9 = 22,2 c

3) Қатынастық шкала – 0-де бар, өлшем бірлік те бар Және табиғи 0 бар барлық суракка жауап береді

Кельвин шкаласы

273,16 К

0 К

3. Физикалық шаманың өлшем бірліктер жүйесі деген не? Осы жүйелерді құрастыру принципі қандай?

Физикалық шамалардың өлшем бірлік жүйесі

1. К.Гаусс (CGS). 1832ж Карл Гаусс өлшем бірліктерінің жүйе құрастыру принциптерін бірінші ұсынған.

1) Негізгі ф.ш таңдау керек: l,m,t

2) Негізгі ф.ш. өлшем бірліктерін таңдайды: см, г, секунд

3) Туынды ф.ш. өлшем бірліктерін анықтау керек: v=l/t=|мм/с|

2. МКСА (метр, кг, с, Ампер)

3. СИ 1960 ж. қабылданды:

1) 7-негізгі: l, m, t, I, ν, T, ω

2) м,кг,с,А,моль,К,кд,рад,стр

3) 2-туынды: көлемдік бұрыш, жазықтық бұрыш

1960 ж. ұсынылған физ-қ шама бірліктерінің халықаралық жүйесі б-ша SI (СИ) 7 негізгі физ-қ бірлік бар (ГОСТ 8.417-81):

1.Метр(м)-ұзындық

2.Килограмм (кг) – масса

3.Секунд (с) – уақыт

4.Ампер (А) – ток күші

5.Кельвин (К) – темп-ра

6.Моль (моль) – зат мөлшері

7.Кандела (кд) – жарық интенсивтілігі.

Нег.бірліктерге тағы 2 қосымша бірлік бар:

1.Радиан (рад) – бұрыш

2.Стерадиан (ср) – қарсы бұрыш.

1м- 1/299792453 с арақ. жарық өтетін

Сs¹³³ цезидің 2 деңгейінің арасында

9192661770 рет өтуі – 1с

Ɩ-м- вакуммдағы жарық жылдамдығына байланысты

t-с- меридиан арасына кеткен уақыт

I-А- 1м арақашықтықта 2*10^-7 H күш шыққанша керек

Q-моль- ¹²С авогадро саны бар мас.

Т-К- судың үштік нүктесі арқылы 1/273,16=1К

Кд- белгілі бір уақытта жарық жиілігі берілген 540*10¹² Гц қуаты бар күш 1/683 В/ст

1960 ж. кейін нег.өлшем бірліктерін анықтау өнімділік талаптарына ж/е заманауи ғылыми-зерттеулердің дәлдігіне жақсы сәйкес келу үшін өзгертілді. Бірінші кезде метр Солтүстік полюс пен экватор аралығында мередиан бойынша 1/10 000 000-дай қашықтықтың бөлігі ретінде анықталды. Бірақ, 1970 ж. метрді анықтаудың жаңа түрі қабылданды, яғни метр электрон криптон атомына өткенде алынған екі деңгейдің арасындағы нақты толқын сандарының жиынтықтық ұзындығы ретінде анықталатын болды. 1983 ж.бастап метр – 1/299792458 секундта вакуумда өтетін жарықтың арақашықтығы ретінде анықталады. Ұзындықтың бірлігі – метр эталон таяқшаның екі сызықшасының арасы (0°С-та) болып табылады.

Нег.физ-қ шамалардың негізінде туынды физ-қ шамалар алынады, олар 50-ден асады. Мысалы, 1 Н күш 1 кг массадағы денені 1 м/с² жылдамдықпен айдауға қажетті күшке тең, яғни, масса бірлігі киллограммды,ұзындық бірлігі метрді, квадраттағы уақыт бірлігі секундқа бөлгенде пайда болатын жылд-қа көбейгенге тең: [ Н = кг · м/с² ].

Массаның бірлігі килограмның эталоны. Ағаш метрлік жүйені енгізгенде килограмның эталоны ретінде таза судың тығыздығы ең жоғары мәніне сәйкес келетін температурадағы (4°С) оның 1 дм³ көлемінің массасы алынды. Кейінгі дәлірек өлшеулер нәтижесі бойынша 4°С таза судың 1 дм³ көлеміндегі массасы, масса прототипінен 0,028г – ға кем болып шықты.