6.Тікелей өлшемдердің өңдеуін жүйелеп түсіндіріңдер.

Өлшемдер: тікелей ж/е жанама болып 2-ге бөлінеді.

ТӨ-де анықталатын шаманы тікелей өлшем құралдардың көмегімен өлшейді.

Тікелей өлшем – тәжірибе жолымен белгілі бір өлшем құралымен тікелей өлшем аламыз (термометр, амперметр).

ЖӨ-де ТӨ шама-ң арасындағы байл-ты пайдаланып, анық-н шаманы есептейді.

ρ=m/V

Тікелей өлшемдерді өлшегенде өңдеу әдістері:

1. Жүйелі.қ. анықтап, жояды.Дұрысталған қателер болады.

2. Түзетілген нәтижені пайдаланып, орташа ариф-қ мәнін есетейміз: х^-=1/n∑ х_і

3. Дисперсия мен орташа квадраттық ауытқуды есептейміз:

Дисперсия:

S_х² = ∑(х_і - )²

Орташа квад-қ ауытқу:

S_х=

4. Өрескел қате бар ма, жоқ па соны анықтаймыз. Егер өрескел қате бар болса, өлшем қатарынан алып тастаймыз да, қайтадан басыан есептейміз.

5. Қалыпты Гаусс таралуына бағынама екенін тексереміз.

n

n

d =

Гаусс таралуына бағынады

6. P=0,95 н/е P=0,99 сенімді ықтималдықтың екеуінің бірін таңдап алады. Кездейсоқ шаманың жататын аралығын есептейміз.

7) Ескерілмейтін жүйелі қате аралығын анықтау

8) Өлшем нәтижесін көрсету

Q= δ ; P=0,95;

7.Өлшеу құралдардың түрлері.

Өлшем құралдары – өлшеу жұмыстары үшін қолданылатын нормаланған метрологиялық сипаттамалары бар техникалық құралдарды айтады. Кез келген аспап өлшем құралы бола алмайды. Ол өлшем құралдардың өлшем нәтижесіне, дәлдігіне әсер ететін өлшем құралдардың қасиеттері.

Өлшем құралдардың өлшем нәтижесіне және дәлдігіне әсер ететін қасиеттерін өлшем құралдардың метрологиялық сипаттамалары деп атайды. Негізгі метрологиялық сипаттамалар өлшем құралдардың белгілі диапозонында, белгілі дәлдікпен пайдалануға болатындығын бағалайды.

Өлшем құралдары түрлері:

1. Мерлер (меры)

2. Өлшеуіш приборлар

3. Өлшеуіш түрленгіштер

4. Өлшеуіш қондырғылар

5. Өлшеуіш жүйелер

Мерлер – физикалық шаманың белгілі бір нақты размерін сақтауға және қайталауға арналған өлшем құралдары. Сол белгілі размерді белгілі дәлдікпен қайталайды. Олар:

1. Бір мәнді (гир)

2. Көп мәнді (сызғыш)

Өлшеуіш түрленгіштер – ол өлшем информациясын сигналды, одан әрі беруге, түрлендіруге, өңдеуге және сақтауға ыңғайлы шамаға түрлендіреді (трансформатор). Түрлендіргіш көмекші өлшем құралдарына жатады, оны бөлек пайдалана алмаймыз.

Өлшеуіш приборлар – физикалық шамасы белгілі диапазонда, белгілі дәлдікпен тікелей өлшеу үшін арналған өлшем құралы (вольтметр, амперметр)

Өлшеуіш қондырғылар – ол өлшеуіш құралдардың және көмекші құралдардың бір функция атқаратын құралдардың жиынтығы. Өлшеуіш қондырғылары бір жерде орналасады.

Өлшеуіш жүйелер – олда құралдардың жиынтығы, бірақ олар әр жерде орналасқан.

8.Физикалық шаманың бірлік этолоны деген не және олардың қандай түрлері бар?

. Физикалық шама бірлігінің эталоны деп дұрыс қайталандылығына және оларды сақтауға арналған өлшем құралдарын айтады. Эталондар – өлшем бірегейлігін қамтамасыз ету үшін қолданылады. Шама бірлігінің эталондарының көмегімен дәлдігі төмен өлшем құралдары бірліктердің размері беріледі.

Заңда. Шама бірлігінің эталоны уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен бекітілген мөлшерін осы шаманың басқа өлшем құралдарына беру мақсатында шама бірлігін (шама бірлігінің еселік не үлестік мәндерін ) жаңғыртуға және сақтауға арналаған өлшем құралы.

Заңда. Шама бірлігінің мемлекеттік эталоны уәкіллеті органның шешімімен ҚР аумағында бастапқы деп танылған шама бірлігінің эталоны.

Функциясы:

• Өлшем бірлігін сақтау;

• Қайталау;

• Өлшем дәлдігі төмен өлшем құралдарына өлшем бірліктерін беру.

Эталондар 2-ге бөлінеді:

1. Біріншілік эталондар

2. Екіншілік эталондар

Мемлекеттік дәлдігі ең жоғарғы эталондар біріншілік эталондар болып табылады. біріншілік эталондармен қатар арнайы эталондар жүреді. Олар арнайы жоғары жағдайда қолданылады. Мысалы: өте жоғары температурада, жиілікте, қысымда қолданылады.

Біріншілік және арнайы эталондар мемлекеттік эталондар деп бірігеді. Мемлекеттік эталондарды ұлттық эталондар деп те атайды. Олармен қатар халықаралық эталондар бар. Халықаралық эталондармен ұлттық эталондарды салыстыру үшін қолданылады.

Екіншілік эталон өлшемдерін біріншілік эталоннан алады.

Өлшем бірлігі басқа өлшем құралдарына беру үшін негізі еіншілік эталондар қолданылады.

Екіншілік эталондар 4-ке бөлінеді:

1. Эталон көшірме

2. Эталон куә

3. Салыстырмалы эталон

4. Жұмысшы эталон

Эталон көшірме – бірлікті сақтау және размерин жұмысшы эталонға беру үшін қолданылады. Ол ылғида мемлекттік эталонның тура көшірмесі бола бермейді. Функциясын сақтау керек.

Эталон куә – мемлекеттік эталонның сақталуын тексеру үшін немесе мемлекеттік эталон бұзылған және жойылған жағдайда оның орнына қолданылады. (килограмның эталоны)

Салыстырмалы эталон – бір- бірімен тікелей салыстыра алмайтын эталондарды салыстыру үшін қолданылады. (нормальды элемент – электр қозғаушы күші үшін қолданылады; халықаралық эталонмен салыстырады.)

Жұмысшы эталон – бірлікті сақтау үшін олардың размерін өшлем құралдарға, ал қажет болған жағдайда өте дәл өлшем аспаптарына беру үшін қолданылады.

Өлшем құралдарын салыстырып, тексеру схемасы (проверочная схема)

Мемлеккеттік эталоннан жұмысшы өлшем құралдарына шама бірлігін берудің құралдарын, әдістерін және дәлдігін қамтамасыз ететін заңды түрде қабылданған құжат.

Ұлттық эталондар

Екіншілік эталондар (эталон көшірме)

Жұмысшы эталон

Үлгілі өлшем құралдары

Жұмысшы өлшем құралдары