26.Өлшем құралдардың метрологиялық сипаттамаларын нормалаудың мәнісі қандай? Оның қалыпты жағдайлары қандай?

Өлшеу құралдарының метрол-қ сипаттамалары - өлшеу құр-ның өлшем нәтижесіне, дәлдігіне әсер ететін қасиеттері. Негізгісі – өлшем құр-ның дәлдігі н/е қателері.

Өлшем түрлендіргіштердің нег. метрол-қ сипаттамасы – түрлендіргіш функция.

Y=f(x),

Х-кіретін сигнал, у-шығатын сигнал.

Өлшеуіш құр-дың мәнінде өлшеу диапазоны бар.

Өлшем диапазоны- рұқсат етілген қателер нормаланған өлшенетін шаманың аралығы.

Ө.диап.көрсетілген диапазонмен бірдей диапазон бермейді. Көрсетілген диап-н одан кем аралық болуы мүмкін.

Өлшем шектері-өлшем диап-ның минимал ж/е максисал шектері.

Өлшенетін параметр бой-ша сезімталдығы- шығатын сигнал өзгерісін кіретін сигналға қатынасы.

S=Δy/Δx |см/А|=|бөлік/A|

Мысалы, ΔІ = 0,5 А, ΔI=0,1мА

Шкала бөліктерінің мәні - көрсеткіштің 1 мәнге өзгергендегі өлшенетін шамалардың өзгерісі. Екі көрші бөліктерінің арасында жылжыса өзгеретін мәнді көрсетеді.

Ажырату қабілеті-өлшеу құралдарымен ажыратуға болатын 2 минимал шаманың айырымы.

0,01 мА –ді ажырата аламыз, ал 0,001 мА-ді ажырата алмаймыз.

Негізгі метрологиялық сипаттамалары – ол өлшем құралдардың қатесі.

Өлшем құралдардың қатесі – көрсетілген мән мен нақты мән арасындағы мәнді айтады.

Абсолютті қате

Салыстырмалы қате *100%

Келтірілген қате

Өлшем құралдарын нормалау – өлшем құралдардың метрологиялық сипаттамаларының іш жүзіндегі мәндерінің олардың номиналды мәндерінен ауытқуының рұқсат етілген шектерінің орнатуды айтады.

Нормалауды негізгі қалыпты жағдайда жасайды. Қалыпты жағдайлар – өлшеу процесіне әсер ететін шамалар (температура, ылғалдылық, кернеу) олардың метрологиялық сипаттамаларға әсерін ескермеуге болатын облысты айтады. Қалыпты темперетура (20 )°С. Ылғалдылықтық қалыпты жағдайы (20-65)%. Қалыпты кернеу (220 )В.

Сыртқы факторлар әсер ететін қалыпты жақдайда болса, онда өлшем құралдардың қателері – негізгі қателер дейді.

Әсер ететін факторлар қалыпты жағдайда тыс болса, ондағы өлшем құралдардың қателері – қосымша қателер дейді.

27.Метрологиялық қамтамасыздандырудың мәнісі қандай және оның қандай негіздері бар?

Метрологиялық қамтамасыздандыру – өлшем бірегейлігі мен дәлдігін қамтамасыз ету үшін қажетті ғылыми, ұйымдастыру және техникалық құралдарын, ережелерді оррнату мен пайдалануды айтады. Өлшем сынақтары мен бақылауды қолданылады.

Метрологиялық қамтамасыздандырудың 4 негізі бар

Ғылыми негізі	Құқықтық нормативтік негізі	Техникалық негізі	Ұйымдастыру негізі
Метрология	Өлшем бірегейлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесі	Мемлекеттік метрологиялық жүйелердің комплексі	Мемлекет және кәсіпорындар метрологиялық қызметтері

Құқықтық нормативтік негізі ол заң түрінде қабылданған өлшем бірегейлігін және дәлдігін қамтамасыз ету үшін қажетті нормативті құжаттардың жиындығы. Құжаттар:

1. физикалық шаманың өлшем бірліктері

2. мемлекеттік эталондар мен өлшем құралдарын салыстырып, тексеру

3. өлшем құралдарын салыстырып, тексерудің әдістері мен құралдары

4. өлшем құралдарының метрологиялық сипаттамаларын нормалдаудың әдістері

5. өлшем құралдарының дәлдігінің нормалары

6. өлшемнің нәтижелерін және дәлдік көрсеткіштерін көрсету әдістері

7. өлшеу жасау әдістемелері

8. стандартты үлгілер мен заттардың қасиеттері

9. метрология саласындағы терминдер мен анықтамалар

10. өлшеу құралдарын сынақтан, аттестациядан өткізу, калибрлеу, салыстырып тексеру. Мемлекеттік сынақтан өткізетін санының бәрін ұйымдастыру мен жүргізу

11. техникалық, технологиялық және конструкциялық құжаттардың экспертизасы

Техникалық негізі мемлекеттік метрологиялық жүйелердің комплексі. Құралдар:

1. шама бірліктерінің эталондары

2. физикалық өлше бірліктеррінің эталонынан жұмысшы өлшем құралына беруі

3. өлшем құралдарының разработкасы, өндірісі, шығаруы және пайдалануы

4. өлшем құралдарының мемлекеттік сынақтан өткізу керек

5. өлшем құралдарын мемлекеттік салыстырып, тексеру және калибрлеу

6. заттар мен материалдардың стандарттау үлгілерінің құрамы мен қасиеттері

7. физикалық тұрақтылығы, қасиетті туралы стандартты анықтамалар мен мәліметтері

Ұйымдастыру негізі мемлекет және кәсіпорындар метрологиялық қызметтері. Оған мемлекеттік метрологиялық қызмет кіреді, оны басқаратын агенттік бар. Қызметтер:

1. мемлекеттік метрологиялық қызмет

2. уақыт және жиілік мемлекеттік қызметтерден заттар мен материалдардың құрамы мен қасиеттерінің стандарттық үлгілері, физикалық тұрақты шамалар мен қасиеті туралы стандарттары анықтамаларыберілген, сондай-ақ өлшем бірлігін қамтамасыз ету үшін өзгеде мемлекеттік қызметкерден

3. мемлекеттік басқару органдарының жеке және заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтерінен

4. өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласындағы сарапшы аудиторлардан

5. өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласындағы консалтингтік қызметтер көрсететін заңды тұлғалардан тұрады.