1. Метрологияның негізгі түсініктері мен терминдерінің анықтамасын беріңдер.

2. Физикалық шаманың шкаласы деген не? Метрологияда қандай шкалаларды қолданады?

3. Физикалық шаманың өлшем бірліктер жүйесі деген не? Осы жүйелерді құрастыру принципі қандай?

4. Абсолюттік, салыстырма, келтірілген қателердің қандай айырмашылықтары бар?

5. Жүйелі, кездейсоқ және өрескел қателердің қасиеттерін тұжырымдаңдар?

6. Тікелей өлшемдердің өңдеуін жүйелеп түсіндіріңдер.

7. Өлшеу құралдардың түрлері.

8. Физикалық шаманың бірлік этолоны деген не және олардың қандай түрлері бар?

9. Стандарттаудың негізгі түсініктері мен терминдері.

10. Параметрлік стандарттауда R және Е таңдаулы сандар қатарлары қай принципімен құрылады.

11. Стандарттаудың негізгі мақсаттары мен принциптерін атап өтіңдер.

12. Метрология мен стандарттаудың негізгі халықаралық ұйымдары.

13. Сертификаттаудың негізігі түсініктері мен терминдері

14. Сертификаттаудың мақсаттары қандай?

15. Физикалық шаманың размері мен размерлігі деген түсініктердің айырмашылығы қандай?

16. Өлшем жасау арқылы неге физикалық шаманың шын мәнін анықтауға болмайды?

17. Интегралдық және дифференциалдық таралу функцияларды сипаттаңдар.

18. Чебышев теңсіздіктері жэне 3δ ережесі кездейсоқ қатені бағалауда қалай қолданылады?

19. Өлшеу нәтижелерін және кездейсоқ қателердің қалыпты таралуын Гаусс таралуы сипаттаңдар.

20. Өлшеу нәтижелерін және кездейсоқ қателердің математикалық күтімі мен дисперсиясын сипатаңдар.

21. Жүйелік қателерді анықтаудың және жоюдың қандай әдістері бар?

22. Сұрыптауда пайдаланып өлшенетін шаманың шын мәнін және дисперсиясын қалай нүктелі бағалайды?

23. Параметрлердің аралық бағалауының мәнісі неде?

24. Аралық бағалаудың Стьюдент әдісін сипаттаңдар.

25. Бірлескен өлшеу деп қандай өлшеуді айтады? Кіші квадраттар әдісі қалай қолданады?

26. Өлшем құралдардың метрологиялық сипаттамаларын нормалаудың мәнісі қандай? Оның қалыпты жағдайлары қандай?

27. Метрологиялық қамтамасыздандырудың мәнісі қандай және оның қандай негіздері бар?

28. Стандарттаудың негізгі әдістерін атап өтіп түсіндіріңдер.

29. Қай жағдайларда міндетті сертификаттау, ал қай жағдайларда ерікті сертификаттау жүргізіледі?

30. Сертификаттауга қатысушылар және олардың міндеттері.

1. Метрологияның негізгі түсініктері мен терминдерінің анықтамасын беріңдер.

Метрология деген сөз гректің “метрон”-өлшем,логос-ілім дейтін екі сөзінен құралған. Метрология – өлшеу туралы, өлшеу бірегейлігін және дәлдігін қамтамасыз етудің жолдары мен тәсілдері туралы ғылым.

Өлшеу деп тәжірбие жолымен,өлшем құралдарының көмегімен физ.шаманың сандық мәнін анықтауды айтады. Метрология негізін қалаушы Д.И.Менделеев.

Гран – (дән,медицина) – 62,2 мг

Фут – (аяқ )– 30-48 см

Карат – (асыл тас) – 200 мг

Дюйм – (саусақтың фалангасы)– 2,54 см

1790 ж Францияда Лагранж – 10дық еселікті ұсынды.

1795 ж Лаплас,Лагранж,Кулон,Даламбер – метрлік жүйені ұсынды.

1/40 000 000 =1 м деп есептеді

1 дм = 0,1 м 10^-3м³=1л 4°С-тағы 1литр су 1кг-ға тең: 1дм³ = 1л = 1кг

1932 ж Д – дейтерий H₂O/D₂O

Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы ҚР заңы. Бұл заң 2000 ж 7 маусымда қабылданған. 15 маусым 2011 жылы оған өзгерістер мен толықтырулар енгізілген.

Өлшем бірегейлігі – өлшеу нәтижелерін заңдастырылған бірліктермен көрсетілуін және өлшем дәлдігінің белгілі ықтималдылықпен анықталуын айтады.

Өлшем дәлдігі – өлшенетін шаманың мәні оның шын мәніне жақын болуын айтады.

Метрологияның басты мақсаты өлшемнің бірегейлігі мен дәлдігін қамтамасыз ету.

Заңдық метрология – метрологияның уәкілетті мемлекеттік орган атқаратын қызметке жататын және өлшем бірліктеріне, әдістеріне өлшем құралдары мен өлшемдік зертханаларына қатысты мемлекеттік талаптары бар бөлігі.

Физикалық шама – сапа жағынан көптеген физикалық объектілерге ортақ, ал сан жағынан әр объект үшін әртүрлі мәні бар қасиетті айтады.

2. Физикалық шаманың шкаласы деген не? Метрологияда қандай шкалаларды қолданады?

ФШ шкаласы –Физ.шамалардың шкалалары - өлшенбейтін шамаларды бағалайды. Бағалау үшін шкалаларды пайдаланады. Шаманың шкаласы деп – шаманың мәндерін дәл өлшемдерге негізделген нәтижелердің реттелген қатарын айтады.

Негізгі шкалалардың түрлері:

1. Реттік

2. Аралық (интервал)

3. Қатынастық

1) Реттік шкала – ең қарапайым шкала, өсу не кему бағытында орналасқан физикалық шамалардың мәндерінің реттелген қатарлары. Салыстырмалы 0 мәні болуы мүмкін, бірнеше ретерлік нукте болуы мүмкін. Бірақ өлшем бірлігі жоқ. Бұл шкала артық па, кем бе деген сұраққа жауап бере алады, бірақ қаншаға артық, қаншаға кем деген сұраққа жауап бере алмайды.

2) Аралық шкала – өлшем бірлігі бар, келісім бойынша алынған 0-де бар шкала. Қаншаға кем сұрағына жауап бере алады. Фарангейт шкаласы пайдаланылады

100 негізгі аралық

100 (Q₀₂ – Q₀₁)/n

0

Фарангейд шкаласы

212Ғ Q₁ = Q_0,1 + q₁[Q]₁

180 Q₂ = Q_0,2 + q₂[Q]₂

32Ғ q₁ = [q₂ – ] *

t_c = (t_F – 32) *5/9

t_c = (72– 32)*5/9 = 40*5/9 = 200/9 = 22,2 c

Фарангейт шкаласын Цельсийге айналдыру үшін қолданады.

3) Қатынастық шкала – ең дамыған шкала, себебі оның табиғи 0-мәні бар, өлшем бірлік те бар, қанша есе артық кем екенін айта аламыз.

Кельвин шкаласы

0⁰С 273,16 К

0 К -273,16⁰С