1-аг билет.
Текст бакæс, ратæлмац æй кæн.
Ирыстоны уӕгъдибар хъӕбысхӕст.
Ирыстоны уӕгъдибар хъӕбысхӕсты «сыгъзӕрин дуджы» райдайӕн баст у Андиаты Сосланы номимӕ. Ӕрмӕст алыхуызон официалон ерысты Сослан рамбылдта фӕндзай хаттӕй фылдӕр. Нӕ бӕгъатыр у Европӕйы ӕртӕ хатты чемпион, дунейы цыппар хатты чемпион, цыппар хатты рамбылдта Дунейы кубок, дыууӕ хатты схызтис Олимпаг хъӕзтыты пьедесталы уӕллаг къӕпхӕнмӕ – 1976 ӕмӕ 1980 азты. Бирӕ азты Сосланӕн ӕмдых ныхмӕлӕууӕг нӕ уыдис нӕдӕр Ирыстоны, нӕдӕр дунейы.
Андиаты Сосланӕй «уӕлахизы тырыса» айстой диссаджы курдиатджын хъӕбысӕйхӕцджытӕ: Фадзайты Арсен ӕмӕ Хӕдарцаты дыууӕ ӕфсымӕры, Аслан ӕмӕ Махарбег. Арсен ӕмӕ Махарбег фӕйнӕ дыууӕ хатты рамбылдтой олимпаг «сыгъзӕрин».
Хӕдарцаты Аслан, хъыгагӕн, Олимпаг хъӕзтыты нӕ архайдта, фӕлӕ ӕрлӕууыдис номдзыд Александр Медведы ӕмрӕнхъ – спорты историйы ӕрмӕст ацы дыууӕ спортсмены систы дунейы чемпионтӕ дыгай категориты: уӕззау ӕмӕ ӕппӕты уӕззаудӕр.
Темæ «Уæрæсе–дунейы стырдӕр паддзахад» хи ныхæстæй раргом кӕн.
Спайда кæн хъуыдыйæдты хайыг «нал» - æй. Бамбарын кæн йæ нысаниуæг.
Æз кусын.
Ды институты ахуыр кæныс?
Абон дукани байгом уыдзæн.
Лæппу демæ дзуры?
Ацы лæппу ам кусы.
2-аг билет.
Текст бакæс, ратæлмац æй кæн.
Сальвадор Дали.
Сальвадор Дали (1904 – 1989) – испайнаг нывгӕнӕг, сюрреалист. Ацы генион нывгӕнӕджы хонынц « ХХ ӕнусы аивады историйы ӕнӕхъӕн дуг». Ӕвддӕсаздзыдӕй Дали бацыдис Мадриды Аивӕдты скъоламӕ. Ӕппӕт дунейыл йӕ ном айхъуыстис, Нью-Йорчы нырыккон аивады музейы йӕ нывтӕ куы равдыста, уӕд. Ӕрыгон нывгӕнӕджы нывты стиль уыдис традицион, фӕлӕ Дали Пабло Пикассоимӕ куы фембӕлдис, уӕд йе’ргом аздӕхта сюрреализммӕ. Дали сахуыр кодта нывкӕнынады ӕппӕт хуызтӕ дӕр, уымӕ гӕсгӕ йӕ нывты ӕмбӕлынц алы стильты элементтӕ. Ахорӕнты фӕрцы нывгӕнӕг ӕвдыста, адӕймаджы миддуне. Йӕ нывты ис тынг бирӕ детальтӕ, сӕ композици у тынг вазыгджын, нывты мидис та – зынӕмбарӕн. Зӕгъӕм, йӕ зындгонд ныв «Фын»-ы адӕймаджы сӕр ӕнцайы лӕдзджытыл – афтӕ нывгӕнӕг ӕвдисы адӕймаджы уавӕры ӕбӕрӕгдзинад. Нывы фоны – фантастикон фынты скъуыддзӕгтӕ, алыхуызон детальтӕ. Ацы куысты Дали ӕвдисы, сюрреализмы аивады бындуры абстрактон хъуыды ӕвӕрд кӕй ис, уый.
Темæ «Мӕ уарзон афæдзы афон» хи ныхæстæй раргом кӕн.
Атасындзæг кæн номдартæ: хæдзар, лæппу.
3-аг билет.
Текст бакæс, ратæлмац æй кæн.
Бердзенаг ахуыргæндтæ.
Рагон бердзенӕгтӕ сӕ рӕстӕджы уыдысты дунейы ӕппӕты ахуыргонддӕр адӕм.
Уыдис сӕм поэттӕ, номдзыд ахуыргӕндтӕ: математиктӕ, философтӕ…Астрономи дӕр, куыд хицӕн наукӕ, равзӕрдис ацы бӕстӕйы.
Зындгонд математик Пифагор уыди философон скъолайы разамонӕг. Ӕппӕты фыццаг ацы скъолайы ахуыргӕндтӕ базыдтой, Зӕхх къорийы хуызӕн кӕй у, уый. Уырныдта сӕ, Зӕхх ӕдзухӕй йӕ сӕмӕны алыварс кӕй зилы, уый дӕр.
Платоны философон скъолайӕ рацыдысты, сӕ нӕмтӕ историйы кӕмӕн баззадысты, ахӕм ахуыргӕндтӕ: Аристотель, Гераклит, Эвдокс… Аристотель нымад у рагон дунейы ӕппӕты стырдӕр ахуыргондыл. Йӕ рӕстӕджы наукӕйы ахӕм къабаз нӕ уыдис, Аристотель йе’ргом кӕмӕ нӕ аздӕхта. Йӕ хъуыдытӕй бирӕтӕ растыл нымад сты ныр дӕр.
Куыд ӕмбӕрста Аристотель дунейы арӕзт?
Ахуыргонды хъуыдымӕ гӕсгӕ, Зӕхх у къори. Йӕ алыварс ис дон, стӕй уӕлдӕф. Уӕлдӕфы цъары фӕстӕ та Зӕххӕй Мӕйы онг ис зынджы сферӕ. Дуне ӕнӕкӕрон нӕу, фӕлӕ цард ӕнусон у. Зӕххы алыварс зилынц Хур ӕмӕ иннӕ ӕрвон буӕрттӕ. Уыдон хаугӕ нӕ кӕнынц, уымӕн ӕмӕ сферӕтыл фидаргонд сты.
Зӕхх ӕмӕ Мӕйы ӕхсӕн ис цыппар буаргъӕды: сыджыт, дон, уӕлдӕф ӕмӕ зынг. Ацы буаргъӕдтӕ тагъд базӕронд вӕййынц ӕмӕ фесӕфынц. Фӕлӕ ӕрвон буӕрттӕ, Аристотельмӕ гӕсгӕ, конд сты фӕндзӕм буаргъӕдӕй – эфирӕй. Арв ӕнӕхъӕнӕй дӕр эфирӕй конд у, уымӕ гӕсгӕ ӕрвон буӕрттӕ ӕнусон сты.
Темæ «Æрдз æмæ адæймаг» хи ныхæстæй раргом кӕн.
Атасындзæг кæн дзырдтæ дукани, фæйнæг бирæон нымæцы.
4-æм билет.