12 Мінездің дамуы мен қалыптасуы

Мінез- жеке адамның тіршілік жағдайындағы қылығын бейнелейтін тұрақты және мәнді психмкалық ерекшеліктердің үйлесімі. Мінез өмір тәрбие үрдісінде қалыптасады, адамның өмір қалпымен жағдайын көрсетеді. Олардың өзгеруіне байланысты мінезде өзгереді.

Күнделікті өмірде адамды өзімшіл немесе көпшіл, ұстамды ұстамсыз, батыл, табанды т.б. деп сипаттайды. Осы айтылғандардан көретініміз мінез жеке тұлғаның әр түрлі психикалық қасиеттерін қамтитын біртұтас құрылым.

Мінезді қалыптастыру балалық шақтан басталады. Ата –ананың тәрбиешілердің балаға қоятын талаптары . олардың жеке басының үлгісі баланың бойында жағымды мінез-құлықты қалыптастырады. Үлкендермен қарым –қатынас балаларда бірте-бірте не істеу керек, нені істемеу керектігі туралы түсінік қалыптастырып тәртіптілік ұстамдылық сезімдерінің негіздерін қалайды.

13Тұлға және адам мінезі

М. Вебер атап көрсеткендей, адамның мінез-құлқы деп, оынң іс-әрекетінің, қызметінің сыртқы көрінісін айтады. Оның негізгі үш түрі болады:

а) инстинктивті; ә) қарапайым; б) әлеуметтік;

Мінез-құлықтың бірінші және екінші түрі көбінесе саналы, ерікті емес түріне жатады да, оның әлеуметтік мәні болмайды.

Мінез-құлықтың мұндай түрлерін, психология ғылымы зерттейді. Екінші жағынан, кейбір осындай тәртіптің түрлерінде әлеуметтік жақтар болуы мүмкін (мысалы, білместіктен, байқаусызда жасалған қылмыстар). Мінез-құлықтың саналы өз үлгісі тек адамға ғана тән. Ол адамның ақыл-ойының көмегімен еркін бақылауы арқылы іске асырылады. Сондықтан оынң әлеуметтік маңызы және әлеуметтік мәні болады. Мұндайды әлеуметтік мінез-құлық деп санаайды.

Әлеуметтік мінез-құлық әр түрлі болады, олар:

а) индивидуалды (яғни, жеке адамның мінез-құлқы);

ә) ұжымдық – бұл жалпы мұқтаждығы, талап-тілегі және іс-әрекет мақсатының бірлігі кезінде құрылған ұйымдасқан топтың мінез-құлықтары;

б) бұқаралық – бұл бір типті, әрі ұйымдаспаған үлкен бұқара тобының мінез-құлқы.

Жеке адам мінез-құлқының құрылымы үш элементтен тұрады: а) мотивация, мұқтаждық пен себеп-дәлелдердің көкейтесті мәселелері;

ә) шешімдер, яғни шешімнің мақсаты, оны іске асырудағы құралдарды іріктеп алу, жоспарлау;

б) іске асыру, өмірге ендіру. Бұл қоршаған ортаға әсер ету, болатын нәтижені талдау, іс-қимылдарды жүзеге асыру.

14,15.Ерік туралы жалпы түсінік

Ерік-бұл алға қойған мақсатты орындау жолында кездесетін қиыншылықтар мен кедергілерді жеңуге бағытталған адамның саналы психологиялық іс-әрекеті.Адам алдына әр түрлі мақсат қояды.Сол мақсатты орындау жолында ерік қайраты мен күш жігерін жұмсайды.Ерікті үрдістер әр уақытта еріксіз белсенділіктің негізіне байланысты ісеһке асады.Еріксіз қозғалыстарға рефлекторлық қозғалыстар жатады.мысалы: жөтелу,түшкіу,қас қағу ,күйген кезде қолды тартып алу.Еріктің күшіне қарай :

1.тоқтамға келушілік

2.кедергілерді жеңе алу

3.өзін-өзі меғгере алу

4.батылдық

5.шыдамдылық т.б.

Ерікдегенімізадамныңӛзмінез-құлқынмеңгереалу

қабілеті.Ерікпайда болу үшінеңалдыменсебептүрткілер болу қажет Адам алдынамақсатқояды.Солмақсаттыжүзегеасырыүшінәртүрліәрекеттержасайды. Мақсаттыжүзеге

асырудаадамдапайдаболатынбіркөмескілеутүрткілерпайдаболады.Оныпсихологиядатілекдепатайды. Адам көпнәрсенітілейді. Біреуінжақтырады,екіншісінжақтырмайды, қажеттісінорындасам, жүзегеасырсамдейді. Тілектенкейінбіртүрткіқалаутуындайды. Мұндаадамӛзініңмүмкіншілігімен

санасады. Адамдабірнешеқалауболады, бұлардыңарамындакүреспайдаболады. Адам керектісін алып, тоқтамғакеледі, соңынанжүзегеасыруғатырысады.Ерікқимылыадамның даму процесінде біртіндепжетіліп, қалыптасатын Адам осылайөзініңкелешектебелгілібағыттаістейтінісінің Адамныңалдындағымақсатыосылайшаайқындалғаннанкейін,әрекеттіңорындалуМақсатқажетудіңжолдарыбелгіленіп, жоспаржасалғаннанкейінадамныңМотивтеркүресін Н.В. Гоголь “Үйлену” комедиясындажақсыкөрсеткен.Сөйтіп, мақсатқою, тілек, қалау, мотивтеркүресі, тоқтамғакелу Еріктікамалдыңеңнегізгікезеңі–қандайболмасынтоқтамдыорындау