27,28Кіші топ психологиясы, психологиялық үйлесімділік

Топ — әлеуметтік тұтастықтан белгілі бір нышандары негізінде бөлінетін адамдардың шектеулі шамадағы қауымдастығы; бұл нышандар атқаратын қызметтерінің сипаты, әлеуметтік не таптық қатыстылығы, даму деңгейі және т.б. болуы мүмкін. Топты адамдардың санына байланысты саралау: үлкен, шағын, кіші топтар (диада, триада) деп бөлу кең тараған. Әлеуметтік статусы бойынша ресми және бейресми, өзара байланысының тікелей не аралық болуына қарай нақты және шартты, даму деңгейіне қарай даму деңгейі төмен (ассоциациялар, корпорациялар, диффузиялық топтар) және даму деңгейі жоғары топтар (ұжымдар), мәнділігі жөнінен реф1. Санына байланысты үлкен топтар (ұлттар, партиялар, таптар), шағын топтар (отбасы, ұшақ экипажы).

2. Байланысына қарай алғашқы шынайы (сынып, студенттік топ, өндірістік бригада), соңғы жағдайға немесе шартқа байланысты (университеттің студенттері, қаладағы немесе аудандағы мектепті бітірушілер, қаладағы зейнеткерлер);

3. Ұйымшылдығына қарай: ұйымдасқан, ресми (сынып, студенттік топ), ұйымдаспаған бейресми (көпшілік, жиын, жұрт).

4. Ынтымақтастығына қарай ынтымақты жоғары дамыған (студенттік топ, өндірістік бригада), ынтымақсыз төмен дамыған (бірінші сынып оқушылары).

5. Тұрақтылығына қарай тұрақты (ұлт, отбасы), тұрақты емес (мерзімдік, уақытша бригадалар).

6. Тұлғаға маңыздылығына байланысты эталоиды, референтті (шынайы немесе үлгі болатын қиялдағы топ), топтар

7. Қоғамның дамуына байланысты прогрессивті (ұжым), регрессивті.

8. Іс-әрекеттің түріне қарай ойын, оқу, еңбек топтары.

Топтағы тұлғааралық қатынасты социометрия әдісімен зерттейді. Бұл әдісті енгізген Дж. Морено. Топтағы әрбір адам екі түрлі: іскерлік (ресми) жәнс жеке (бейресми) қатынаста болады ерентті және мүшелік топтар болады

29 Референт тобы

Референт (эталон) тобыдепкӛзқарас, талаптарыүлгі болыпсаналатынақиқатӛмірсүрушінемесеқиялдағы топ айтылады. Адамөӛзі нормасын, қадір-қасиетінбағалаған, ӛзі оны қолдап, еңжақсыдепесептейтін

топқакіреді. Сонда адамбұлнормалардықолдап-қанакоймай, оны қорғайды

да, қажетболсанасихаттайды да. Кейдебылай да болуымүмкінадамбір топтыңмүшесі бола отырып, екіншібіртоптынкӛзқарасын, нормасын қастерлеп, қадіртұтады. Басқашаайтқанда, тұлғаүшінбасқа топ үлгі эталонболыпесептеледі. Мысалы, жеткіншекжоғарысыныпоқушыларыныңнемесе

ересектердіңтобынамүшеболуғатырысады. Егербұғанонынқолыжетпесе,ондаересектертобындаорыналғанмінез-құлықнормаларынаеліктеп, соларғаұқсауғатырысады.

30 Қарым қатынас техникасы мен тәсілдері

Қарым-қатынас– адамдарарасындабірлескеніс-әрекетқажеттілігінтуғызып, байланысорнататынкүрделі процесс; екінемесеодан да көпадамдардыңарасындағытанымдықнемесеэмоционалдыақпарат, тәжірибе, білімдер, біліктер, дағдыларалмасу. Қарым-қатынастұлғалар мен топтар дамуының және қалыптасуының қажетті шарты болып табыладыҚарым-қатынасбарысындаадамдардыңтанымдықхабарлармен, ақпаратпен, тәжірибемен, біліммен, дағдыларменалмасуыжәнеөзаратүсінісуі, бірін-біріқабылдауыжүзегеасады. Қарым-қатынастыңинтерактивті, коммуникативті, перцептивтідегенүшжағыжәне мезо, макро, микро, рухани, іскер, т.б. деңгейлеріболады. Негізгіқызметі:

1) ақпараттық-коммуникативтік (ақпараталмасужәнеадамдардыңбірін-бірітануыменбайланысты);

2) реттеуші-коммуникативтік (адамдардыңіс-әрекетінреттеужәнебіріккенәрекеттіұйымдастыру);

3) аффективті-коммуникативтік (адамныңэмоционалдықаясыменбайланысты).

Адамдарарасындағықарым-қатынастыңбастымақсаты – өзаратүсіністіккеқолжеткізу. Қарым-қатынасжасаудақатынасқатүскенадамдытыңдап, түсінебілудіңмаңызызор. Бұл басқа адамның ішкі жан дүниесінтүсініп, оғанөзойындұрысжеткізугемүмкіндікбереді. Адамдарбасқаларғаөзойлары мен көзқарастарынтүсіндіреотырып, түсініспеушілік, ұрыс-керіс пен дау-жанжал секілді жағымсыз құбылыстарды болдырмауғаәрекетжасайды. Адамдарменжақсықарым-қатынас орнатуға мынадай ережелердің орындалуыкөмектеседі: барлықадамдарментеңдәрежеде, дөрекілік пен жағымпаздықсыз қарым-қатынасжасау; сұхбаттасушыныңжекепікірінсыйлау; бұйрықемес, өтініш деңгейінде қарым-қатынасжасау; басқаадамныңпікірінсыйлаужәнетәжірибесінқабылдайбілу. Қарым-қатынасмәдениетінмеңгергентұлғаөзіменқатынасжасайтынадамғақұрметпенқарап, сыйластық білдіреді. Адамғасыйластықпенқараужақсықарым-қатынас жасаудың негізгі өлшемі болып табылады.

Педагогикалыққарым-қатынас

Педагогикалыққарым-қатынас - белгілібірпедагогикалыққызметатқаратын, жәйліпсихологиялық климат құруғажәнеоқуіс-әрекетін, педагог пен оқушыарасындағы, оқушылар ұжымы ішіндегі қатынастарды психологиялықтиімдіетугебағытталғаноқытушы мен оқушының сабақтағы және сабақтан тыс уақыттағыкәсіптікқарым-қатынасы.

Перцептивтікқарым-қатынас

Перцептивтік қарым-қатынас — адамныңпарапарқабылдауы, оныңішкідүниесінебойлау, әрбір жеке сәтінде оныңпсихикалықжағдайынсезінудағдысы, оныңтәртіпсебебінтүсінудағдысы. Мұғалім өзінің перцептивтікқарым-қатынасқабілеттерінұдайыдамытуықажет.