2. Әңгіме-дәріс. 5. Тірек-сызбамен жұмыс.

3. Б.Ү.Ү. Кестесі.

Сабақтың көрнекілігі: Қосымша деректер, оқулық, т.б.

Сабақтың жоспары:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Сабақтың барысы:

1. Цитология ғылымы нені зерттейді? А. Жасушаларды Б. өсімдіктерді В. Ұлпаларды Г. Вирустарды.

2. Өсімдіктерде қандай көмірсулар кездеседі? А. Гликоген. Б. Нәруыз В. Липид

Г. Крахмал

3. Тұңғыш рет 1736 жылы қандай ғалым бидай ұнынан желімтектелген нәруыз алды? А. Воклен. Б. Дарвин В. Браконно Г. Беккори

4. Аминқышқылдарының орын ауыстыруы организмге қалай әсер етеді?

А. Организм қызметі артады. Б. Организмге еш әсері жоқ. В. Организмде ауру пайда болады. Г. Организм қызметі баяулайды.

5. ДНҚ полимерінің мономері қандай заттардан тұрады?

А. Нуклеотид. Б. Аминқышқылы В. Нуклеин қышқылы. Г. Ферменттер

6. Ферменттер қандай қызмет атқарады?

А. Тасымалдау Б. Катализаторлық В. Ақпараттық Г. Энергиялық

7. Аминқышқылдарының құрамына қандай топтар кіреді?

8. Нәруыз молекуласының құрамына қандай аминқышқылы кіреді?

А. Альфа жағдайдағы аминқышқылы Б. Бета жағдайдағы аминқышқылы

В. Гамма жағдайдағы аминқышқылы Г. Дельта жағдайдағы аминқышқылы

9. ДНҚ ның екі еселенуін қандай ғалымдар зерттеді?

А. Дж Уотсон Б. Э Чаргафф В. Р.Франклин Г. М Месельсон Ф Сталь

10. Нәруыздың бірінші реттік құрылымында қандай байланыс болады?

А. Сутектік Б. Дисульфидтік В. Пептидтік Г. Иондық

11. РНҚ ның құрамына қандай көмірсу кіреді?

А. Пентоза Б. Полисахарид В. Рибоза Г. Сахароза

12. денатурация кезінде нәруыз : А. Қасиеті өзгереді Б. Катализаторға айналады. В. Тасымалдау қызметін атқарады Г. өзгеріске ұшырайды

13. Полимерлі молекула неғұрлым алып болса , биологиялық маңыздылығы соғұрлым: А. Артады. Б. Кемиді В. Жойылады Г. өзгермейді

14. Улы қасиеттері бар нәруыздар қалай аталады?

А. Ферменттер Б. Токсиндер В. Гормондар Г. Сапалы нәруыздар

15. РНҚ қандай мономері бойынша ДНҚ дан ерекшеленеді?

А. Тимин Б. Гуанин В. Урацил Г. Цитозин

V. Қорытындылау, бағалау. VІ. Үйге тапсырма беру. Мембраналы органоид. Гольджи жиынтығы және лизосома

Сабақ№________ Сыныбы_________ Күні_________

Тақырыбы: Митохондрия- мембраналы органоид .

Мақсаты: митохондрияға жалпы сипаттама беру

Міндеті: Өз бетінше ізденіспен шығармашылық тұрғыда жұмыс істеуге дағдыландыру. Өз ойларын еркін де сауатты, нақты жеткізу қабілеттерін арттыру.

Жан-жақтылыққа, ізденімпаздыққа баулу, тыңдай және сөйлей білу мәдениетін арттыру.

Болжамдап отырған нәтиже: Митохондриямен танысқан тұлға.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру сабағы

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: 1. Сұрақ-жауап. 4. Тірек-сөздермен жұмыс.

2. Әңгіме-дәріс. 5. Тірек-сызбамен жұмыс.

3. Б.Ү.Ү. кестесі.

Сабақтың көрнекілігі: Қосымша деректер, оқулық, т.б.

Сабақтың жоспары:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Сұрақ-жауап.

Қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Әңгіме-дәріс.

2. Тірек-сөздермен жұмыс.

3. Тірек-сызбамен жұмыс.

Қорытындылау

IV. Жаңа сабақты бекіту.

1. Б.Ү.Ү. кестесі.

V. Қорытындылау, бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын дайындатып, зейіндерін сабаққа аударту.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

Қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Әңгіме-дәріс.

Митохондрия –гр митос жіп және хондрон дән , түйіршік деген мағынаны білдіреді. Ол жасушада дән немесе түйіршік формалы болады. Жасушадағы саны бірден 100 мыңға дейін болады. Гетеротрофты жасушаларда көп , ал автотрофты жасушаларда аз кездеседі.

Митохондрияны зерттеуде Р.Келликер , Р Альтман, К.Бенда және т.б ғалымдар зор еңбек сіңірді.

Митохондрия- қос мембраналы органоид, ол ішкі және сыртқы мембранадан және мембранаралық кеңістіктен тұрады.

Оның құрамында нәруыз ,май, нуклеин қышқылдары, рибосома, және әртүрлі иондар мен ферменттер болады.

Митохондрияның негізгі қызметі – энергия көзі-АТФ молекуласын синтездеу.

1898 жылы итальян ғалымы К.Гольджи ауыр металдардың ерітіндісімен бояу арқылы жүйке жасушасынан тор тәрізді жиынтықты тапты.

Гольджи жиынтығының негізгі қызметі эндоплазмалық тормен тікелей байланысты болады, одан кез келген заттарды өңдеп, көпіршік түрінде шығарады. Осы көпіршіктер лизосома органоидының бастамасын береді.

Лизосомалардың құрамында 60 қа жуық гидролиздеуші ферменттер болады. Олар әртүрлі заттар мен мүшелерді ыдыратады. Осыған байланысты лизосомаларды «ас қорыту мүшесі» деп атайды.

Лизосомалар эндоплазмалық тор және Гольджи жиынтығының белсенді қызметінен пайда болады. Негізгі қызметі эндогенді және экзогенді макромолекулаларды ыдырату. Цитоплазма жасушаның түп негізін құрайтын құрайтын қоймалжың зат , оның түп негізін гиалоплазма түзеді .

Гиалоплазманың химиялық құрамы күрделі. Оның құрамында 20-25 % нәруыз, гликолиз ферменттері, азотты негіздер, аминқышқылдары , майлар, және т.б болады.

Цитоплазма мембраналы және мембранасыз органоидтерден тұрады. Мембраналы құрауыштарға : ЭПТ, Гольджи жиынтығы, лизосомалар, митохондриялар мен пластидтер жатады. Ал мембранасыз органоидтерге рибосомалар, , центриольдар, микротүтікшелер жатады.

ЭПТ ны алғаш рет 1945 жылы американ биологы К.Портер электронды микроскоптың көмегімен тапқан. ЭПТ түйіршікті , түйіршіксіз болып екіге бөлінеді

РНҚ молекуласының екі еселенуін редупликация деп атайды .

РНҚ ның екі еселенуі көптеген ферменттердің көмегімен жүзеге асады. Тірі жасушада жүріп жататын реакциялардың барлығы ферменттік реакциялар. РНҚ өзінде жазылған ақпараттарды екі еселену арқылы келесі ұрпаққа беріп, түрдің сақталуын қамтамасыз етуде матрицаның ролін атқарады. Екі еселенудің үш жолы бар. Оны М.Месельсон мен Ф Сталь ұсынған.

Құрамындағы азотты негіз, рибоза немесе дезоксирибоза және фосфор қышқылының қалдығы кіретін қосылыс нуклеотид деп аталады.

Нуклеин қышқылының мономерлері екіге бөлінеді: пуриндік аденин мен гуанин және пиримидиндік тимин , урацил және цитозин.

Дезоксирибонуклеин қышқылының мономері –аденин мен гуаниннің азотты негіздері –қос сақиналы ,ал тимин мен цитозин бір сақиналы болады.

РНҚ молекуласы үш құрылымды болып келеді.

Нуклеин қышқылдары – тірі организмдегі тұқым қуалайтын ақпараттарды сақтай отырып , оны келесі ұрпаққа жеткізетін күрделі құрылысты молекула.

РНҚ молекуласы екі жіпшеден тұратындықтан молекулалық массасы нәруыздан жоғары болады. Табиғаттағы алуан түрліліктің сақталуы РНҚ ның ақпаратына байланысты.

РНҚ полимерге жатады , оның мономерлерінің ролін төрт нуклеотид атқарады.

Нуклеотид тізбектері азоттық негіздер арқылы сутектік байланыспен өзара байланысып, қос сақиналы РНҚ шиыршығын түзеді.

РНҚ молекуласының екі жіпшеден тұратындығын және нуклеотидтердің азоттық негіздері сутектік байланыспен байланысатынын биолог Дж Уотсон мен ағылшын физигі Фү.Крик рентгенқұрылымдық әдіспен анықтады.

2. Тірек-сөздермен жұмыс.

IV. Жаңа сабақты бекіту.

1. Б.Ү.Ү. кестесі.

Білгенім

Үйренгенім

Үйренгім келеді

V. Қорытындылау, бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру. Митохондрия- мембраналы органоид

Сабақ№________ Сыныбы_________ Күні_________

Тақырыбы: Пластидтер –мембраналы органоид .

Мақсаты:

Білімділік: Пластидтерге жалпы сипаттама беру

Дамыту: Өз бетінше ізденіспен шығармашылық тұрғыда жұмыс істеуге дағдыландыру. Өз ойларын еркін де сауатты, нақты жеткізу қабілеттерін арттыру.

Тәрбиелік: Жан-жақтылыққа, ізденімпаздыққа баулу, тыңдай және сөйлей білу мәдениетін арттыру.

Болжамдап отырған нәтиже: Пластидтермен танысқан тұлға.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру сабағы

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: 1. Сұрақ-жауап. 4. Тірек-сөздермен жұмыс.

2. Әңгіме-дәріс. 5. Тірек-сызбамен жұмыс.

3. Б.Ү.Ү. кестесі.

Сабақтың көрнекілігі: Қосымша деректер, оқулық, т.б.

Сабақтың жоспары:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Сұрақ-жауап.

Қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Әңгіме-дәріс.

2. Тірек-сөздермен жұмыс.

3. Тірек-сызбамен жұмыс.

Қорытындылау

IV. Жаңа сабақты бекіту.

1. Б.Ү.Ү. кестесі.

V. Қорытындылау, бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын дайындатып, зейіндерін сабаққа аударту.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

Қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Әңгіме-дәріс.

Пластидтер өсімдік жасушасының негізгі органоиды. Олар үшке бөлінеді: хлоропласт, хромопласт, лейкопласт.

Хлоропласт- қос мембраналы органоид. Хлоропластың негізін ққрайтын гараналарда фотосинтез процесі жүреді. Хлоропласт құрамында нуклеин қышқылдары –ДНҚ,РНҚ және рибосомалар болады.

Хлоропласт жасушасында АТФ молекуласы және көмірсулар синтезделеді.

Митохондрия –гр митос жіп және хондрон дән , түйіршік деген мағынаны білдіреді. Ол жасушада дән немесе түйіршік формалы болады. Жасушадағы саны бірден 100 мыңға дейін болады. Гетеротрофты жасушаларда көп , ал автотрофты жасушаларда аз кездеседі.

Митохондрияны зерттеуде Р.Келликер , Р Альтман, К.Бенда және т.б ғалымдар зор еңбек сіңірді.

Митохондрия- қос мембраналы органоид, ол ішкі және сыртқы мембранадан және мембранаралық кеңістіктен тұрады.

Оның құрамында нәруыз ,май, нуклеин қышқылдары, рибосома, және әртүрлі иондар мен ферменттер болады.

Митохондрияның негізгі қызметі – энергия көзі-АТФ молекуласын синтездеу.

1898 жылы итальян ғалымы К.Гольджи ауыр металдардың ерітіндісімен бояу арқылы жүйке жасушасынан тор тәрізді жиынтықты тапты.

Гольджи жиынтығының негізгі қызметі эндоплазмалық тормен тікелей байланысты болады, одан кез келген заттарды өңдеп, көпіршік түрінде шығарады. Осы көпіршіктер лизосома органоидының бастамасын береді.

Лизосомалардың құрамында 60 қа жуық гидролиздеуші ферменттер болады. Олар әртүрлі заттар мен мүшелерді ыдыратады. Осыған байланысты лизосомаларды «ас қорыту мүшесі» деп атайды.

Лизосомалар эндоплазмалық тор және Гольджи жиынтығының белсенді қызметінен пайда болады. Негізгі қызметі эндогенді және экзогенді макромолекулаларды ыдырату. Цитоплазма жасушаның түп негізін құрайтын құрайтын қоймалжың зат , оның түп негізін гиалоплазма түзеді .

Гиалоплазманың химиялық құрамы күрделі. Оның құрамында 20-25 % нәруыз, гликолиз ферменттері, азотты негіздер, аминқышқылдары , майлар, және т.б болады.

Цитоплазма мембраналы және мембранасыз органоидтерден тұрады. Мембраналы құрауыштарға : ЭПТ, Гольджи жиынтығы, лизосомалар, митохондриялар мен пластидтер жатады. Ал мембранасыз органоидтерге рибосомалар, , центриольдар, микротүтікшелер жатады.

ЭПТ ны алғаш рет 1945 жылы американ биологы К.Портер электронды микроскоптың көмегімен тапқан. ЭПТ түйіршікті , түйіршіксіз болып екіге бөлінеді

РНҚ молекуласының екі еселенуін редупликация деп атайды .

РНҚ ның екі еселенуі көптеген ферменттердің көмегімен жүзеге асады. Тірі жасушада жүріп жататын реакциялардың барлығы ферменттік реакциялар. РНҚ өзінде жазылған ақпараттарды екі еселену арқылы келесі ұрпаққа беріп, түрдің сақталуын қамтамасыз етуде матрицаның ролін атқарады. Екі еселенудің үш жолы бар. Оны М.Месельсон мен Ф Сталь ұсынған.

2. Тірек-сөздермен жұмыс.

IV. Жаңа сабақты бекіту.

1. Б.Ү.Ү. кестесі.

Білгенім

Үйренгенім

Үйренгім келеді

V. Қорытындылау, бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру. Пластидтер –мембраналы органоид

Сабақ№________ Сыныбы_________ Күні_________

Тақырыбы: №3 зертханалық жұмыс. Пластидтер .

Мақсаты:

Білімділік: Пластидтерге жалпы сипаттама беру

Дамыту: Өз бетінше ізденіспен шығармашылық тұрғыда жұмыс істеуге дағдыландыру. Өз ойларын еркін де сауатты, нақты жеткізу қабілеттерін арттыру.

Тәрбиелік: Жан-жақтылыққа, ізденімпаздыққа баулу, тыңдай және сөйлей білу мәдениетін арттыру.

Болжамдап отырған нәтиже: Пластидтермен танысқан тұлға.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру сабағы

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: 1. Сұрақ-жауап. 4. Тірек-сөздермен жұмыс.