5. Салықтардың қоғам өміріндегі әлеуметтік - экономикалық рөлі.

Мемлекет салық саясатын – салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік-экономикалық мақсаттар мен міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізіледі.

Нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайындағы салық саясатының негізгі бағыты тұтынудың орталықтандырылған қоғамдық қорлары арқылы халықтың нақты табыстарының едәуір бөлігін қалыптастырудың өзін ақтамаған қағидатынан бас тарту болып табылады. Бұл еңбек белсенділігінің күшеюіндегі экономикалық ынталылықтың уәждемелік механизмі арқылы халықтың еңбекке жарамды бөлігінің табыстарын айтарлықтай арттыруға мүмкіндік жасайды. Салық жүйесі арқылы қоғамның еңбекке жарамсыз мүшелерінің неғұрлым тиімді және берік әлеуметтік қорғалуы қамтамасыз етіледі.

Бүгінде Қазакстан Республикасының салық жүйесі өзінің қүрылу және жүмыс істеу негізіндегі экономикалық-күкыктык принциптерінде көзделген әлеуметтік-экономикалық басымдылыктарға орай салықтар мен баска да міндетті төлемдерді мем-лекеттік бюджет шығысының әлеуметтік бағдарына байланысты бөледі. Осындай мән-жайлар түрғысынан салык жүйесіндегі іс-қимылдарға қатысушылардың күкықтары мен міндеттері, орталықта және жергілікті аумактарда жүргізілетін салыктык әкімшілендірудін негізгі бағыттары, республикалык және жергілікті фискалдык мүдделерді нактыландыруға кажетті акпараттар базасы, мемлекеттік бюджет кірістері мен шығыстарын тендестірудің кешенді принциптері айқындалады.

Салықтык қүқық негізінде жүргізілетін мемлекеттік салык әкімшілігі салық жүйесінің тактикалық және стратегиялык са-лыктык әлеуетің, мақсатты әлеуметтік-экономикалық үстанымдарды, ішкі және сыртқы салык саясатынын принииптерін, салықтық құқықтык катынастар жүйесін мемлекеттік басқаруды үйымдастыру процесін камтиды.

Қазіргі заманғы Қазақстан Республикасының салык жүйесін басқару негізінде нарыктык түрлендірулерге айтарлыктай бейімделген мемлекеттік салыктык жоспарлау (болжамдау), мемлекеттік салықтык реттеу және мемлекеттік салыктық бакылау сиякты салық механизмінін элементтері жатады.

2-тақырып. Салық заң құрамының элементтері.

Дәріс жоспары:

1. Салық заң құрамы элементтерінің ұғымы және құқықтық маңызы.

2. Салық субъектісі: ұғымы, түрлері.

3. Салықтың объектісі және заты, олардың байланысы және айырмашылықтары. Салық масштабы және салықтық база, салықтық базаны есепке алу әдістері. Салықтық кезең.

4. Салықты есептеу және төлеу тәртібі.

5. Салық нормасы, салық салу бірлігі, салық ставкасы.

6. Салықтық жеңілдіктер: ұғымы және түрлері. Инвестициялық салық преференциясы және оны қолдану тәртібі.

1. Салық заң құрамы элементтерінің ұғымы және құқықтық маңызы

Салык салу процесінде нақтылы салык төлеуші орындауға тиіс салыктык. міндеттемелер салыктык заң актілерінде белгі-ленген әрбір салыктың кұрамдас бөліктерінің жиынтығы — салық элементтері аркылы айкындалады.

Салык тәлеушінің (оған катысты заңи фактілерге сәйкес) салык төлеу женіндегі мемлекет алдындағы міндетін оның са-лықтык міндеттемелерінде нақтыландыратын, республикалық немесе жергілікті бюджетке төленетін салыктык төлем сомасына байланысты салықтык міндеттемені және онын орындалуын айқындайтын, сондай-ак. мемлекеттін салык жүйесіндегі әрбір салықтың әлеуметтік-экономикалық және зани мән-жайы-иын тектік белгілерін, колданылу тәртібін ашып керсететін Казақстан Республикасының Салык кодексінде белгіленген арбір салықтың кұрамдас бөліктерінің кешені — салык элемент-іері болып есептелінеді.

Салык элементтері салыктык міндеттемелердің элементтерінде толык әрі сапалы кәрініс тапкан жағдайда салык жүйесінің фискалдык және реттеуші қабілеті күшейе түседі. Салык элементтеріне:

1) салық субъектісі;

2) салық объектісі;

3) салық базасы;

4) салық базасын есепке алу тәртібі;

5) салык ставкасы;

6) салық салу бірлігі;

7) салык, заты;

8) салыктық кезең;

9) салықты есептеу тәртібі;

10) салықты төлеу мерзімі;

11) салықтык төлеу тәсілі мен тәртібі;

12) есеп беру кезеңі;

13) салык жеңілдіктері мен преференциялары;

14) салыктык, құқық бұзушылық үшін жауапкершілік жатады.

Салық жүйесі мемлекеттің сәйкес заңдылық актілеріне негізделеді. Оның арқасында салықтың құрылуының және жиналуының нақты әдістері, яғни салықтың элементтері белгіленеді:

• салықтың субъектісі, немесе, салық төлеуші – арқылы салық төлеу міндеті артылған адам. Бірақ, салықтың ауыртпашылығы бағалар механизмі арқылы, басқа тұлғаға жүктелуі мүмкін, сондықтан арнайы салық төлеу қызметін атқарушы – салықты ақиқат төлейтін тұлға белгіленеді;

• салықтың объектісі – салық есептелетін табыс немесе мүлік (жалақы, пайда, құнды қағаздар, жылжымайтын мүліктер т.б. )

• табыстың көзі – есебінен салық төленетін табыс;

• салық ставкасы – салық салыну бірлігіне келетін салықтың көлемі (табыстардың ақша түріндегі бірлігі, тауардың өлшем бірлігі және т.б.).

Салық базасы-салық салу объектiсiнiң құн, физикалық немесе өзге де сипаттамаларын бiлдiредi, олардың негiзiнде салықтың және бюджетке төленуге жататын басқа да мiндеттi төлемдердiң сомасы айқындалады.

    Салық ставкасы-салық салу объектiсiнiң немесе салық базасының өлшем бiрлiгiне салықты және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдi есептеу жөнiндегi салық мiндеттемесiнiң шамасын бiлдiредi. Салық ставкасы салық салу объектiсiнiң немесе салық базасының өлшем бiрлiгiне процентпен немесе абсолюттi сомамен белгiленедi.

      Салық кезеңi деп салықтың және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң жекелеген түрлерiне қатысты белгiленген уақыт кезеңi түсiнiледi, ол аяқталған соң салық салу объектiсi, салық базасы айқындалады, салықтың және бюджетке төленуге жататын басқа да мiндеттi төлемдердiң сомасы есептеледi.

Салық есептілігі дегеніміз салық төлеуші салық органдарына табыс ететін, салық міндеттемелерін есептеу туралы ақпараты бар құжаттама.

 Салық есептілігі дегеніміз: салықтың әрбір түрі және бюджетке төленетін басқа да міндетті  төлемдер  бойынша, сондай-ақ жинақтаушы  зейнетақы қорына міндетті зейнетақы жарналары бойынша салық төлеуші жасайтын  салық  төлеуші жасайтын салық декларациялары, есеп- қисабы;

арнаулы салық режимдерін  қолдануға  патент алуға;

салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді есепке алуды тіркеу карточкаларын алуға өтініштер;

Қосылған құн салығын бюджеттен қайтарып алуға өтініштер;

Қосарлаеған салық салуды болғызбау туралы  келісімдер нормаларын қолдануға берілген өтініштер;

Электрондық мониторигке жататын салық  төлеушілер табыс ететін құжаттама.

3-тақырып. Салық салу және мемлекеттің салықтық қызметі.

Дәріс жоспары:

1. Мемлекеттің салықтык кызметінің ұғымы. Мемлекеттің салықтық қызметін жүзеге асырудың құқықтық негіздері. Салықтық қызмет әдістері. Мемлекеттің салық саясаты, мәні және құқықтық нысаны.

2. Салық салудың ұғымы. Салық салу әдістері: тең, пропорционалды, прогрессивтік, регрессивтік әдістер.

3. Салық салу принциптерінің жүйесі. Салық салу принциптері жөнінде А.Смит және басқа да классиктер. Салық салу принциптерін бұзу белгілері.

4. Салықтарды белгілеу салық салудың негізгі актісі ретінде. Салықты белгілеу ұғымы. Салықты белгілеу субъектісі және нысаны. Салықты белгілеу тәртібі.