3. Салықтардың функциялары: ұғымы, түрлері, аралық катынастары. Фискальдық, реттеуші, әлеуметтік, бақылаушы функциялар.

Салыктардың функциялары – мемлекеттің салықтык қызметінің негізгі бағыттарында көрініс табатын салыктардың экономикалық табиғатына, мән-маңызы мен тек өзіне тән қасиеттері жатады.

Экономиканын қазіргі даму мүмкіндіктерін есепке ала отырып мемлекеттік кажеттіліктерге сай айкындалған салыктардың функциялары мемлекет белгілеген бағыт бойынша іске асырылады.

Экономикалык категория ретінде салыктың функцияларына:

1) фискалдық функцияны;

2) бөлуші функцияны;

3) реттеуші функцияны;

4) бакылаушы функцияны;

5) жеңілдік беруші функцияны жатқызуға болады.

Фискалдық функция- барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның көмегімен бюджеттің кірістерін толтыра отырып, экономиканы, әлеуметтік- мәдени шараларды жүзеге асыруды қамтамассыз етеді.

Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі, жеңілдіктер мен шегерімдер пайдаланылады. Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы өндірістің құрылымы мен үйлесісіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал етеді.

Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс- әрекетінің ауқымы жалпы ішкі өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады; ол ұлттық табыстың мемлекеттендірілу дәрежесін көрсетеді: бұл үлес 1997 жылы - 19,7%, 1998 жылы – 16,6%,1999 жылы-17,4%, 2000 жылы- 22,6%, 2001 жылы-22,2% болды (салыстыру үшін: Украйнада-29%, Ресейде -33 %).

4. Салықтық төлемдерді топтастыру. Салықтардың негізгі топтастыру белгілері мен топтастыру топтары.

Салықтарды топтастыру олардың айырмашылықтары мен ұқсастықтарын белгілеуге септігін тигізеді, саны жағынан шамалы топтарға бөлу аркылы олардың ғылыми зерделенілуін және практикада қолданылуын жеңілдетуді көздейді. Салықтарды топтастырудың кейбір негіздеріне:

1) алыну тәсілдері бойынша;

2) салық салу субъектілері бойынша;

3) салық салу объектілері бойынша;

4) кірісіне салықтық түсімдер (төлемдер) есептелінетін бюджет деңгейі бойынша;

5) салықты енгізудің максат-бағдары бойынша;

6) салықтық түсімдерге деген салықтық құқықтарын пайдалану ауқымы бойынша;

7) салыктық төлемдерді төлеу кездері бойынша жіктеу принциптер жатады.

Мәселен, салық салу субъектілері бойынша: занды тұлғалардан алынатын салықтар; жеке тұлғалардан алынатын салықтар; салықтық түсімдерге деген салықтық кұкықтарын пайдалану деңгейі бойынша: өздеріне тұрақты берілген (бекітілген) салықтар; бөліктерге (сомаларға, проценттерге) бөлу арқылы белгіленетін (берілетін) реттеуші салықтар болып бөлінеді.

Салықтардың мән-жайларына байланысты: тікелей және жанама салыктар; тұрақты бекітілген және реттеуші салыктар; мемлекеттік деңгейдегі және жергілікті аумақтардағы салыктар; жалпы және мақсатты салықтар; ұдайы алынатын және біржолғы салықтар сияқты түрлері болады.