KOLOKWIUM

ZAGADNIENIA

PRAWO

Dr Jan Gola

1. Pojęcie prawa

Termin „prawo” jest wieloznaczny. W ujęciu prawa pozytywnego prawo jest wytworem człowieka, można je poznać, określić, jakiej dokładnie jest treści. Istnieje również prawo naturalne i prawo natury. Prawo naturalne nie jest wynikiem działalności człowieka. Z kolei prawo natury to prawa przyrod, w tym np. prawa fizyki. Prawo pozytywne i naturalne charakteryzuje się tym że jest dopuszczalne jego naruszenie a w prawie natury nie.

2. Źródła prawa

Termin „źródła prawa” używany jest w kilku znaczeniach, stąd można wyróżnić:

a) w znaczeniu formalnym- są to formy, w których tworzy się i utrzymuje prawo obowiązujące w danym systemie prawnym. W ostatecznym kształcie muszą być one uzewnętrznione w ściśle określony sformalizowany sposób i muszą ustalać reguły postępowania o mocy powszechnie obowiązującej.

b) w znaczeniu materialnym- oznacza to zespół czynników o charakterze pozaprawnym, które doprowadziły do powstania konkretnych norm prawnych i wpłynęły na treść tych norm.

c) w znaczeniu poznawczym- to zbiory dokumentów, z których czerpie się znajomość treści norm prawnych, są to więc publikatory zawierające autentyczną treść norm prawnych (Dziennik ustaw, Monitor Polski, Dziennik urzędowy Unii Europejskiej)

Źródłem prawa jest sformalizowany akt prawny wydany przez upoważniony organ państwa zawierający przepisy prawne.

Źródła prawa mają następujące cechy:

a) źródła prawa są sformalizowane – charakteryzują się ściśle określoną w przepisach formą i wydawane są w oparciu o ustaloną procedurę. Dla oceny charakteru prawnego aktu organu państwa jako źródła prawa istotna jest więc jego forma. W Polsce obowiązuje zamknięty system źródeł prawa , co oznacza że źródłami prawa są jedynie te formy aktów prawnych, które Konstytucja RP za takie uznaje. Konstytucja przyjęła hierarchiczną budowę zamkniętego i zupełnego systemu źródeł prawa.

b) źródła prawa są stanowione przez upoważnione organy państwa. Oznacza to, że do wydania aktu prawnego, który posiada walor powszechnie obowiązujący, upoważnione są tylko organy wskazane w Konstytucji RP. Obowiązuje tu zakaz subdelegacji, czyli zakaz przekazywania kompetencji przez organ, który został upoważniony do wydania danemu aktowi, innemu organowi.

c) źródła prawa są zbudowane z przepisów prawnych. Przepis prawny to jednostka redakcyjna tekstu aktu prawnego. Przepisy prawne zawierają normy prawne. Powszechnie obowiązujące źródła prawa charakteryzują się tym, że zawierają generalne ( przejawia się tym, że są one adresowane do ogółu społeczeństwa albo co najmniej do określonych klas adresatów) i abstrakcyjne normy prawne ( norma prawna jest tworzona na „przyszłość”).

d) warunkiem wejścia w życie poszczególnych źródeł prawa, a tym samym ich obowiązywania, jest ogłoszenie źródeł prawa, czyli promulgacja. Obecnie jedynym oficjalnym miejscem publikacji obowiązującego prawa jest strona internetowa Rządowego Centrum Legislacji.

3. Pojęcie normy prawnej

Norma prawna jest to wypowiedź będąca regułą postępowania, tj. określająca sposób zachowania się jej adresatów. Normy prawne nie wynikają z oceny danego zachowania. Obowiązywanie norm prawnych opiera się przede wszystkim na kryterium formalnym, czyli związanym ze sposobem ich stanowienia, a nie na kryterium materialnym, czyli dotyczącym treści. Normy prawne są regułami postępowania zrekonstruowanymi w oparciu o przepisy. Normy prawne mogą być imperatywne czyli bezwzględnie obowiązujące, a każde odstępstwo od nakazanego sposobu postępowania jest naruszeniem prawa. Normy mogą być też dyspozytywne; dają one możliwość wejścia w określone postępowanie, pozostawiają stroną swobodę w układaniu stosunków umownych.

4. Hipoteza

Hipoteza normy prawnej wskazuje zakres zastosowania danej normy prawnej, tj. okoliczności, w których powinna mieć ona zastosowanie. Hipoteza normy wskazuje zatem adresata normy, a także takie warunki, jak miejsce i czas.

5. Dyspozycja

Dyspozycja normy prawnej to ta część normy prawnej, która wskazuje, jakie postępowanie jest zakazane, nakazane lub dozwolone.

6. Sankcja

Sankcja normy prawnej określa konsekwencje, jakie nastąpią, jeśli w warunkach hipotezy adresat nie postąpi w sposób zgodny z dyspozycją. Rozróżnia się sankcję egzekucji, kary oraz nieważności.

7. Gałęzie prawa

Gałąź prawa to część systemu prawa, która zawiera normy prawne powiązane ze sobą merytorycznie, tj. w szczególności odnoszące do określonego rodzaju sytuacji.

Podział na podstawowe gałęzie prawa:

a) prawo administracyjne - to zespół norm regulujących strukturę organów administracyjnych oraz stosunki prawne powstające w toku wykonawczo-zarządzającej działalności tych organów. b) prawo cywilne - to zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi w danej sprawie podmiotami prawa c) prawo karne - to zespół norm mówiących , jakie czyny są przestępstwami , ustalających kary za te przestępstwa oraz określających ogólne zasady odpowiedzialności karnej .

Inne:

a) prawo konstytucyjne - to zespół norm regulujących podstawowe urządzenia ustroju społeczno-gospodarczego i politycznego państwa

b) prawo pracy - to zespół norm regulujących stosunki między pracodawcą i pracownikiem na tle świadczonej pracy . c) prawo procesowe cywilne ( procedura cywilna ) - to zespół norm regulujących tryb rozstrzygania spraw cywilnych przez sądy i niektóre inne organy oraz właściwości tych organów . d) prawo procesowe karne ( procedury karne ) - to zespół norm regulujących tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych przez organy wymiaru sprawiedliwości .

8. Pojęcie prawa cywilnego

Prawo cywilne jest to zespół norm prawnych, regulujących stosunki społeczne o charakterze majątkowym oraz związane z nimi stosunki niemajątkowe, a także stosunki osobiste - na zasadzie równorzędności podmiotów prawa. Prawo cywilne jest częścią prawa prywatnego.

9. Stosunek cywilnoprawny

Stosunek cywilnoprawny - jest to stosunek prawny określony przez dyspozycję norm prawa cywilnego. Stosunki cywilnoprawne opierają się na zasadzie równorzędności stron ( żadna ze stron nie jest podporządkowana drugiej ) oraz w większości stosunki te są kształtowane przez same strony.

a) prosty

p odmiot A podmiot B

tylko prawa tylko obowiązki

(wierzyciel) (dłużnik)

b) złożony

p odmiot A podmiot B

- wierzyciel dłużnik

- dłużnik wierzyciel

Stosunek cywilnoprawny jest złożony z trzech elementów: • podmiotów - Zgodnie z prawem cywilnym podmiotami stosunku cywilnoprawnego są osoby fizyczne i osoby prawne. • przedmiotu - Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest zachowanie się podmiotów tego stosunku; jeśli zachowanie to dotyczy dobra (materialnego albo niematerialnego) – przedmiotem jest także takie dobro. Przykładowo, przedmiotem umowy o świadczenie usług będą określone w niej usługi (i tylko usługi). W przypadku zawarcia przez strony umowy sprzedaży samochodu, przedmiotem stosunku cywilnoprawnego będzie zarówno zachowanie stron, jak i ów samochód. • oraz treści - obejmuje prawa i obowiązki stron takiego stosunku. Treść stosunku prawnego pozwala na ustalenie, z jakim typem stosunków mamy do czynienia, np. z umową sprzedaży, darowizny, pożyczki itd. Podkreślić należy, iż zgodnie z prawem cywilnym czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Oznacza to, iż ustalając treść stosunku trzeba brać pod uwagę nie tylko same postanowienia umowy stron, ale i postanowienia wynikające z ustawy, z zasad współżycia społecznego oraz z ustalonych zwyczajów.

10. Osoba fizyczna

Osoba fizyczna to po prostu człowiek. Ma on zdolność prawną od chwili urodzenia do chwili śmierci, przy czym nikt, bez względu na okoliczności, nie może jej tej zdolności odebrać. Aby jednak mogła samodzielnie kształtować swoją sytuację prawną poprzez składanie oświadczeń woli, musi nabyć zdolność do czynności prawnych. Do tego czasu jest zastępowana w obrocie cywilnoprawnym przez przedstawicieli ustawowych (rodziców lub opiekunów). Osobę fizyczną identyfikują przede wszystkim jej nazwisko i imię a także dalsze dane osobowe.

Osoba fizyczna aby mogła być podmiotem praw i obowiązków cywilnoprawnych musi posiadać następujące przymioty :

-- zdolność prawną

-- zdolność do czynności prawnych

11. Osoba prawna

Osobami prawnymi nazywamy jednostki organizacyjne ( zorganizowane zespoły lub wyodrębnione kompleksy majątkowe), którym obowiązujące w Polsce przepisy przyznają osobowość prawną, a co za tym idzie, również zdolność prawną. Wynikają stąd następujące wnioski:

a) osobą prawną może być tylko twór o pewnej wewnętrznej strukturze ( organizacji ), posiadający własne kierownictwo, sprawowane przez powołane do tego organy

b) powinien on być w dostatecznym stopniu wyodrębniony od innych organizacji ludzkich lub zorganizowanych zespołów majątkowych i tworzyć pewnego rodzaju odrębną całość, którą można odróżnić od innych jednostek organizacyjnych

c) przepisy muszą mu przyznawać osobowość prawną co oznacza że w Polsce obowiązuje tzw. Normatywny system osób prawnych, ponieważ to prawo (ustawodawca) decyduje o tym, jakie jednostki organizacyjne są osobami prawnymi, a jakie – choćby były podobne do tych pierwszych- nie dysponują osobowością prawną.

Uzyskanie przymiotu osoby prawnej jest uzależnione od dokonania odpowiedniego wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS)

W najogólniejszym ujęciu osoby prawne można podzielić na dwie grupy:

a) osoby typu zakładowego – podstawowe znaczenie ma wyodrębniony majątek, ludzie zaś zatrudnieni w tego typu osobach prawnych schodzą na dalszy plan, gdyż to nie oni podejmują najważniejsze decyzję, lecz ich zadaniem jest przede wszystkim gospodarowanie wspomnianym majątkiem i (ewentualnie) przeznaczanie dochodów, jakie on przynosi, na osiąganie celów, dla których osoba ta została powołana (szkoły wyższe, instytucje naukowo- badawcze, fundacje, szpitale publiczne)

b) osoby typu korporacyjnego – główną rolę odgrywają ludzie. Nie tylko inicjują oni powstanie osoby prawnej i następnie nią kierują, lecz także decydują o kierunkach jej rozwoju, przekształceniach, a nawet o ewentualnej likwidacji. Osobami typu korporacyjnego są np. spółki kapitałowe.

Osobami prawnymi są np.: spółka akcyjna, spółka z o.o., spółdzielnia, fundacja, przedsiębiorstwo państwowe, banki, związki zawodowe.

12. Ułomna osoba prawna

Jest jednostką organizacyjną (zorganizowanym zbiorem osób lub majątku), która nie ma pełnej zdolności prawnej tak jak osoby prawne. Przepisy regulujące funkcjonowanie danej ułomnej osoby prawnej przyznają im część uprawnień przysługujących osobom prawnym (np. prawo do zaciągania zobowiązań, występowania w sądzie itp.). Do ułomnych osób prawnych zaliczamy między innymi spółki osobowe prawa handlowego czyli spółkę jawną, partnerską, komandytową, a także np. wspólnoty mieszkaniowe. W zakresie przyznanej im przez przepisy częściowej osobowości prawnej traktowane są tak jak osoby prawne.

13. Zdolność prawna

Zdolność prawna to zdolność do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego. Każdy człowiek ma zdolność prawną od chwili urodzenia. Zdolność prawna kończy się wraz ze śmiercią którą stwierdza lekarz.

W ograniczonym zakresie zdolność prawną przyznaję się dziecku nie narodzonemu, czyli dziecku poczętemu, a jeszcze nie urodzonemu, pod warunkiem że urodzi się żywe.

14. Zdolność do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych to zdolność do nabywania praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego poprzez swoje własne świadome czyny

Przesłanki wpływające na zakres zdolności do czynności prawnych osób fizycznych

1. wiek

-- od 0 do 13 lat ( nieletni ) – brak zdolności do czynności prawnych

-- od 13 do 18 lat ( małoletni ) – ograniczona zdolność do czynności prawnych

-- powyżej 18 lat ( pełnoletni ) – pełna zdolność do czynności prawnych

2. zawarcie małżeństwa

kobieta po 16-tym roku życia może zawrzeć związek małżeński z ważnych powodów jeśli posiada orzeczenie sądu . Uzyskawszy w ten sposób pełną zdolność do czynności prawnych nie traci jej nawet po rozwodzie przeprowadzonym przed 18-tym rokiem życia .

3. ubezwłasnowolnienie

urzędowe, sformalizowane w wyroku sądowym pozbawienie lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych . przesłankami są : choroby psychiczne, niedorozwój umysłowy i inne zaburzenia psychiczne będące następstwem pijaństwa lub narkomani, które prowadzą do niemożności samodzielnego kierowania swoimi sprawami

Zdolność do czynności prawnych osób prawnych – osoby prawne zawsze mają taką zdolność. Jeśli tu mogą powstać problemy to tylko z tego powodu, że dana osoba nie posiada organów powołanych do jej reprezentowania, wobec czego – chociaż dysponują zdolnością do czynności prawnych – nie jest w stanie jej realizować. Osoba prawna to nie człowiek i nie może sama składać oświadczenia woli. W jej imieniu czynią to osoby fizyczne wchodzące w skład organu powołanego do reprezentowania osoby prawnej. Jeżeli takiego organu brak, osoba prawna nie jest w stanie składać żadnych oświadczeń woli, a to oznacza że nie może zawierać umów i dokonywać innych czynności prawnych, w takiej sytuacji sąd wyznacza kuratora.

15. Pojęcie firmy i przedsiębiorcy

Firma jest oznaczeniem przedsiębiorcy. Indywidualizuje ona zatem podmiot prowadzący działalność gospodarczą oraz odróżnia go od innych osób we własnym imieniu wykonujących działalność zarobkową. Firma spełnia funkcję indywidualizującą wyłącznie w odniesieniu do przedsiębiorcy, a więc w stosunku do podmiotu prawa, natomiast nie realizuje jej w stosunku do przedsiębiorstwa, czyli zorganizowanego zespołu przedmiotów, w oparciu o który podmiot ten dąży do osiągnięcia zamierzonych celów gospodarczych. Z tych powodów firma nie została przez ustawodawcę umieszczona na liście składników przedsiębiorstwa i nie może być uznawana za jeden z jego elementów.

16. Przedstawicielstwo

Przedstawicielstwo jest instytucją prawną umożliwiającą dokonywanie czynności prawnych w cudzym imieniu. Istotę takiego działania stanowi to, że skutki prawne czynności dokonanych przez przedstawiciela nie dotyczą jego osoby, lecz realizują się bezpośrednio w sferze prawnej reprezentowanego. Jeżeli umocowanie przedstawiciela do działania w cudzym imieniu opiera się na ustawie, mamy do czynienia z przedstawicielstwem ustawowym.

Przedstawicielstwo ustawowe - dokonywane przez przedstawiciela czynności prawnych w czyimś imieniu wynikające z obowiązujących ustaw (np. przedstawicielem ustawowym małoletnich dzieci są z mocy ustawy ich rodzice)

17. Prokura

Prokura – specjalny rodzaj pełnomocnictwa dla osoby fizycznej posiadającej pełną zdolność do czynności prawnych (prokurenta), którego udzielić może każdy przedsiębiorca podlegający wpisowi do rejestru przedsiębiorców (w Krajowym Rejestrze Sądowym). Prokura upoważnia do dokonywania czynności (sądowych i pozasądowych) związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Z czynności tych wyłączone jest zbywanie i obciążanie przedsiębiorstwa i nieruchomości, co do których konieczne jest pełnomocnictwo szczególne.

Prokury nie można przenieść na inną osobę, prokurent może natomiast udzielić innej osobie pełnomocnictwa szczególnego do poszczególnej czynności.

Podmioty uprawnione do udzielania prokury mogą także udzielać zwyczajnych pełnomocnictw.

Rodzaje prokury

• prokura samodzielna (samoistna) - prokurent działa samodzielnie

• prokura łączna - dla dokonania czynności prawnej konieczne jest współdziałanie wszystkich prokurentów. W praktyce funkcjonuje także, zaakceptowana przez Sąd Najwyższy, prokura łączna nieprawidłowa, która polega na tym, że dla dokonania czynności konieczne jest współdziałanie prokurenta z inną osobą, która prokurentem nie jest (np. z członkiem zarządu, wspólnikiem);

• prokura oddziałowa - zakres umocowania prokurenta ograniczony jest do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa.

Prokura powstaje z chwilą jej udzielenia na piśmie pod rygorem nieważności, sam wpis do rejestru ma jedynie charakter potwierdzenia.

W spółkach osobowych dla ustanowienia prokury konieczna jest zgoda wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki, a w spółkach kapitałowych - zgoda wszystkich członków zarządu.

Dla odwołania prokury wystarcza oświadczenie - odpowiednio - jednego wspólnika lub członka zarządu.

Prokura wygasa na skutek wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru, a także ogłoszenia upadłości, otwarcia likwidacji oraz przekształcenia przedsiębiorcy oraz wraz ze śmiercią prokurenta. Częściowa lub całkowita utrata przez prokurenta zdolności do czynności prawnych również powoduje wygaśnięcie prokury.

Prokura uregulowana jest obecnie w art. 109¹ - 109⁹ kodeksu cywilnego.

18. Przedmioty stosunku cywilnoprawnego

Przedmiot stosunku cywilnoprawnego- jest nim w każdym przypadku określone zachowanie się podmiotów- działania lub zaniechania. W pewnych stosunkach cywilnoprawnych pojęciem przedmiotu obejmujemy również przedmioty materialne (np. rzeczy w stosunku własności) lub niematerialne (np. utwór w stosunku z zakresu prawa autorskiego), których wspomniane zachowanie się dotyczy.

Rzeczy – są to wyłącznie przedmioty materialne. Są to takie dobra, które odpowiadają łącznie następującym wymaganiom:

• Są materialnymi częściami przyrody ( w stanie pierwotnym lub przetworzonym)

• Mają charakter samoistny tzn. są na tyle wyodrębnione, że mogą być w obrocie traktowane jako dobra samoistne.

• Zwierzęta nie są rzeczami ale stosujemy przepisy o rzeczy.

Rzeczy oznaczone co do gatunku

Ruchomości nieruchomości

Grunty części budynków

nierolne rolne budynki nieruchomość lokalowa

Mienie – zbiorcza nazwa dla wszystkich praw majątkowych, bezwzględnych i względnych. W znaczeniu ekonomicznym mienie oznacza więc ogół aktywów danego podmiotu.

Pożytki – należą do przedmiotów stosunków cywilnoprawnych. Obejmują one jakieś dochody z rzeczy lub prawa.

19. Pojęcie zdarzenia cywilnoprawnego

Zdarzeniem cywilnoprawnym jest każdy fakt, z którym prawo cywilne wiąże powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego.

Pierwszym, niejako pierwotnym podziałem zdarzeń cywilnoprawnych jest podział na:

a) zdarzenie w ścisłym tego słowa znaczeniu (sensu stricto), a zatem fakty następujące niezależnie od woli człowieka ( upływ czasu, śmierć człowieka)

b) zdarzenia zależne od woli ludzkiej ( zawarcie umowy, dopuszczenie się kradzieży)

• Czyny, które dzielą się na dozwolone i bezprawne

• Czynności prawne, które mogą występować jako:

• Jednostronne (testament)

• Dwustronne (rzadziej wielostronne) czyli umowy

• Uchwały (uchwała o zgromadzeniu wspólników z o.o.)

• Tzw. Konstytutywne (prawotwórcze) orzeczenia sądowe.

20. Oświadczenie woli

Pojęcie z zakresu prawa cywilnego oznaczające przejaw woli ludzkiej zmierzający do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany, ustania stosunku prawnego. Oświadczeniem woli jest każde zachowanie człowieka wyrażające jego wolę w sposób dostateczny. Może być złożone nie tylko na piśmie, ale także ustnie, jak również wyrażone przez gest.

Przejaw woli zostanie uznany za oświadczenie woli w sensie prawnym, jeśli zostaną spełnione następujące warunki:

• oświadczenie zostanie złożone w sposób swobodny, przymus fizyczny wyłącza oświadczenie woli, zaś przymus psychiczny stanowi wadę oświadczenia woli

• oświadczenie będzie zrozumiałe, co oznacza, że przynajmniej w drodze interpretacji można ustalić, jakiego rodzaju skutek prawny chciał wywołać składający oświadczenie. Tu można wyróżnić:

1. oświadczenia woli wyraźne, czyli złożone za pomocą mowy, pisma, powszechnie uznanych za zrozumiałe.

2. oświadczenia woli dorozumiane, czyli złożone w inny sposób niż powyżej, poprzez inne zachowanie, są one oświadczeniem woli, jeżeli w danym kontekście sytuacyjnym to zachowanie pozwala odczytać wolę podmiotu.

• oświadczenie zostanie złożone na serio, co oznacza, że oświadczeniu woli musi towarzyszyć rzeczywista wola wywołania skutku prawnego. Oświadczeniem woli nie na serio, jest takie oświadczenie, które ze względu na okoliczności w jakich zostało złożone, nie może zostać odczytane jako zmierzające do wywołania skutku prawnego. Oświadczenia woli pozorne, a więc zmierzające do wywołania innego skutku prawnego niż wynika z okoliczności, są oświadczeniem woli, choć dotkniętym wadą.

Składanie oświadczenia woli

Moment, w którym adresat ma możliwość zapoznania się z treścią oświadczenia woli uznaje się za moment złożenia tego oświadczenia. Według teorii doręczenia nie uwzględnia się zatem samego rzeczywistego zapoznania się adresata z treścią oświadczenia woli . Jak podkreśla się w doktrynie, z punktu widzenia polskiego prawa nie jest konieczne, by adresat efektywnie zapoznał się z treścią oświadczenia woli. Istotna jest sama możliwość zapoznania się adresata z treścią oświadczenia . Dla bezpieczeństwa obrotu istotne jest wprowadzenie domniemania prawnego, że adresat zapoznał się z treścią oświadczenia w momencie, gdy doszło do niego w taki sposób, że zapoznanie się z nią było możliwe . W wypadku składania oświadczenia publicznego doniosłość prawną ma chwila jego złożenia na forum publicznym. Odwołanie oświadczenia woli Ustalenie momentu złożenia oświadczenia woli jest bardzo istotne, bowiem ten, kto oświadczył swą wolę innej osobie jest związany oświadczeniem i w zasadzie nie może go jednostronnie cofnąć. Zdanie drugie art. 61 KC stwarza jednak możliwość odwołania oświadczenia woli złożonego innej osobie w drodze jednostronnego oświadczenia składającego, o ile są spełnione pewne przesłanki. Aby uznać za skuteczne jednostronne odwołanie oświadczenia woli, przesłanką konieczną jest dotarcie odwołania przed samym oświadczeniem, lub najpóźniej wraz z nim, do adresata. Dojście odwołania do adresata to nic innego, jak złożenie odpowiedniego oświadczenia woli w taki sposób, by adresat mógł się zapoznać z jego treścią (czyli rozważania zawarte powyżej zachowują tu swą aktualność). Odwołanie oświadczenia woli może zostać dokonane w dowolnej formie . Gdy spełnione będą te przesłanki, oświadczenie woli będzie skutecznie odwołane, a co za tym idzie nastąpi sytuacja taka, jak gdyby oświadczenie nigdy nie zostało złożone. Zupełnie odmienna jest sytuacja, w której druga strona, która otrzymała oświadczenie woli wyraża swą zgodę na to, by oświadczający wycofał swoje oświadczenie. Osoba ta godzi się na cofnięcie skutków prawnych wywołanych oświadczeniem, w takiej bowiem sytuacji możemy rozważać różne konstrukcje prawne, np. rozwiązanie umowy czy zmianę jej treści .

21. Klasyfikacja czynności prawnych

Ze względu na strony czynności prawnej można wyróżnić:

• czynności prawne jednostronne, dla skuteczności czynności wystarczy oświadczenie woli jednej strony, są to między innymi: przyrzeczenie publiczne, sporządzenie testamentu, uznanie dziecka;

• czynności prawne wielostronne, dla skuteczności czynności potrzebne są oświadczenia woli dwóch stron, są to umowy (np: umowa sprzedaży, umowa darowizny, umowa najmu etc.);

• uchwały czyli czynności organów działających kolegialnie.

Ze względu na zgodę osoby trzeciej – ustawa wymaga niekiedy dla ważności czynności prawnej (ze względu na ochronę interesów uczestników prawa) zgody osoby trzeciej, niebędącej uczestnikiem tej czynności.

Ze względu na indywidualnie adresowane – wyróżnione ze względu na to, czy dla ich skuteczności wymagane jest złożenie oświadczenia woli innej osobie:

• czynności niewymagające złożenia oświadczenia woli innej osobie:

1)niewymagające zakomunikowania ich nikomu (np. testament własnoręczny)

2)skuteczne przez publiczne ich ogłoszenie (np. przyrzeczenie)

3)skuteczne przez zakomunikowanie ich określonym w ustawie organom lub świadkom, bez potrzeby kierowania ich do osób zainteresowanych

• czynności wymagające złożenia oświadczenia woli innej osobie – na ogół system prawny wymaga, aby oświadczenia woli były składane podmiotom, których dotyczą.

Ze względu na to, w jaki sposób dochodzi do skutecznego złożenia oświadczenia woli:

• czynności realne - poza oświadczeniem woli, konieczne jest działanie powodujące zmianę faktycznego władztwa nad rzeczą lub innymi przedmiotami materialnymi.

• czynności konsensualne – mogą dochodzić do skutku przez samo tylko złożenie oświadczenia (solo consensu). Niekiedy ustawa wymaga również spełnienia się innych okoliczności (np. wpis do ksiąg wieczystych)

Ze względu na status stron:

• czynności prawne między żyjącymi (łac. inter vivos);

• czynności prawne na wypadek śmierci (łac. mortis causa) – czynność jest skuteczna dopiero po śmierci osoby, która jej dokonała, są dwie takie czynności w prawie polskim: testament- art.941 KC oraz zrzeczenie się dziedziczenia - art. 1048 KC.

Ze względu na skutek prawny, jaki czynność wywołuje w sferze majątkowej osoby składającej oświadczenie woli:

• czynności prawne zobowiązujące – pociągają za sobą powstanie zobowiązania, czyli zwiększenie pasywów;

• czynności prawne rozporządzające – pociągają za sobą zniesienie, obciążenie lub przeniesienie prawa, czyli zmniejszenie aktywów.

• czynności prawne o podwójnym skutku - wywołują zarówno skutek czynności rozporządzającej i zobowiązującej (np. art. 535 w zw. z art. 155 k.c.)

Ze względu na skutek prawny jaki czynność prawna wywołuje w sferze majątkowej kontrahenta:

• czynności prawne przysparzające – pociągają za sobą zwiększenie aktywów np.: uzyskanie prawa własności rzeczy lub zmniejszenie pasywów, np.: zwolnienie z długu;

• inne czynności.

Ze względu na to, czy przysporzenie następuje po obu stronach czynności prawnej, czy tylko po jednej, (podział ten dotyczy wyłącznie czynności prawnych dwustronnych):

• czynności prawne odpłatne (obciążające) – przysporzenie następuje po obu stronach czynności;

• czynności prawne nieodpłatne (pod tytułem darmym) – przysporzenie następuje tylko po jednej stronie czynności.

Ze względu na wymóg istnienia causae (podział ten odnosi się tylko i wyłącznie do czynności prawnych przysparzających):

• czynności prawne przyczynowe, kauzalne – dla skuteczności czynności konieczne jest istnienie causa, czyli przyczyny prawnej tej czynności.

• czynności prawne oderwane, abstrakcyjne - istnienie causa nie jest konieczne dla skuteczności czynności prawnej.

Czynności powiernicze – zwane również fiducjarnymi. Składają się na nie dwa elementy:

• przeniesienie przez powierzającego na powiernika jakiegoś prawa, z którego powiernik może korzystać w pełnym zakresie wyznaczonym treścią tego prawa.

• zobowiązanie powiernika wobec powierzającego do tego, że będzie korzystał z tego prawa w ograniczonym zakresie, wskazanym treścią umowy powierniczej, w szczególności, że w określonej sytuacji przeniesie to prawo z powrotem na powierzającego.

22. Zawieranie umów

1. Oferta art. 66-71 KC

Oferta jest to oświadczenie woli jednej strony, kierowane do strony drugiej, które zwiera propozycję zawarcia umowy i określa istotne jej postanowienia. Ofertą jest wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży, na widok publiczny z oznaczeniem ceny. Jest ona propozycją stanowczą. Umowa jest zawierana w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu. Oferent jest ofertą związany. Oferta złożona w postaci elektronicznej wiąże składającego, jeżeli druga strona niezwłocznie potwierdzi jej przyjęcie.

Tryb ofertowy sprowadza się do tego, że jedna z osób składa stanowczą propozycję zawarcia umowy o określonej z góry treści (oferta), a druga strona może tę propozycję:

a) w całości bez zastrzeżeń przyjąć

b) w całości odrzucić

c) w zasadzie ofertę przyjąć ale z pewnymi zastrzeżeniami.

2. Negocjacje art.72 KC

Jeżeli strony prowadzą negocjacje w celu zawarcia oznaczonej umowy, umowa zostaje zawarta gdy strony dojdą do porozumienia co do jej wszystkich postanowień, które były przedmiotem negocjacji. Strony mogą przejść do negocjacji również w wyniku złożenia oferty przez jedną z nich. Art. 71 KC zaproszenie do zawarcia umowy.

Rodzaje (typy) porozumień:

• porozumienia dotyczące sposobu prowadzenia negocjacji

• porozumienia dotyczące treści umowy

• porozumienia dotyczące wykonania wynegocjowanej umowy

list intencyjny (zaproszenie do negocjacji)- jest on trochę podobny do oferty. Potwierdzenie listu przez adresata stanowi rozpoczęcie negocjacji.

3. Aukcja – czyli dawniej przetarg ustny polega na tym, że licytanci obecni w miejscu aukcji lub komunikując się za pomocą środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość składają oferty słowne lub równorzędnymi znakami.

Organizator musi zrobić ogłoszenie aukcji, w którym określi czas, miejsce, przedmiot oraz warunki aukcji.

Oferent jest związany ofertą od chwili jej złożenia. Oferta licytanta przestaje wiązać, gdy inny licytant złoży ofertę korzystniejszą. Do zawarcia umowy dochodzi z chwilą udzielenia przybicia, to znaczy z chwilą zamknięcia aukcji, po sprawdzeniu że dany licytant zaoferował najlepsze warunki umowy. Organizator aukcji jest związany wynikiem aukcji, chyba że co innego wynika z warunków aukcji (zastrzeżonych). Wyjątkiem jest przypadek, gdy ważność umowy zależy od spełnienia szczególnych wymagań co do formy umowy (akt notarialny). W tym przypadku umowa nie zostaje zawarta w wyniku przybicia, a zarówno organizatorowi i zwycięskiemu licytantowi przysługuje roszczenie o zawarcie umowy określonej w ofercie. Gdy zastrzeżono wadium, wyłącznie jest roszczenie z zawarcie umowy. Wadium jest to kwota, którą licytanta musi wpłacić, aby być dopuszczonym do aukcji . gdy dochodzi do zawarcia umowy wadium stanowi część ceny. Licytantom przegranym wadium należy zwrócić. Jeżeli strony nie chcą zawrzeć umowy (forma szczególna umowy)to:

• z winy wpłacającego wadium, traci on wadium,

• z winy organizatora, licytant może żądać dwukrotnej wysokości wadium.

4. Przetarg

Istotą przetargu jest specjalna procedura poszukiwania najkorzystniejszej z punktu widzenia strony pragnącej zawarcia umowy oferty i jej wyboru. Różni się od aukcji tym, że oferty uczestników nie są składane w toku równoczesnego i bezpośredniego komunikowania się. Złożenie oferty przez oferenta powoduje związanie go tą ofertą. Organizator może nie wybierać żadnej oferty, wtedy przetarg zostaje zamknięty. Przetarg inaczej aukcja nie kończy się w obecności uczestników, dlatego organizator musi na piśmie powiadomić uczestników o wynikach przetargu. Umowa zostaje zawarta w momencie otrzymania przez oferenta oświadczenia o przyjęciu jego oferty. Gdy umowa wymaga formy szczególnej to jest tak samo jak przy aukcji (organizator i uczestnik mają roszczenie do zawarcia umowy). Tak jak przy aukcji może wystąpić wadium i można tak samo unieważnić umowę.

5. Umowa przedwstępna – jej treścią jest zobowiązanie się do zawarcia w przyszłości umowy przyrzeczonej. Umowa przedwstępna musi określać istotne elementy umowy przyrzeczonej. Gdy nie oznaczono terminu umowy przyrzeczonej to każda ze stron w ciągu roku może wyznaczyć termin. Gdy umowa przyrzeczona zostaje zawarta to umowa przedwstępna wygasa. Gdy strona nie chce zawrzeć umowy przyrzeczonej druga strona może żądać naprawienie szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy. Nazywa się to odszkodowaniem w granicach negatywnego interesu szkody. Gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od której ważność umowy przyrzeczonej, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.

23. Treść czynności prawnych

Treść czynności prawnej stanowi istotny element kreujący czynność prawną w którym znajdują wyraz wyłącznie same decyzje uczestników czynności prawnej . Minimalny zakres treści czynności prawnej musi dotyczyć skutków prawnych . Treść nie może dotyczyć świadczenia niemożliwego, jeśli tak jest wówczas umowa uważana jest za nieważną . Maksymalny rozmiar treści nie jest ograniczony .

Części składowe czynności prawnej:

• elementy przedmiotowo istotne - bez ich określenia czynność prawna nie dojdzie do skutku

• elementy podmiotowo istotne – te które strony same mogą umieścić w treści czynności prawnej ale jeśli tego nie zrobią to umowa i tak jest ważna a w kwestiach nieuregulowanych w treści zastosowanie znajdą przepisy kodeksu

• elementy dodatkowe – nie wpływają na ważność czynności prawnych . Od stron zależy ich zamieszczenie w umowie ale jeśli strony ich nie zamieszczą to ich nie ma (warunek, termin, polecenie)

Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Art. 56 KC

24. Forma czynności prawnych

Przez formę czynności prawnej rozumie się sposób złożenia oświadczenia woli.

Wyróżnia się:

1. formę zwykłą, czyli złożenie oświadczenia ustnie lub w sposób dorozumiany

2. formy szczególne, a zatem spełniające dalej idące wymogi

a) formę pisemną - Spełnienie wymogu formy pisemnej w zakresie jednostronnej czynności prawnej polega na zamieszczeniu własnoręcznego podpisu przez osobę dokonującą czynności na dokumencie zawierającym jej oświadczenie woli. Nie jest konieczne sporządzanie własnoręcznym pismem całego dokumentu, wyjątek stanowi wymóg własnoręcznego sporządzenia testamentu. Z formą pisemną zrównana jest forma dokumentu elektronicznego podpisanego bezpiecznym podpisem elektronicznym.

b) formy szczególnie kwalifikowane, a to:

• Formę pisemną z datą pewną

• Formę pisemną z podpisem notarialne poświadczonym

• Formę aktu notarialnego

Wyróżniamy również podział formy oparty na kryterium skutków, jakie wywołuje dokonanie czynności prawnej bez formy wymaganej przez przepisy lub porozumienie stron:

a) forma pod rygorem nieważności – niezachowanie wymaganej formy powoduje tu nieważność czynności prawnej, wobec czego nie wywołuje ona żadnych skutków

b) forma do celów dowodowych – niezachowanie formy nie pociąga za sobą nieważności. Umowa jest ważna, ale w razie sporu sądowego nie jest dopuszczalny dowód ze świadków i dowód z przesłuchania stron na fakt zawarcia umowy i jej treści.

c) forma w celu wywołania określonych skutków- umowa jest ważna, ale nie wywołuje niektórych skutków, które strony zamierzały osiągnąć

25. Wady oświadczenia woli

Wady oświadczeń woli to kategoria normatywna a nie psychologiczna . Wady oświadczeń woli to zbiorcza nazwa przyjęta tradycyjnie dla przewidzianych przez prawo wypadków możliwości podważenia skutków czynności prawnych z powołaniem się na wadliwość procesu podejmowania decyzji .

Rodzaje wad :

• brak świadomości lub swobody - stan dotyczy psychiki i intelektu . Są to okoliczności, które wpływają na stan psychiczny człowieka uniemożliwiający mu świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli . Stan ten może być trwały (choroba psychiczna) lub też przemijający (alkoholizm lub upojenie alkoholowe) . Możliwy jest też przymus fizyczny z którym mamy do czynienia wówczas gdy wpływa na podjęcie decyzji .

Skutkiem tej wady jest nieważność czynności prawnej .

• pozorność - jedna strona składa drugiej oświadczenie dla pozoru za jej zgodą (!) . Nie chodzi jednak o czynność nie na serio i czynności prawne powiernicze . Oświadczenia woli muszą być złożone dla pozoru a okoliczności dotyczą treści czynności prawnej lub zainteresowanych osób . Ważna jest czynność prawna ukryta o ile odpowiada ustawowym przesłankom .

Skutki pozorności to bezwzględna nieważność czynności prawnej pozornej z wyjątkiem osób trzecich .

• błąd – nie jest błędem złe oznaczenie czy pomyłka . Nie można powołać się na błąd w przypadku złego przewidywania i wnioskowania .

Żeby błąd był prawnie doniosły musi :

• dotyczyć treści czynności prawnej czyli okoliczności wchodzących w skład treści

• musi być istotny to znaczy musi uzasadniać przypuszczenie że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i ocenił sprawę rozsądnie to nie złożyłby takiego oświadczenia woli (kategoria obiektywna – gdyby działał rozsądnie)

Kiedy adresat oświadczenia woli sam wprowadza w błąd osobę składającą oświadczenie woli to w tej sytuacji uchylanie się od skutków prawnych swojego oświadczenia woli jest dopuszczalne i niewątpliwe .

Czynność prawna dokonana pod wpływem błędu jest czynnością ważną chyba że działający pod wpływem błędu uchyli się od skutków złożonego oświadczenia woli .