16.Ежелгі Римнің қоғамдық құрылысы

Рим мемлекеті құрылу кезінде.Римде жалпы алғанда 300 ру болған .Он ру әскери және діни бірлік болып табылатын курия құраған.Курияның басында курион тұрған.Он курия трибуны тайпаны құраған.Рим халқы үш тайпадан тұрған.Халық патрицийлерге,клиенттерге және плебпийлерге бөлінген.Патрицийлар –бұл қалалық қауымның толық құқылы азаматтары,кленттер патрицилерге жеке және мұрагерлік тәуелділікте болған,плебейлердің жеке бостандығы болғанымен саяси құқықтарға иеленбеген.

Республика кезеңіндегі Рим. Өзінің таптық табиғаты бойынша римдік қоғам мен мемлекет құлиеленушілік болван,слайда құлдарды қанау монархия кезеңіндегі сияқты дәрежеге жеткен жоқ,сол себепті құлдық патриархалдық сипатта болған.Еркін халықтың негізгі бөлігің патрицийлермен плебейлер қала берген,олардың арасында өзара күрес өрши түскен.Плейбейлер патрицийлер мен саяси және азаматтық құқықтары бойынша тең болуға ұмтылған осы жадай Рим республикасының құлауының негізгі себебі болған.

17.Рим Республикасы және оның негізгі сипаттамалары.

Римдегі республіка кезеңі 500 жылға созылды (б.д.д. 509 – 27ж.ж.). Римнің даму тарихын екі кезеңге бөлуге болады: республиканың қалыптасу және нығаю кезеңі(б.з.д.ҮІ – ІҮғ. ) және римдік құл иеленушілік мемлекеттің гүлдену жінен құлдырау кезеңі, оның монархиялық басқару нысанының келії (б.з.д. ІІІ-І ғ.ғ.).

Қоғамдық құрылым. Өзінің таптық табиғаты бойынша римдік қоғам мен мемлекет құлиеленушілік болван,слайда құлдарды қанау монархия кезеңіндегі сияқты дәрежеге жеткен жоқ,сол себепті құлдық патриархалдық сипатта болған.Еркін халықтың негізгі бөлігің патрицийлермен плебейлер қала берген,олардың арасында өзара күрес өрши түскен.Плейбейлер патрицийлер мен саяси және азаматтық құқықтары бойынша тең болуға ұмтылған осы жадай Рим республикасының құлауының негізгі себебі болған.

Мемлекеттік құрылым.Рим республикасында орталық органдар – халық жиналыстарында болван, олар цензуриаттық, грибуттық және куриаттық комициялар түрінде ұйымдастырылған. Сонымен қатар сенат пен магистратуралардың да мемлекетті басқарудағы орны ерекше болған. Сенат формальды түрде магистраттардың жанындағы кеңесуші орган ретінде саналған. Сенат халық жиналысы қабылдаған заңдарды бекітетін және қаржыларды басқарған. Олардың шешімдері сенатус – консулат деп аталған.

Центуриаттық комициялар халық жиналысының негізгі түрі, олар заң жобаларын қабылдап, жоғары магистрат сайлауын жүзеге асыраты, сот билігіне ие. Трибуттық комициялар екі қызмет атқарады: патрицилер мен плебилер үшін жалпы жиналыс және арнайы пребилік жиналыстар. Магистратуралар одинарлық және экстраординалық болып бөлінеді.

Преторлар – консул көмекшілері, цензорлар – рим азаматтарын бөлу мақсатында цензерлерді орнықтырады.

17. Рим Республикасы және оның негізгі сипаттамалары.

Б.э.д. 509 ж. соңғы рекс (Тарквиния) қуып жiберген соң Римде Республиқалық құрылыс орнады. Рим қоғамы әлеуметтiк тұрғыдан ерiктiлер және құлдарға бөлiндi. Римнiң ерiктi азаматтары (квирит) әлеуметтiк-таптық екi топқа жiктелдi: iрi құл иеленүшiлер (жер иелерi, саудагерлер) және ұсақ өндiрүшiлер (жер өңдеүшiлер және қолөнершiлер). Соңғысына қала кедейлерi (люмпен-пролетарии) қосылды.

Жеке тұлғаның Римдегi құқықтық жағдайы үш статұспен сипатталды: а) ерiктiлiгi (бостандық); ә) азаматтылығы; б) отбасы. Осы статұстарға толық ие болғандар ғана құқықтық қабiлетке ие болды (халық жиналысына қатысу, мемлекеттiк лауазымға отыру, римдiк некеге тұру, мүлiктiк құқық қатынастарына түсу.

Ерiктiлiк (бостандық) статұсы бойынша Рим халқы ерiктiлер және құлдарға бөлiндi. Ерiктiлер ғана толық құқыққа ие болды. Құлдықтың негiзгi көзi тұтқындар едi, сонымен қатар құлдарды сатып алу да жиi кездестi. Құлдар мемлекетiк және жеке меншiктiк болып бөлiндi. Шаруашылықтағы негiзгi жұмысшы күшi құлдар болғандықтан оларды эксплуатациялаудың екi түрi болды: Пекулий және Қолонат. Пекулин бойынша құл иеленүшiнiң бiраз мүлкi (жер участiгi, шеберханасы т.б.) құлға берiлiп одан кiрiс әкелдi. Пекулий құлдардың еңбекке деген ынтасын туғызды. Қолондар құлдар қатарына жатпады, олар жер иелерiне тәуелдi жер арендаторлары едi. Оларға кедейленген ерiктiлер және бостандық алған құлдар жатты. Қолондардың жеке мүлкi болды, келiсiм шарт жасай алды, отбасын құрды.

Құл еңбегiн пайдаланудың тиiмсiздiгi респулика соңында құлдарды жаппай бостандыққа жiберуге алып келдi.

2) Азаматтың статұсы бойынша рим тұрғындары азаматтар және шетелдiктер (перегриндер) болып бөлiндi. Толық құқыққа тек ерiктi болып туған рим азаматтары ие болды. Б.э.д. III ғ. соңы мен II ғ. құл иеленүшiлер арасында привилегиясы бар сословиялар, нобилдер және салт аттылар пайда болды. Жоғарғы сословия нобилдерге атақты патрициялар және өте бай плебей рулары кiрдi. Тек олар ғана Сенатқа мүше болып, мемлекеттiк лауазымды орындарда отырды. Екiншi сословия (салт аттылар) құрамы сауда-қаржы ақсүйектерiнен және орта жер иелерiнен тұрды.

Республика кезеңiнде туындай бастаған әлеуметтiк-экономиқалық өзгерiстер Рим империясының саяси құрылымына тiкелей әсер еттi. Император титулы алғашқыда құрметтi әскери атақ едi. Кейiн мемлекеттiң басшы император деп атала бастады. Мысалы, Октавиан империаторлар атаған 21 рет алды. Империатор билiгi күшейiп II ғ. соңында Сенат мемлекеттiк басқарудан түпкiлiктi аластатылады III ғ. соңында монархия таза түрiнде бекiдi.